39

Kurier Galicyjski * 17 grudnia 2010 – 13 stycznia 2011

jeszcze raz o spraWiedLiWych ukraińcach

ale tu też jeszcze wiele trzeba zrobić.

KONSTANTy CZAWAGA

Jest parę rzeczy, których nie da się

tekst

zrobić najlepiej. Na przykład, trzeba

LEON POPEK,

by zebrać relacje na terenie Wołynia

KONSTANTy CZAWAGA

czy na terenie b. województw: lwow-

zdjęcia

skiego, stanisławowskiego, tarnopol-

skiego. Trzeba zdobyć relacje o tych,

„To jest kłamstwo! – re-

którzy ratowali Polaków. Czas nie jest

agowała obserwator jednej z

dobry. Niektórzy się wstydzą, niektó-

lwowskich gazet na mój arty-

rzy się jeszcze boją, albo może znów

kuł o wystawie „Niedokończo-

boją, a też już nie ma kto przekazy-

ne msze wołyńskie”. – UPA

wać tej informacji, ponieważ główni

nie mogło mordować księży

bohaterowie tych wydarzeń często

grekokatolickich. To mogło

już nie żyją.

uczynić tylko NKWD, przebra-

Czy są materiały na ten

ne w mundury upowskie”.

temat w archiwum?

dr LEON POPEK

Tę pracę, jak już mówiłem, za-

Bez wątpienia, prawdą jest, że

niedbano i tych relacji jest niezbyt

zbrodniarze z NKWD dokonywali mor-

i wiemy, że chyba ponad 400 osób z

Tak, musi być taka decyzja. To

Tablica odsłonięta w Horodle

wiele, ale taką kwerendę w archi-

dów księży, biskupów i zakonników,

nich straciło życie za to, że ratowali

jest właściwie początek. Ważne, że

we wrześniu br.

wach też trzeba przeprowadzić. Nikt

również grekokatolickich, podobnie

Polaków. Ratowali w różny sposób,

po wielu latach, po ponad 60 latach,

przed nami tego nie zrobił. To musi

jak duchowieństwa innych Kościołów

rzęcki próbował poinformować o prze-

nieraz udzielając schronienia, nieraz

zwrócono na to uwagę. Do tej pory ten

być wspólne badanie historyków

chrześcijańskich, a także wiernych

prowadzonej we wrześniu b.r. w Horo-

informując, żeby nie uciekali tą drogą

temat jakoś przemilczano, pomijano

i polskich, i ukraińskich. Z tym, że

różnych wyznań. Jednak w 1943 roku

dle akcji sadzenia Alei Róż Solidarności

czy ścieżką, a inną. Nieraz po prostu,

po jednej i po drugiej stronie. Myślę,

historycy ukraińscy mają tutaj więk-

na Polesiu NKWD jeszcze nie było.

ku czci Ukraińców („Kurier Galicyjski”,

przewożąc tych, którzy ocaleli do mia-

że jest to trochę spóźnione, bo wielu

sze pole do działania ze względu

Natomiast ofiarą czystek etnicznych,

17 listopada, 2010), nie dano mu nawet

sta, czy udzielając pomocy rannym,

świadków już nie żyje. Ale może żyją

na teren, ze względu na znajomość

rozpoczętych przez tamtejsze od-

do końca wygłosić słowa. Potraktowano

lub udzielając schronienia. I właśnie

ich dzieci i może żyją ich wnuki. To

języka, ze względu na znajomość

działy UPA stała się nie tylko ludność

tę akcję jako polityczną.

ci – sprawiedliwi, którzy pomagali

się im należy. Nie ma czynu bardziej

otoczenia. Łatwiej jest w swoim śro-

polska, ale także duchowieństwo

Polakom za odruch ludzkiego serca

szlachetnego, jak ratowanie życia w

dowisku zdobyć relacje, przekonać

neounickie, które działało na Wołyniu

płacili często najwyższą cenę. Byli

zagrożeniu współbrata innej narodo-

Czas już na takie rozmo-

miejscowych, żeby podzielili się

w okresie międzywojennym. Dla „za-

mordowani z całymi rodzinami.

wości czy innego wyznania. Współ-

wy, czy jeszcze może nie? –

wiedzą na ten temat.

polityzowanego” prawosławnego Po-

pracujemy z władzami kościelnymi,

zapytałem aktywnego uczest-

Na razie jest to akcja na po-

leszczuka, zwłaszcza analfabety, neo-

nika wydarzenia w Horodle dr

ziomie społecznym. Czy jest

sprawiedliwi ukraińcy –

unicki ksiądz czy zakonnica kojarzyli

Leona Popka z lubelskiego

możliwe, ażeby także Państwo

się z Polakami, ponieważ należeli do

oddziału iPN.

