Wspomnienie

26

29 października – 15 listopada 2010 * Kurier Galicyjski

Nasz aNdrzej przeWoźNik

ALEKSANDER NiEWińSKi

tekst

zdjęcia i reprodukcje

archiwum prywatne autora

W cieniu żałoby narodowej

po katastrofie smoleńskiej,

niepostrzeżenie minęło 5 lat

od uroczystości, poświęco-

nych porozumieniu polsko-

ukraińskiemu w sprawie po-

nownego otwarcia Cmentarza

Orląt Lwowskich (24 czerwca

2005 r.) Niestety, rocznicy tej

nie dożył Andrzej Przewoź-

nik, człowiek któremu Polska

i Polacy w dużym stopniu za-

wdzięczają  zorganizowanie

Uroczyste otwarcie Cmentarza Orląt 24 czerwca 2005 r.

odbudowy tego cmentarza.

AK-owców. Kombatanci znaleźli mu

Zginął 10 kwietnia br., w 70.

później pracę: od 1986 r. prowadził w

rocznicę zbrodni katyńskiej

Krakowie dyskusyjny Klub Historycz-

wraz z pierwszymi osobami

ny. Jako absolwent Wydziału Histo-

państwa polskiego, na poste-

ryczno-Filozoficznego UJ był jednym

runku ochrony pamięci na-

z pierwszych stypendystów Fundacji

rodowej w pobliżu Katynia –

Armii Krajowej w Londynie. Materiały

miejsca szczególnie ważnego

przywiezione z londyńskich archiwów

dla Polaków.

wykorzystywał w pracy naukowej.

Żaden z listów, nadesłanych od

Porozumienie

Andrzej Przewoźnik nie był po-

interesantów do ROPWiM nie pozo-

stacią z pierwszych stron gazet. Jego

stawał bez odpowiedzi. Przewoźnik

nazwisko pojawiało się w mediach

potrafił docenić nawet drobny ser-

przeważnie przy okazji narodowych

deczny gest. Oto fragment pewnej

uroczystości, w miejscach pamięt-

odpowiedzi w podobnej sytuacji:

nych dla polskiej historii. Wśród oby-

„Szanowny Panie, bardzo dziękuję za

wateli Lwowa, zarówno Polaków jak

informację i spostrzeżenia, zawarte w

i Ukraińców, Andrzej Przewoźnik był

liście z 15 stycznia br. (…) Dziękuję

Andrzej Przewoźnik (1963-2010)

osobą dobrze znaną. Pełnił przecież

również za pozytywną ocenę mojej

Przepustka autora

funkcję sekretarza generalnego Rady

działalności i przekazane gratulacje.

Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa,

Korzystając z okazji, chciałbym rów-

czyli jednego z polskich urzędów

mującej wysiłki w celu uratowania

nież Panu złożyć serdeczne życzenia

państwowych w Warszawie przy ul.

miejsc pamięci polskiego narodu.

noworoczne. A. Przewoźnik”.

Wspólnej 3, niezmiennie od 1 wrze-

Jego talent organizacyjny przetworzył

Skuteczność działań ROPWiM

śnia 1992 r. Dla jednych był „panem

ROPWiM w mały MSZ.

początkowo nie odpowiadała nawet w

sekretarzem generalnym”, dla innych

Szczególnej uwagi potrzebowały

części społecznemu zapotrzebowa-

–„panem ministrem”, a nawet „nadmi-

rozległe tereny b. Związku Sowieckie-

niu ze względu na sytuację finansową

nistrem”, bo Rada OPW i M mieści się

go pokryte tysiącami polskich grobów

państwa; sama tylko budowa cmen-

nad Urzędem ds. Kombatantów i Osób

i cmentarzy, a także bezimiennymi,

tarzy „katyńskich” i odbudowa Cmen-

Represjonowanych.

