Wspomnienia z lat szkolnych

22

17 grudnia 2010 – 13 stycznia 2011 * Kurier Galicyjski

„pamięTają poLscy panoWie...”

KRZySZTOF HUFiEC

„На Дону и в Замосте тлеют

белые кости,

над костями шумят ветерки.

Помнят псы атаманы,

помнят польские паны

Конармейские наши клинки…”

Nad Donem i w Zamościu tleją

białe kości,

a nad kośćmi szumi wiatr.

Pamiętają psy atamany,

pamiętają „polskije pany”

Konarmijskie nasze szable.

Obchody 90. rocznicy Bitwy

Warszawskiej, która tak napraw-

dę była świadectwem zwycięstwa

oręża polskiego, a nie „cudem nad

Wisłą”, a także uroczystości pod Za-

Pomnik budionowców przy trasie Lwów-Złoczów

dwórzem, ku czci trzystu młodych

zahaczyło o moją godność osobistą.

natychmiast zachwyciła naszą, do-

Polaków, poległych w obronie Lwo-

Natychmiast zapytałem: dlaczego

rastających chłopców, wyobraźnię.

wa w boju z I Armią Konną Siemio-

tak sądzi o Polakach? Otrzymałem

Właśnie w szkolnym programie

na Budionnego w sierpniu 1920 r.,

odpowiedź: „Często zdarzało się

historii przyszedł czas na przerabia-

wywołały wspomnienia sprzed lat.

tak, że gdy Polak spadnie z konia,

nie tematu wojny z „pańską” Polską.

Słowa piosenki, z której zaczerp-

to udaje zabitego, a gdy się do nie-

Przypomniano oczywiście piosenkę

nięto frazę dla tytułu tego artykułu

go zbliżasz, to strzela do ciebie”.

o „budionowcach”, czyli o kawalerzy-

można było często słyszeć za cza-

Uczniowie, zadając pytania,

stach IArmii Konnej pod dowództwem

sów sowieckich na koncertach ku

zwykle nie przedstawiali się. Trud-

Siemiona Budionnego (wyżej wspo-

czci Rewolucji Październikowej.

no było jednak przewidzieć reakcję

mniana). I to jest kolejną przyczyną

Piosenka ta gloryfikowała ofensy-

„budionowca”, gdyby dowiedział

wspomnień o Julii. Ktoś powiedział,

wę armii Budionnego znad Donu pod

się, że jestem Polakiem.

Napis na plakacie: „Polscy panowie chcą zdusić robotni-

że jemu w głowie się nie mieści w

Zamość w 1920 r. przeciwko „polskim

Na następnej lekcji Julia opowia-

czo-chłopską Rosję. Śmierć polskim panom!”

jaki sposób polscy panowie, których

panom” i wojskom Ukraińskiej Re-

dała o przyczynach niepowodzenia

to kości gniją pod Zamościem, mogą

publiki Ludowej – czyli „psom ata-

armii Tuchaczewskiego pod War-

pamiętać o czymkolwiek. W dodatku

ale również nie ukrywał, gdy o to

Z podobnych powodów języka

manom”. Niewątpliwie był to jeden

szawą. Z jej słów wynikało, że głów-

przecież wiadomo, że po II wojnie

pytano. Żadnych nieporozumień na

ukraińskiego nie znała też moja mat-

z hitów propagandowych ideologii

ną przyczyną porażki była wielka od-

światowej żadnych polskich panów

gruncie narodowościowym w szkole

ka. Po trzech klasach szkoły polskiej

komunistycznej.

ległość frontu od tyłów, co stwarzało

już nie ma, bo w Polsce zwyciężyła

nie było. W tym czasie propagowa-

znalazła się wraz z rodzicami na ze-

Nie każdy jednak z moich ró-

olbrzymie problemy z zaopatrzeniem

klasa robotnicza.

no w ZSRS nową wspólnotę – naród

słaniu w północnej części Rosji. Jej

wieśników, miał możliwość bezpo-

Armii Czerwonej. Wtedy zadałem py-

Julia, jako pedagog o nowocze-

sowiecki. W taki sposób „budował

rodziców zmuszono tam do prac nie-

średniego obcowania z uczestnikami

tanie: „Więc po co było rozpoczynać

snych poglądach, starała się wpro-

się internacjonalizm”.