Polskie należnie oceniło czyn

a może sprawiedliwi sąsiedzi?

Kościoła unickiego i nie chcieli prze-

Myślę, że do tego trzeba podejść

Ukraińców, którzy uratowali

chodzić na wiarę prawosławną. O tym

zupełnie inaczej – powiedział dr Leon

życie Polakom?

właśnie mówiono podczas międzyna-

Popek. – Przede wszystkim jest to

Nie tak dawno odbyła się konfe-

sandrę Biniszewską, prowadzącą pod

MARCiN ROMER

rodowej konferencji naukowej „Niedo-

spóźniona, ale bardzo ważna próba

rencja w Warszawie – w IPN na temat

Warszawą Muzeum Lwowa. Jeśli ma

kończone msze wołyńskie. Martyro-

oddania sprawiedliwości tym Ukraiń-

sprawiedliwych Ukraińców. Podnoszo-

się udać, działania powinny być sko-

Sprawa odpowiedniego

logium duchowieństwa wołyńskiego”,

com, którzy ratowali życie Polakom.

no ten temat. Mówiono o tym, żeby

ordynowane.

uhonorowania „Sprawiedli-

która w lipcu br. odbyła się w Lublinie

Do tej pory praktycznie się o tym nie

jednej z ulic w Warszawie nadać ich

Wszyscy, znani mi inicjatorzy

wych Ukraińców”, czyli ludzi,

i w Łucku. Niestety, nikt z obecnego

mówiło. I jest to pierwsze zadośćuczy-

imię. Jest też pomysł, aby wybudo-

podobnej nagrody, w sposób oczy-

którzy z narażeniem własne-

duchowieństwa ukraińskiego Kościo-

nienie, w postaci posadzonej symbo-

wać pomnik tym, którzy ratowali Po-

wisty nawiązują tu do przyznawane-

go życia, a często i poświęca-

ła grekokatolickiego nie przyszedł na

licznej alei róż, poświęconej tym Ukra-

laków. Myślano również coś o rodza-

go przez Instytut Yad Vashem w Je-

jąc je, ratowali życie swoich

obrady, ani na nabożeństwa żałobne,

ińcom, którzy z narażeniem własnego

ju medalu na wzór Yad Vashem dla

rozolimie tytułu „Sprawiedliwy wśród

polskich sąsiadów (a bywa-

ażeby razem z rzymskimi katolikami

życia ratowali Polaków. Okazuje się,

Sprawiedliwych Ukraińców. Wszyst-

narodów świata”.

ło, że i ludzi sobie zupełnie

wspólnie uczcić pamięć ofiar tragedii

że według bardzo skromnych badań,

ko to są dopiero inicjatywy, natomiast

nieznanych) jest z pewnością

Może więc warto rozsze-

wołyńskiej 1943 roku.

które się dopiero rozpoczęły, (tutaj na-

zagłosowano jednomyślnie i podjęto

ideą wartościową i szlachetną.

rzyć formułę planowanej na-

Podobnie stało się też z uszano-

leży przywołać pracę Leona Karmo-

taką inicjatywę, żeby nazwać jeden

Pozostaje jednak opracowanie

grody – tytułu. Czyż nie było

waniem pamięci Ukraińców, którzy

wicza „Ludobójcy i ludzie”, czy pracę

z placów w Warszawie i wybudować

formuły tej nagrody, co wydaje

„sprawiedliwych” Rosjan, Bia-

ratowali swoich polskich sąsiadów.

Romualda Niedzielki o sprawiedliwych

tam pomnik Sprawiedliwym Ukraiń-

się być sprawą kluczową.

łorusinów, Litwinów wreszcie

Gdy podczas ostatniego ze Spotkań

Ukraińcach ratujących Polaków) to

com, którzy ratowali Polaków.

Opisywana powyżej inicjatywa nie

Niemców i przedstawicieli in-

Ossolińskich we Lwowie nasz kolega

są dopiero początki. Wiemy, że tych

jest jedyną. Po raz kolejny przypomnę

Czy na to ma być też de-

nych narodów?

– dziennikarz z Przemyśla Jacek Bo-

Ukraińców było co najmniej kilkuset

tu ideę, zgłoszoną przez panią Alek-

cyzja władz miejskich?

Zapraszam do dyskusji.

Granica śWiaT W – crazy cordon

mają mniej czasu, bardziej się spie-

jedno – następne wejście do celni,

Za godzinę mamy jedyny pociąg.

