Wyjęte z karty pamięci

30

17 grudnia 2010 – 13 stycznia 2011 * Kurier Galicyjski

Władysław hr. badeni –

W historii c.k. Galicji niepoślednią rolę

odgrywali Podolacy – konserwatywne

stronnictwo polityczne ziemian Galicji

budowniczy dróg

Wschodniej lat 1867-1914. W poprzednich

numerach Kuriera Galicyjskiego przedsta-

wiliśmy historię tego ugrupowania. Poni-

tek wsi płacony na rzecz miast i „ze

żej rozpoczynamy cykl artykułów, poświę-

stanowiska ekonomicznego przeciw

zasadzie omycania dróg dużo da się

conych biografiom jego najwybitniejszych

powiedzieć”.

przedstawicieli. Zapraszamy do lektury!

Badeni zajmował się także pro-

blemem stabilizacji inżynierów drogo-

galicyjskich, gdzie należał do zwo-

wych i służby drogowej. Domagał się

lenników reformy włościańskiej. Był

przyznania inżynierom okręgowym

jednym z 44 ziemian, którzy podpisali

i konduktorom pewnych korzyści ma-

petycję wniesioną 23 stycznia 1847 r.

terialnych, których celem „byłoby zdję-

do Przewodniczącego rady gubernial-

cie z nich troski o starość ich i czas

nej barona Franza Kriega von Hoch-

niemocy, o los wdów ich i sierot na wy-

felden w sprawie uwłaszczenia wło-

padek śmierci, iżby po zdjęciu z nich

ścian. Sam baron w piśmie do Wied-

tej troski, całą duszą oddać się mogli

nia stwierdził, że sygnatariusze listu

obowiązkom służby”. Ponieważ nie

są obywatelami, którzy „reprezentują

było zagwarantowanej prawem sta-

stanowiskiem i majątkiem najwyższą

bilizacji materialnej inżynierów dro-

ARTUR GóRSKi

warstwę społeczną”.

gowych i innych pracowników służby

Po raz pierwszy zasiadł w Sejmie

drogowej, popierał wnioski o pensje

Bywają politycy, którzy naj-

krajowym w styczniu 1866 r., wybra-

dla wdów po tych inżynierach, którzy

pierw zachwycają, a później

ny w okręgu Jarosław. Rok później

przez wiele lat „z zadowoleniem Wy-

powodują wielki zawód. Są

zdobył mandat poselski z kurii wielkiej

działu Krajowego” służbę inżynierską

także tacy działacze politycz-

własności w obwodzie stryjskim. Od

pełnili. Jednak przeciwny był takiemu

ni, którzy najpierw wywołują

1870 r. ponownie był przedstawicie-

rozumieniu stabilizacji, która spowodu-

rezerwę czy nawet niechęć,

lem wyborców Jarosławia, którym

je „zmiany w dotychczasowym stosun-

a z czasem przekonują do

pozostał wierny aż do śmierci.

ku urzędników drogowych do władzy

siebie otoczenie, by wreszcie

W 1868 r. Badeni został wybrany

ich przełożonej”, czemu dał wyraz

zyskać powszechne uznanie

zastępcą przewodniczącego w dwóch

w 1881 r. Nie chciał, wobec słabego

i szacunek. Do tej drugiej ka-

komisjach sejmowych: administracyj-

urządzenia władz nadzorczych nad

tegorii polityków należał Wła-

nej i propinacyjnej. Jednak najwięk-

inżynierami okręgowymi i służbą drogo-

dysław hr. Badeni, poseł na

sze zasługi dla kraju położył pracując

wą, aby tak stabilizowany urzędnik był

Sejm krajowy i członek Wy-

w komisji drogowej, do której wszedł

nadmiernie prawem chroniony i mógł

działu Krajowego, któremu

w 1870 r., by w 1873 r. zostać jej prze-

być usunięty z posady lub uwolnio-

Galicja zawdzięcza sieć dróg.

„Nie był on popularny w kraju

wodniczącym.

ny ze służby „tylko po udowodnieniu

Władysław hr. Badeni

– mówił o Badenim Antoni hr. Go-

Do Wydziału Krajowego trafił jako

znaczniejszych przewinień na pod-

lejewski – bo co miał na sercu, to

zastępca członka w 1867 r. Dwa lata

stawie przeprowadzonego śledztwa

i na ustach, a świat nie lubi prawdy

później złożył ten urząd, jednak już w

by nasze rzeki niosły zamiast szutru

bądź ze sobą, bądź z drogami bitymi

dyscyplinarnego”. W tym względzie

słuchać, Badeni zaś nie umiał pochle-

1873 r. został „z całego Sejmu jed-

np. gumilastykę, to bym może kupki

lub stacjami kolei żelaznych”. I chciał,

wolał pozostawić większą swobodę

biać.” Dopiero z czasem „urosła jego

nomyślnie wybrany” członkiem Wy-

naciągnął, ale kamienia nie można

aby te drogi były szutrowane, aby w

władz krajowych przy naborze urzęd-

popularność przez sprężystą admini-

działu Krajowego. Na tym stanowisku

naciągać. Tu nie idzie o inwestycję

każdej porze roku mogły zabezpie-

ników drogowych, przy weryfikowaniu

strację dróg krajowych”. Jak zauważa

pozostał aż do śmierci, odpowiadając

na nabycie nowego majątku dla kraju,

czyć komunikację.