nie ujawnionymi do tej pory miejscami

tarza Orląt we Lwowie wymagała

Nazywaliśmy go: „nasz Andrzej

spoczynku Polaków z różnych cza-

znacznych nakładów pieniężnych. W

Przewoźnik”. My – to Polacy ze Lwowa,

sów historii. Wiele z tych grobów zo-

tym celu Prezydium ROPWiM pod-

których bardzo bolało, gdy niszczono

stało zniszczonych. Władze sowiec-

jęło uchwałę o uruchomieniu w 1994

pamiątki polskiej kultury i bezczesz-

kie nie przestrzegały w tym względzie

r. specjalnego Funduszu Odbudowy

czono polskie groby.

postanowień Konwencji Genewskiej,

Polskich Grobów i Cmentarzy Wojen-

„Przeszłość i Pamięć” – Biu-

Rozpad Związku Sowieckiego za-

której były sygnatariuszem. Do Rady

nych na Wschodzie.

letyn ROPWiM, numer 3 z

powiadało ratowanie cmentarza Ły-

napływały setki listów od osób, które

Oprócz remontu, budowy i ponow-

Pocztówka (projekt Jan W.

1997 r.

czakowskiego, niegdyś najpiękniejszej

nie mają możliwości ani wystarczają-

nego otwarcia cmentarzy wojskowych,

Wingralek, Warszawa, 2000 r.)

nekropolii nie tylko we Lwowie, ale rów-

cych środków do zapewnienia godne-

zasługą ROPWiM, na czele z A. Prze-

nież na terenie byłej Rzeczypospolitej,

W 1990 r., podczas likwidacji po-

go wyglądu i otoczenia opieką miejsc,

gdy pierwsza ekipa „Energopolu” pod

woźnikiem, było również upamiętnie-

jednego z najstarszych cmentarzy w

mnika Lenina w centrum Lwowa, tuż

gdzie pochowane są szczątki zamor-

kierownictwem Józefa Bobrowskiego

nie miejsc, powiązanych z życiorysem

Europie, założonego na początku XVIII

przed Operą Lwowską, znaleziono frag-

dowanych na Wschodzie – członko-

i jego współpracowników (Jan W. Win-

wybitnych Polaków. Szczególnie do-

stulecia. W czasach ZSRR cenne płyty

menty rzeźb z Katakumb: figurę mar-

wie ich rodzin, ofiary hitlerowskiego

gralek, R. Warmiński, E. Balcerzak) po

tyczyło to też terenu byłego Związku

nagrobne z tego cmentarza wywożono

murową orła z mogiły gen. Bolesława

i stalinowskiego terroru, mieszkańcy

pracy, dobrowolnie rozpoczęły zorga-

Sowieckiego. Trudno zapomnieć np.,

nawet do republik zakaukaskich, nie

Popowicza. W czasie remontu chodni-

setek wypalonych wołyńskich wsi…

nizowane roboty przy uporządkowaniu

o zorganizowaniu prac konserwator-

mówiąc już o drobnym niszczeniu gro-

ka znaleziono fragmenty płyt nagrob-

Jeśli w roku powołania Andrzeja

tego Cmentarza. Przyłączyli się do

skich w dworku Słowackich w Krze-

bowców, kaplic i znaków sakralnych.

kowych z mogił Strzelców Siczowych

Przewoźnika urząd załatwił 300 spraw,

nich też miejscowi Polacy. Świadczyło

mieńcu, tablicach pamiątkowych ku

Na osobną uwagę zasługuje Cmen-

na Cmentarzu Janowskim. W tymże

powiązanych z tymi problemami, to w

to o tym, że Cmentarz Orląt istnieje

czci Ignacego Jana Paderewskiego

tarz Obrońców Lwowa, czyli Cmentarz

roku dyrektor Muzeum „Cmentarz Ły-

następnym już 4 tys. Dla pracowników

i spowodowało, że na cmentarzu poja-

w Żytomierzu czy Zbigniewa Herberta

Orląt Lwowskich – polskie Campo Santo,

czakowski” po raz pierwszy zabrania

był surowy i wymagający. Początkowo

wiły się pierwsze turystyczne wycieczki

we Lwowie.

celowo i umyślnie zniszczone przez wła-

pracownikom „Energopolu” wejścia na

musiał podjąć personalne decyzje. Dla

grupowe i jednoosobowe z Polski.

dzę komunistyczną w sierpniu 1971 r.

