13

Kurier Galicyjski * 17 grudnia 2010 – 13 stycznia 2011

śWiąTeczne ciekaWosTki

opracowała JULiA ŁOKiETKO

pocztówki archiwum prywat-

ne JANiNy ZAMOJSKiEJ

chem. W ludowej tradycji wierzono

bieta, która miała wiele dzieci. Pewnego

Skąd pochodzi

też, że wzmacniają one więzi rodzinne

razu, w przeddzień Bożego Narodzenia,

„Zielona Pani”

i odganiają kłopoty. Czas rozbiorów

Jedna z najbardziej popularnych

ubrała ona dla dzieci choinkę. Ze wzglę-

Polski dodał im innej symboliki – łań-

legend o choince głosi, że „ojciec

du na biedę gospodyni, drzewko wyszło

cuchy nabrały politycznego znaczenia.

niemieckiej reformacji” Martin Luter

skromne i prawie bez zabawek. W nocy,

Światełka, a wcześniej świeczki, miały

w jasną i mroźną Wigilię wracał do

gdy wszyscy spali, pajączki zlitowały się

płomieniem bronić rodzinę przed złymi

domu przez las. Raptem, uwagę jego

nad ubogą kobietą i utkały dla choinki

mocami i nieżyczliwymi spojrzeniami

przykuła choinka, przez igiełki której

piękną srebrzystą pelerynę. Wiedząc o

oraz być światłem dla pogan. Najważ-

pięknie srebrzyły się gwiazdy. Martin

dobroci kobiety, Pan Jezus postanowił

niejszą w dekoracji choinki była oczy-

Luter był pod takim wrażeniem, że

jej wynagrodzić i błogosławił drzew-

wiście, zakładana na czubek drzewka

zabrał choinkę ze sobą do domu i

ko – pajęczyna zmieniła się w szczere

gwiazda betlejemska. Miała ona być

ubrał jej gałązki w zapalone świeczki.

srebro. Pierwsza szklana bombka na

drogowskazem dla powrotu do domu

Języczki ognia przypominały jego ro-

choinkę zjawiła się w XVI w. w Turyngii

tym, którzy rozeszli się po świecie. W

dzinie o blasku gwiazd. Jaką jednak

(Saksonia). Przemysłowe wyrobnictwo

polskich wsiach zawieszano też na

jest prawda o pochodzeniu choinki?

zabawek na choinkę rozpoczęto jednak

choince ciastka, pierniczki (wypiekane

Historycy twierdzą, że choinka była

dopiero w połowie XX w., również w

często w kształcie serc), czerwone

czczona jako drzewo święte jeszcze

Saksonii. Artyści dmuchali zabawki ze

przez dawne plemię Gunów. W pierw-

szy dzień nowego roku, ustawione w

każdym domu drzewko było symbo-

lem zstąpienia na ziemię boga Jerlu.

Tradycja ta liczy sobie już 5 tyś. lat. Po

obaleniu władzy Gunów w Europie,

plemię do XVI w. trwało w niezasy-

milowanym stanie jedynie w Bawarii.

Stamtąd też tradycja stawiania choinki

na Boże Narodzenie rozpowszechniła

się w Europie. W Biblii nawiązaniem

do drzewka bożonarodzeniowego

może być tekst proroka Izajasza (60,

13): „Chluba Libanu przyjdzie do cie-

bie: / razem cyprysy, wiązy i bukszpan,

/ aby upiększyć moje miejsce święte”.

Pierwsze choinki zjawiły się w Alzacji

(Francja) w XVI wieku, lecz prawdopo-

dobnie już wcześniej choinka wystę-

powała jako rajskie „drzewo dobrego

i złego” w misteriach o Adamie i Ewie,

wystawianych w wigilię Bożego Naro-

przechowywany jest do następnych

choinki tu pochodzi od praktykowa-

dzenia. Jest to związek bardzo luźny

Świąt. W Polsce w wieczór wigilijny

nego dawniej stawiania jodły w przed-

i trudny do ustalenia. Kronika z 1605

dzieci dostawały gałązkę szpilkowego

sionku kościoła na czas adwentu.

r. podaje, że „na Boże Narodzenie,

drzewka, na którym zawieszały różne

Zielone drzewko kojarzono z życiem,

ustawione w domach choinki ubierano

łakocie: czekoladki, owoce, jabłka,

przecież zielony kolor zawsze w ludz-

w róże z kolorowego papieru, jabłka,

kolorowe opłatki i słomiane łańcuchy.

kiej wyobraźni kojarzył się z: wiosną,

ciastka, kostki cukru i błyskotki”. Póź-

Tradycja ustawiania w domach bożo-

życiem, odrodzeniem przyrody i ze

niej tę nowość przejęła protestancka

narodzeniowych choinek szeroko roz-

względu na te znaczenia, stał się

wspólnota Wirtembergii (Niemcy).

powszechniła się w świecie dopiero w

znakiem zmartwychwstania. Choinka,

średniowiecznych Niemczech upięk-

XIX w. Początkowo, wiecznozielone

jako wiecznozielone drzewko, stało się

szano na Boże Narodzenie nie tylko

panny zagościły w cesarskich pała-

w tradycji chrześcijańskiej symbolem

choinki, ale też – sosny, gałązki wiśni

cach Francji, Niemiec, Anglii, Norwe-

Jezusa Chrystusa i źródła życia. W XX

i buków. Do Polski tradycja ustawiania

gii, Danii і Rosji. Dopiero w połowie XIX

w. zimowych świąt bez choinki już nie

choinki na Boże Narodzenie przyszła

w. choinka została dostępna również

można było sobie wyobrazić.