MONiKA

szą, a na trakt wymiany wódka – pa-

musi należeć do nas. Inaczej czeka

Celnik wszystko rozumie, ale decyzję

NARMUNTOWSKA-

pierosy, idą raptem 6 minut. Taka to

nas doba w Przemyślu. Niestety, sto-

podejmuje jego przełożony. Zapyta

MiCHALAK

paranoja.

imy zbyt daleko, by zdążyć na kolejne

więc, co z nami zrobić. Czekamy. W

Na razie przechodzimy polską

rozdanie. Drzwi, z siłą husarii atakuje

międzyczasie dobija do nas polski

Listopadowy, sobotni poranek.

stronę i łapiemy busika do Przemyśla.

prawe skrzydło.

turysta, jadący z Równego i Francuz

Piesze przejście graniczne Szegini

Jedzie z nami też Francuz. Już wiemy,

Jesteśmy załamani. Nagle otwie-

pod 70. Polak jest bardzo zdenerwo-

– Medyka.

że zdążymy, ale jakim kosztem?

ra się wejście obok nas. Prawdopo-

wany, też musi zdążyć na ten sam

Mamy bardzo ciężkie plecaki i teo-

Reasumując, jeśli przejście w Me-

dobnie służbowe. Nie patrząc na

zujemy papiery, świadczące o tym, że

pociąg. Francuz spokojny, ale widać

retycznie spory zapas czasu. Pociąg,

dyce tak będzie wyglądało w czasie

konsekwencje, wchodzimy do środ-

jesteśmy z organizacji charytatywnej.

w dużym szoku. Po angielsku pyta,

na który musimy zdążyć, odjeżdża z

trwania Euro, stanie się wstydem

ka, z nami jest też turysta.

Nie przewozimy wódki, ikon, ani LM-

dlaczego Polacy muszą czekać i czy

Przemyśla 9.25. Przejście ukraińskie

i hańbą. Wyobrażacie sobie Pań-

Celnik mierzy nas z góry na dół,

ów. Starszy celnik wpada na genial-

to już strefa Unii Europejskiej? Sami

z zapasu ucina nam 15 minut.

stwo kibiców, stojących po kilka

ale my już nie wyjdziemy. Ustawiamy

ny pomysł – jeśli tłum nas przepuści,

nie wiemy. Po dłuższej chwili pojawia

Teraz tylko zwykła formalność na

godzin w kolejkach z handlarzami,

się w kolejce i powstrzymując złość,

możemy przejść. Czyli możemy. Teraz

się celnik z kolegą. Niestety, nie mogą

naszej stronie i busikiem na przemyski

bo wszyscy są równi? Ja nie. I nie

tłumaczymy celnikowi swą sytuację.

tylko skok czerez porog [czyt. dwie ba-

nas przepuścić, ponieważ tu wszyscy

dworzec. Na polskiej granicy wita nas

wyobrażam sobie, by ci, którzy

Prosimy o pomoc dla Francuza.

rierki] i jesteśmy w strefie szansy. Fran-

są równi, a to oznacza, że czeka nas

czarny tłum. Niestraszny nam, bo prze-

wracają z Ukrainy, w tak upoka-

Pytamy, czy w przyszłości również

cuz też przeskoczył, jest szczęśliwy.

kilka godzin stania w kolejce. Wynika

cież zawsze, jako nie – mrówki przecho-

rzających warunkach musieli prze-

możemy liczyć na takie graniczne

Dla niego to ekstrim. Plecakami toruje-

to podobno z nowych przepisów gra-

dzimy błyskawicznie. Odbijamy od gę-

kraczać tę granicę. Może wspólne

surprizy.

my drogę bliżej wejścia. Trzy skrzydła

nicznych.

stej masy i próbujemy namierzyć celni-

przejście dla turystów i małego ru-

Ponoć tak, bo pozwalają na to

napierają z lewa, prawa i środka. Jedni

Turysta równieński obiecuje wizytę

ka. Po kilku minutach pojawia się młody,

chu granicznego, to trochę za mało.

nowe przepisy. Turysta musi czekać

krzyczą – pchajte, bude skorijsze, dru-

u samego prezydenta, oburzony Fran-

umundurowany człowiek. Tłumaczymy,

Pora, by przynależność unijna była

z mrówkami, a one mogą przepu-

dzy – czekajcie, wszyscy wejdą. Po

cuz powtarza – crazy cordon, amazing

że musimy przejść poza kolejką, ponie-

widoczna i w tym miejscu.

ścić, ale nie muszą. Wszak mrówki

której stronie się opowiedzieć? Wiemy

cordon, my, z nadzieją na cud, poka-

waż jedziemy na drugi koniec Polski.