wolniczych, a ją, podobnie jak i dzieci

wojny 1919-1920, zwanej polsko-

tak źle przemyślaną i niewyważoną

wadzać demokratyczne metody

Wadim, kolega z równoległej

innych zesłańców, wcielono do szkoły

bolszewicką lub polsko-sowiecką.

operację bojową?” Julia zamyśliła

nauczania i stosunki z młodzieżą.

klasy, pochodził z rodziny tzw. in-

rosyjskiej. Z dokumentów porehabili-

Ja miałem, choć w zaskakujących

się na chwilę, odwróciwszy się do

Widocznie dlatego zdecydowała

teligencji sowieckiej. Jego ojciec

tacyjnych, otrzymanych w latach 90.,

dzisiaj okolicznościach, jeszcze w

okna i raptem zmieniła temat. Moje

się na eksperyment i zaprosiła do

pracował na stanowisku urzędnika

dowiedzieli się, że zesłano ich jako

ławce szkolnej na lekcji historii, pra-

pytanie pozostało bez odpowiedzi,

szkoły prawdziwego „budionowca”.

w strukturze władzy nadrejonowej.

„element niepewny politycznie we-

wie przed 35 laty.

ale w końcu lekcji dostałem piątkę.

Weteranów tamtej wojny w owym

Wadim był małomówny i nieco za-

dług oznaki narodowościowej”. Byli

Do dnia dzisiejszego nie wiem za

czasie było już mało. Zapraszano

rozumiały. Żadnej rywalizacji po-

Polakami, skazanymi w pierwszej fali

Szkoła i przyjaciele

co. Od tego czasu niższych ocen z

ich na różne imprezy rocznicowe,

między mną, Włodkiem i Wadimem

masowych represji w 1935 r. Na te-

Uczyłem się w typowej, rosyj-

historii nie miałem, chociaż pytano

słuchano, darowano kwiaty i pre-

nie było. Każdy z nas był inny, ale

renie ówczesnej Zachodniej Ukrainy,

skojęzycznej szkole średniej, jako

mnie na lekcjach rzadko. Na zakoń-

zenty.

posiadał swoje wartościowe ce-

czyli po wschodniej stronie Zbruczu

jedynej na rejon wśród kilku szkół

czenie szkolnego kursu z historii

Pewnego dnia, na lekcji historii

chy i rozwijał je w miarę własnych

i przedwojennej granicy z Polską. Po

ukraińskojęzycznych, w małym mia-

otrzymałem nawet dyplom.

przedstawiono nam „prawdziwego

umiejętności i możliwości. Wszyscy

pokoju ryskim pozostało tam wielu

steczku na Przykarpaciu, czyli po

budionowca” o nazwisku Szczogo-

się starali również dobrze się uczyć.

miejscowych Polaków. Mój dziadek

wschodniej stronie Karpat. W szkole

lew. Człowiek ten był ubrany w stylu

Wadim odpowiednio korzystał ze

Różne drogi

po 11 latach zesłania nie pragnął

uczyli się uczniowie z rodzin różnych

Po zakończeniu szkoły Włodek

militarnym, odpowiednio do czasów

swego talentu – umiejętności gry na

już wracać do miejscowości, skąd

narodowości. Po II wojnie światowej

ze Sławkiem wybrali robotnicze za-

swojej młodości: czarne buty z wy-

gitarze i śpiewania różnych piose-

pochodził. Jeszcze przed zesłaniem

los rzucił tych, jakże różnych ludzi na

wody i zachęceni wysokimi zarob-

sokimi cholewami, granatowe „ga-

nek. Nam – rówieśnikom bardzo to

kategorycznie odmówił pracy w koł-

teren nowotworzonej przez Związek

kami, dobrowolnie pojechali na Sy-

life” i czarno-bury (o niewyraźnym

imponowało. Nieraz zmieniał treść

chozie. Kierowały nim też motywy

Sowiecki Zachodniej Ukrainy. Po dru-

berię. Nadal pracują tam na rzecz

kolorze) „kitel” bez żadnych odznak.

popularnych piosenek estradowych.

emocjonalne. Na zesłaniu zmarły

gim „wyzwoleniu” (pierwsze – po 17

rozwoju rosyjskiego przemysłu. Żal

Atrakcyjności obrazu dodawały jego

Brzmiało to śmiesznie i dowcipnie,

jego dzieci Józef i Anna, czyli mój

września 1939 r.), było dużo pracy.