również z Niemiec, na przełomie

zwykłym ludziom. Pierwsze wzmianki

XVIII i XIX w. (w okresie zaborów)

o choince w Rosji pochodzą z dekretu

i początkowo spotykana była jedynie

W co ubiera się choinka

Piotra Wielkiego, którym car ustanowił

Tradycja dekorowania choinki ma

„rajskie” jabłuszka, wykonywane w

w miastach. Stamtąd dopiero zwyczaj

szkła, wycinali z kartonu dzwoneczki,

święto Nowego Roku na 1 stycznia

długą historię, która liczy sobie podob-

czasie adwentu ozdoby z bibuły, ko-

ten przeniósł się na wieś, wypierając

serduszka, figurki ptaków i zwierząt,

1700 r. Mówi się w nim następujące:

no już 2 tysiące lat. Poganie wierzyli,

lorowe papierki, piórka, wydmuszki,

tradycyjną polską ozdobę – podłaź-

poczym pokrywali wszystko to kolo-

„Na głównych i zwykłych ulicach, koło

że w drzewach żyją dobre duchy. Lu-

słomę, źdźbła traw, kłosy zbóż – boże

niczkę i zastępując słowiański zwy-

rowymi farbami. W Polsce pierwsze

bram i budynków, polecam ustawić

dzie pragnęli jakoś je sobie zjednać,

dary, które rodzina otrzymała w ciągu

czaj dekorowania na Święto Godowe

choinkowe bombki, nazywane w Ma-

ozdoby z drzew i igieł sosny oraz cho-

wieszali więc na gałęziach różne upo-

roku. Strojeniem choinki zajmowały się

snopu zboża, zwanego Diduchem.

łopolsce bańkami, pojawiły się w XIX w.

inki, wiwatować z małych dział i strzelb,

minki i poczęstunek. Wiecznozielona

głównie dziewczęta. Piękna legenda

Świątecznym drzewkiem była u nas

Wykonywano je z dmuchanego szkła

urządzać fajerwerki. Ludziom ubogim

choinka posiadała szczególne miejsce

istnieje o pochodzeniu srebrnych nici

najczęściej jodła, którą gospodarz

w kształcie owoców i orzechów. Do-

natomiast, przynajmniej po drzewku

wśród drzew, uważano ją bowiem za

na świątecznej choince. Dawno-daw-

przynosił w wigilijny poranek. Mó-

piero później zaczęły przypominać

czy gałązce koło bram ustanowić”. Po

„światowe drzewo” i centrum sakralne.

no temu żyła sobie biedna dobra ko-

wiono o niej – „ukradziona innemu

przedmioty codziennego użytku.

tym wspaniałomyślnym geście cara,

Była ona symbolem życia, nowego

światu”, bowiem za taki uważano las

Boże Narodzenie

naród Rosji pokochał święto Nowego

jego odrodzenia z ciemności i mgły.

i miała ona przynieść „złodziejowi”

Roku. W 30 ll. XIX w. noworoczne cho-

Kiedyś, zamiast zabawek wieszano

szczęście. Choinka zagościła najpierw

inki gościły jedynie w domach peters-

na drzewach różnego rodzaju owoce,

u warszawskiego mieszczaństwa, do-

burskich Niemców, ale już pod koniec

które miały własną symbolikę. Jabłka

piero później – u szlachty, magnaterii,

cicho...

dom brzmi mistycznie

wieku, stały się one główną ozdobą

były znakiem płodności, nawiązywały

a w chłopskich chatach na końcu. Z

biało

na białym obrusie

jak miejskich domów, tak i wiejskich

do rajskiego owocu i miały zapewnić

czasem stała się tak popularna, że

podszepty świętości

dwanaście specjałów

chat. W czas wojny imperialistycznej

zdrowie. Zawijane w sreberka orzechy

jej stawianie było obowiązkiem nawet

dodają skrzydeł

i opłatek

Synod Biskupów nawoływał wier-

były symbolem dobrobytu, siły i niepojęt-

w okresie między i powojennym. W

kolędy

nych, by nie stawiali w swych domach

ności boskich zamiarów. Wieszane na

większości krajów choinka jest ubiera-

gwiazdka – znak cudu

choinek, ponieważ tradycja ta jest za-

choinkę jaja były znakiem życia, które

na rankiem w Wigilię, jednak w anglo-

promienieje

noc uroczysta

pożyczona u Niemców. W 1918 r. wła-

rozwija się w harmonii i dobrobycie.

saskich ma to miejsce wcześniej. Tam

z tajemniczych Niebios

niesie nas

dza radziecka ogłosiła choinkę burżu-

Dzwoneczki, jak można się domyślić,

w wigilijny wieczór, pod przystrojonym

dzwoni

aleją barw

azyjnym zabobonem i zabroniła. Już

były znakiem dobrej nowiny i rado-

drzewkiem układa się prezenty od Św.

na spotkanie

w 1935 r. choinka jednak powróciła

snych wydarzeń. Aniołki zapewniały

Mikołaja. Nieodłącznym elementem

tęcza świateł igra

z Początkiem

na ziemię radziecką z okazji święta

domownikom  opiekę  niebiańskich

dekoracji domu jest zawieszona u

po igliwiu

Nowego Roku. Wracając do Polski,

istot. Łańcuchy otaczające choinkę,

sufitu gałązka jemioły. Całują się pod

w miniaturze świata iluzji

Henryka Dederko,

uważa się, że tradycja świątecznej

przypominały o zniewoleniu grze-

nią zakochani oraz skłóceni, a jej pęk

pod nią wypatrzone prezenty

Czułczyce, Polska