ich kompetencji, jak również przy ich

Feliks Pohorecki, „największe zasługi

za departament komunikacji krajowej.

tylko o utrzymanie w dobrym stanie

Podobnie był przekonany, że

zwalnianiu ze służby.

dla kraju położył jako członek galicyj-

Jak stwierdzał Jerzy hr. Dunin-Bor-

majątku krajowego, proszę zatem,

przedsiębiorstwa kolei żelaznych win-

skiej komisji drogowej, przyczyniając

kowski, Badeni to „uzdolniony admi-

aby Wysoka Izba nie dopuściła do

ny przyczyniać się „osobnymi dat-

Samorząd i autonomia

się do zakładania nowych dróg, za-

nistrator i mówca”.

deteriorowania tego majątku.” Ale gdy

kami” do budowy i utrzymania dróg

Badeni miał ugruntowane poglą-

równo wiodących do nowozbudo-

W znanej uchwale sejmowej z

po raz kolejny posłowie obcięli środki

publicznych, łączących stacje kolei

dy na kwestię autonomii. Spoglądał

wanej galicyjskiej kolei żelaznej, jak

2 marca 1867 r., w której 99 posłów

z kwot planowanych przez Wydział

żelaznej z najbliższą drogą bitą,

na nią z punktu widzenia konserwa-

nowych dróg powiatowych”. Zdaniem

stanowiących większość opowiedzia-

Krajowy na remont dróg, a zarazem

miastem i miasteczkiem. Uważał, że

tysty, ale i wysokiego urzędnika rzą-

Golejewskiego, przez wykonanie sie-

ło się za wysłaniem delegacji do Rady

nałożyli nań dodatkowe zadanie, de-

wkład tych przedsiębiorstw winien

dowego, który funkcjonuje w ramach

ci dróg krajowych „Badeni postawił za

Państwa bez adresu, Badeni głosował

klarował w 1878 r., że „Wydział Kra-

wynosić 1/3 części wszystkich wy-

tej autonomii. „Autonomia, Panowie!

życia swego pomnik w kraju, a tym

wraz z mniejszością 34 posłów prze-

jowy będzie się starał zastosować do

datków na ten cel potrzebnych.

– wołał w Sejmie w 1880 r. – Hasło

pomnikiem są drogi krajowe”.

ciw uchwale. Ten brak zgody na poli-

tej nieuniknionej potrzeby i będzie się

Zabiegał także, aby poszczególne

zaiste piękne! Dźwignia to rozwo-

Władysław Badeni herbu Bończa

tykę „utylitarną”, czyli pełnego posłu-

starał tak prowadzić budowę, aby to

powiaty zyskiwały czy miały odnawia-

ju potężna, lecz tylko wtedy i tylko

urodził się 19 maja 1819 r. w Boryni-

szeństwa wobec korony w zamian za

obcięcie nie było przez powiększenie

ne koncesje na pobór myta drogowe-

w takim wypadku, jeżeli autonomia

czach we Wschodniej Galicji. Po ukoń-

drobne koncesje, zbliżył go do obozu

się kosztu administracji szkodliwym”.

go z dróg krajowych, jeśli tylko drogi

ta, po pierwsze: ma siły i środki odpo-

czeniu „z odznaczeniem” studiów

takich Podolaków jak: Kazimierz Gro-

Uważał, że drogi powinny być

te znajdują się w dobrym stanie i po-

wiednie do wykonania samorządu, a po

prawniczych pracował w latach 1839-

cholski, Jerzy ks. Czartoryski, Maurycy

budowane solidarnym wysiłkiem

siadają „wszelkie warunki omycenia”.

wtóre, jeżeli środków tych używa nie w

1844 w administracji we Lwowie i Prze-

Kraiński czy Kornel Krzeczunowicz.