Cmentarz Orląt…

interesantów natomiast wykazywał

Jeżeli zapomnieć o politykach, sto-

Negocjacje

W celu ratowania pozostałości

Jak wspomina Jan Franczuk, pre-

wiele cierpliwości i zrozumienia.

sujących niewłaściwe określenie „otwar-

kontra nieżyczliwości

cmentarnych na przełomie lat 80-

zes powstałego w 1994 r. Towarzystwa

Najbardziej ceniony był w śro-

cie cmentarza” i przypisujących sobie

Sukces negocjatorski A. Prze-

90. powstała inicjatywna grupa osób

Opieki nad Grobami Wojskowymi,

dowiskach kombatanckich. Przecież

zasługę porozumienia polsko-ukraiń-

woźnika może być interesujący dla

przy pierwszym polskim towarzystwie

wśród pierwszych turystów z Polski

przed trafieniem do Warszawy od

skiego przez owe „otwarcie”, to okazuje

naukowców, badających międzyna-

we Lwowie (TKPZL). Jej wysiłków, w

zauważono młodego mężczyznę z

1990 r., jako inspektor wojewódzki w

się, że do prawdziwego porozumienia

rodowe stosunki ze Wschodem w

warunkach ograniczonych możliwości,

aparatem fotograficznym, w garniturze

Krakowie , zajmował się problemami

w sprawie odnowienia Cmentarza Or-

czasie powstawania nowych państw

wyraźnie nie wystarczało. Władze PRL

dżinsowym, bez krawata. Skromnie

kombatantów i cmentarzy wojsko-

ląt Lwowskich doszło dużo wcześniej

na przestrzeni byłego ZSRR. Cią-

-u do końca nie były życzliwe wobec

przedstawił się: „Nazywam się Andrzej

wych. O sobie lubił mówić: „Byłem

– 31 października 1989 r. W tym dniu

żenie do wcześniejszych tradycji

odbudowy Cmentarza Orląt. Świadczy

Przewoźnik”.

wychowany w tradycjach AK. Historii

Polacy wspólnie z Ukraińcami oddali

sowieckich na skutek długoletniej

o tym np. wypowiedź ówczesnego mi-

nauczyłem się od AK-owców”. Słusz-

hołd Orlętom Lwowskim. Wcześniej

propagandy komunistycznej i odpo-

nistra Kultury i Sztuki („Rzeczpospoli-

nie, bo zamiłowanie historią, inspiracja

też wspólnie oddano hołd Strzelcom

wiedniej historiografii – to tylko część

Powołanie

ta” z lutego 1989 r.).

Powołanie Andrzeja Przewoźnika

przyszła w szkole średniej – krakow-

Siczowym na Cmentarzu Janowskim.

trudności, których doświadczył An-

Oczywiście, przełomowym momen-

na funkcję sekretarza generalnego

skim technikum geologicznym, dzięki

Tak czyniono każdego roku w cza-

drzej Przewoźnik na Ukrainie. Mówił

tem w dziejach Cmentarza Orląt Lwow-

ROPWiM kardynalnie zmieniło styl

nauczycielce historii Krystynie Zaufal.

sach II Rzeczypospolitej – aż do II

o tym następująco: „Przeszłość w tej

skich stał się dzień 20 maja 1989 r.,

pracy tej specjalnej instytucji, podej-

Zaowocowało to przyjaźnią z grupa

wojny światowej.

części Europy nie jest jeszcze spra-