mi Włodka, bo wykazywał zdolności

wielkie wąsy. Można było sobie

ale nieraz kuriozalnie. Nauczyciele

wujek i ciotka. Zresztą, nie było

Większość uczniów szkoły stanowi-

sportowe i mógł zostać mistrzem

wyobrazić, że zawitał do nas sam

wiele mu wybaczali, nawet żartobli-

dokąd wracać; dom dziadka spalili

ły dzieci wojskowych z miejscowej

boksu, pewnie nie tylko na poziomie

Siemion Budionny, gdyby jeszcze

we piosenki o Żydach. Nikt nie wie-

„zazdrośnicy”.

jednostki, inni – to dzieci fachowców

szkoły.

dodać mu konia i szablę.

dział do jakiej narodowości siebie

Pomimo antagonizmów, stwa-

z różnych branż. Przysyłano ich nie

Ostatnio dowiedziałem się, że

„Budionowiec” opowiadał o szla-

zaliczał. Gubiono się w domysłach

rzanych w czasie II wojny światowej

tylko ze wschodniej części Ukraińskiej

Wadim pracuje na bardzo wysokim

ku bojowym armii, o trudnościach

o jego romskim, bułgarskim lub ży-

miedzy Polakami i Ukraińcami, ro-

SRR, ale również z innych republik

i odpowiedzialnym stanowisku pań-

przemarszu i oczywiście o tym, że

dowskim pochodzeniu.

dzice Sławka dobrze porozumiewali

ZSRR dla budowy nowej gospodarki

stwowym w Kijowie. Trudno było się

Semen Petlura był prawdziwym

się z moją matką, a nawet przyjaź-

(oczywiście socjalistycznej).

z nim skontaktować, nawet przed

bandytą, prawie upiorem... Niektóre

nili się z nią. Ja ze Sławkiem rów-

Cechą wspólną uczniów tej szko-

Nasza Julka

jubileuszem naszej szkoły.

dziewczyny z naszej klasy, gapiąc

nież. Trzecim naszym przyjacielem

ły była wyniesiona z domu nieznajo-

a „budionowiec”

Julia, a teraz pani Julia, podob-

się na tego bajecznego dziadka,

Na jednym ze szkolnych kon-

był Włodek, też uczeń naszej klasy

mość języka ukraińskiego. Za wyjątek

no nadal pracuje jako nauczycielka

słuchały go tak uważnie, że się im

certów Wadim z zespołem wykonali

o wyraźnie polskim nazwisku. Wy-

można było uważać Iwana i Sławka,

historii w naszej szkole.

nawet buzie pootwierały. Mnie nato-

piosenkę „Nasza Julka” i dedyko-

chowywał go ojciec, który uważał

których dołączono do naszej klasy

Ja natomiast pozostałem miło-

miast nudziło się, może dlatego, że

wali ją nowej nauczycielce historii

się za Rosjanina. Dopiero po jego

w latach 70. Pochodzili oni z miej-

śnikiem historii, ponieważ „podtrzy-

nigdy nie interesowałem się taktyką

– Julii. Przysłano ją po studiach na

śmierci Włodek dowiedział się od

scowych ukraińskich rodzin galicyj-

mywanie ognia historycznej prawdy

żadnej armii, lecz celami strategicz-

Uniwersytecie Kijowskim i wyzna-

krewnych, że wszyscy jego przod-

skich, lecz urodzili się na Syberii.

jest najbardziej szlachetnym powo-

nymi. Chciało mi się spać. Raptem

czono na kierowniczkę klasy „A”, w

kowie to Polacy, pochodzący z Ży-

Dopiero po zwolnieniu z miejsc

łaniem”.

obudziło mnie jedno zdanie „budio-

której uczył się Wadim. Była to mło-

tomierszczyzny.

zesłania ich rodziców i dziadków,

nowca”: „Polacy, to bardzo podstęp-

da, filigranowa, ładnie zbudowana

Nikt z naszej klasy nie ekspono-

pozwolono ich rodzinom na powrót

kG

ny naród”. Oczywiście, takie zdanie

dziewczyna, o dobrej erudycji, która

wał specjalnie swojej narodowości,

do ojczystej ziemi.