kraju i powiatów. Opowiedział się za

Stawiał przy tym warunek, aby powia-

interesie samej tylko korporacji autono-

myślu. Musiał jednak ustąpić ze służby

subwencjonowaniem budowy nowych

ty, które uzyskiwały prawo pobierania

micznej, ale w interesie całego ogółu, w

urzędniczej, gdyż popadł w konflikt z

dróg powiatowych, „więc trzeba ko-

myta od każdej sztuki bydła pociągo-

interesie kraju”. Rozróżniał działanie rad

Drogi – sprawa kluczowa

przełożonymi. Jak wspominał hr. Gole-

Był gorącym orędownikiem polep-

niecznie – mówił w 1875 r. – aby po-

wego w zaprzęgu, od bydła pędzone-

powiatowych w ramach autonomiczne-

jewski, „butna jego natura nie dozwoli-

szania komunikacji w kraju przez pla-

wiaty uchwaliły pewne drogi, a co wię-

go ciężkiego i koni wierzchowych, a

go samorządu od ich samowoli, która

ła mu długo szyi naginać w jarzmie biu-

nową i konsekwentną rozbudowę sieci

cej, przeznaczyły na to pewne swoje

także od bydła pędzonego drobnego,

jest niebezpieczna dla społeczności

rokracji austriackiej; pamiętajmy, że za

dróg. Jako członek Wydziału Krajowe-

fundusze”. Był jednak przeświadczony,

utrzymywały tę drogę w dobrym sta-

lokalnej. Uważał, że jeśli samorzą-

czasów metternichowskich urzędnik

go odpowiedzialny za drogi każdego

że subwencja powinna być przekaza-

nie, „kosztem funduszów powiato-

dy źle funkcjonują i podejmują nie-

polityczny musiał być zarazem i poli-

roku referował część budżetu krajowe-

na w pierwszej kolejności na budowę

wych”. Wobec zarzutów, że myta nie

właściwe decyzje, jeśli zarządzenia

cyjnym, ażeby zyskać uznanie rządu

go odnoszącą się do kosztów budowy

dróg ważnych pod względem komuni-

istnieją od dawna we Francji, a nawet

powiatu „działają w poprzek interesu

i promocję”. Dlatego po tym krótko-

i utrzymania dróg. Zabiegał o środki na

kacyjnym. W 1876 r. mówił w imieniu

na ziemiach Królestwa Polskiego

ogółu, interesu kraju”, Wydział Krajo-

trwałym doświadczeniu urzędniczym

zarząd dróg niekiedy z olbrzymią de-

Wydziału Krajowego o tej sprawie:

odpowiadał, że dzięki tak pozyska-

wy ma prawo i powinien ingerować,

młody Badeni, zdecydował się wrócić

terminacją, jak choćby w 1876 r., gdy

„Zdaniem Wydziału Krajowego droga

nym środkom istnieje możliwość za-

a taka interwencja nie tylko nie bę-

na wieś i osiedlić w rodzinnym mająt-

ubolewał nad tym, że posłowie przez

gminna, która się zaczyna u jednego

bezpieczenia komunikacji w różnych

dzie zagrażała autonomii, ale będzie

ku Borynicze. Według Golejewskiego,

kolejne lata zmniejszali środki prze-

kopca granicznego pewnej gminy

punktach kraju. „Chcąc znieść myta

przeprowadzona „w dobrze zrozu-

„wolał w swojej wiosce gospodarzyć,

znaczone na remont i utrzymanie dróg,

katastralnej a kończy się u drugiego

– mówił w 1877 r. – trzeba zarazem

mianym interesie autonomii”. „Proszę

jak po cudzych jeździć i drabować”.

co grozi ich zdeteriorowaniem, czyli

kopca granicznego tej samej gminy

wynaleźć inne fundusze, odpowiada-

Panów pamiętać – mówił do posłów

Po śmierci ojca Kazimierza hr. Bade-

całkowitym zrujnowaniem. „Cóż bo-

katastralnej, w bardzo wyjątkowych

jące zniesionym dochodom. Łatwo to

– że ten Wydział Krajowy to władza

niego dodatkowo odziedziczył wsie

wiem miałby Wydział Krajowy począć,

wypadkach może mieć jakąkolwiek

myta drogowe znieść, ale trudniejszą

nie obca. Jest to kontrola życzliwa

Surochów i Koniaczów.

jeśli fundusze nie wystarczają?” – pytał

ważność pod względem komunikacyj-

i wątpliwą będzie rzeczą przy debacie

swoich nad swoimi, która obowiązki

W 1844 r. jako współwłaściciel

i sam odpowiadał: „Mógłby tylko albo

nym”. Jego zdaniem, „z natury rzeczy

nad sprawą drogową fundusze, które

swoje wykonuje nie w interesie wła-

dóbr Borynicz i Drohowycz (koło Bóbr-

budżet przekroczyć, albo zaniedbać

mogą być ważniejszymi tylko dukty

przez to ubyły, odnaleźć.” Przyznawał

snym, lecz jedynie w interesie ogółu”.

ki) został powołany na członka stanów

konserwację krajowego majątku. Gdy-

większe, łączące miasta i miasteczka

jednak, że myta to swoisty poda-

Takie działanie Wydziału Krajowego