25

Kurier Galicyjski * 15 – 28 kwietnia 2011

Tradycje LudoWe – pisaNki

opracował

KRZySZToF SZyMAńSKi

zdjęcia archiwum

Spory co było pierwsze:

jajko, czy kura, nie mają ra-

cji bytu w przeddzień Świąt

Wielkanocnych. Zgodnie z lu-

dowymi wierzeniami począt-

kiem życia, od którego zależy

płodność na całej ziemi jest

jajko. To dlatego na Wielka-

noc czci się je, przyozdabia-

Najserdeczniejsze

jąc kolorowymi zdobieniami,

życzenia

a w Wielką niedzielę dzieli się

zdrowych, radosnych

nimi podobnie, jak w Boże

i spokojnych

narodzenie opłatkiem.

Świąt Wielkiej Nocy,

smacznego jajka,

Pierwsze pisanki pochodzą z Persji

Wewnątrz Muzeum w Koło-

mokrego dyngusa,

sprzed ponad 5 tysięcy lat. Malowano

Muzeum pisanki w skansenie w Ciechanowcu

myi figura Matki Boskiej rów-

a także odpoczynku

na nich woskiem, a potem zanurzano

nież w kształcie jajka

Nie trwało to długo. Świątynię oddano

w barwnikach. Jajka w wielu kulturach

w rodzinnym gronie.

wiernym. Ogromna ilość eksponatów

utożsamia się z dobrobytem i zasobno-

walu Kultury Huculskiej, od razu stał

Niech każdy z nas

pozostała bez muzealnego lokum.

ścią, a także szczęściem. Pisanki miały

się wizytówką stolicy Pokucia.

wykorzysta ten czas

Zbiory muzealne to ogromna ilość,

chronić od złych duchów, podłych ludzi,

A jednak to prawda, 14 metrowa

jak najlepiej!

obecnie około 6 tys. ozdobnych wy-

chorób i nieszczęść. Skruszone sko-

żółto-czerwona pisanka jaka jest czę-

dmuszek, większość z nich pochodzi z

rupki pisanek sypano na pola uprawne

ścią budynku, w którym mieści się nie-

Pokucia i Huculszczyzny. Jaja z okolic

i do paszy bydła, by upraw i hodowli

typowe Muzeum Pisanek, jest wyjątko-

Kosmacza są pokryte drobnym żółtym

nie imały się żadne plagi.

wo atrakcyjna. Przecież niecodziennie

w ludowych strojach, filigranowe or-

i czerwonym ornamentem geometrycz-

Bogactwo różnorodności zdobień,

bywa się w Muzeum Pisanek, a tym

namenty kwiatowe, jak również praw-

nym. Na pisankach z Czarnego Potoku

wzorów, technik i barw pisanek jest

bardziej w jaju. Większość pisanek

dziwie misternie wykonane dziełka

dominuje kolor czarny. Z kolei pisanki z

niemal nieskończone. By je zaprezen-

pochodzi z Huculszczyzny i Pokucia

malarskie. Do takich należą między

Werchowyny zdobione są na biało.

tować, a jednocześnie chronić bogatą

oraz innych regionów Ukrainy. Może-

innymi rozpędzone w zaprzęgu białe

Najbardziej efektowne są wy-

kulturę ludową przed zapomnieniem,

my porównać jak różniły się wzory pi-

konie czy słoń afrykański. Ten ostatni

dmuszki, tworzone przez lokalnych

tworzy się wystawy i muzea pisanek.

sanek pomiędzy regionami, ale nawet

wskazuje na pochodzenie jajka.

artystów. W większości wzory były

W świecie jest ich kilka. Najbardziej

pomiędzy dwoma sąsiednimi wsiami.

Oprócz prawdziwych jajek są

tworzone woskiem. Potem jajka bar-

znane mieści się w Kołomyi. A w Pol-

Ręcznie malowane farbami, skrobane

na pisance motywy lipskie

jeszcze te wykonane z drewna lipo-

wiono naturalnymi metodami, najczę-

sce jest kilka regionalnych – w Lipsku

wzory we wosku, obszywane koloro-

każdej gablocie inny styl zdobienia,

wego czy wytapiane z wosku. Rów-

ściej w gotowanych łupinach cebuli.

i w Ciechanowcu.

wymi nićmi i tak bez końca. Pojawiają

wielkość, region pochodzenia. Kolek-

nież upiększone kolorami i desenia-

Najbardziej  pracochłonne  pisanki

się nawet pisanki z podpisami znanych

cja przyprawia o zawrót głowy. W kil-

mi. Jednymi z najbardziej misternych

misternie wyszywano za pomocą

polityków: Wiktora Juszczecznki, Le-

Muzeum Pisanek

ku pomieszczeniach mieści się ponad

są ażurowe jajka, w których precyzyj-

wygiętej igły. W muzeum są pisanki

onida Kuczmy czy Micheila Saakasz-

w Kołomyi

tysiąc eksponatów. Pochodzą z pry-

ne otworki wykonano dentystycznym

malowane, wydrapywane, wyklejane,

Kołomyja to miasto położone w

wili. Znajdują się tu również pisanki

watnej kolekcji założycieli Muzeum

wiertłem.

ozdabiane piórami i koralikami, ob-

południowo-zachodniej Ukrainie, sto-

zza oceanu: z USA i Kanady, Egiptu,

Pisanki – Ireny Stasiewicz-Jasiukowej

szywane nićmi. Znajdziemy na nich

lica Pokucia. Miasto często niestety

Pakistanu, Czech, Szwecji, Francji, a

i Jerzego Jasiuka z Warszawy, którzy

motywy roślinne, zwierzęce, geome-

traktowane, tylko jako punkt prze-

także wielu krajów Europy. Polskę re-

Muzeum lipskiej Pisanki

hojnie przekazali swój zbiór instytucji.

Muzeum powstało w maju 2007

tryczne, religijne. Są też pisanki ozdo-

siadkowy, w dalszej drodze na przy-

prezentują pisanki z Łowicza.

Portrety obojga znajdują się na jed-

roku, w wyniku współpracy Pracow-

bione scenkami rodzajowymi.

kład na Czarnohorę. Przechadzając

„Kołomyjski Muzej Pisanka” gro-

nym z jajek. Z wnętrza szklanej ga-

ni Architektury Żywej, lipskiego Koła

Konserwatorzy Muzeum opraco-

się po ulicach tego miasta możemy

madziło eksponaty od lat. Dopiero

bloty ich oczy życzliwie wpatrują się w

Stowarzyszenia Twórców Ludowych

wali unikalny sposób konserwacji kru-

zobaczyć kilka interesujących za-

w 1987 r. na swoją kolekcję dostało

zwiedzających. Kiedy drzwi muzeum

i Działu Etnografii Muzeum Podlaskie-

chych eksponatów. Pękniętą pisankę

bytków, ratusz z zachowana tablicą

XVI-wieczną drewnianą cerkiewkę.

zamykają się za ostatnim gościem,

go w Białymstoku, przy finansowym

poświęcona Tadeuszowi Kościuszce,

nie pozostają osamotnieni. Na są-

wsparciu Fundacji Wspomagania Wsi.

odnowione XIX wieczne kamieniczki.

siedniej półce znajduje się kolekcja jaj

Głównym celem powstania Mu-

Nic dziwnego, że kilkunastometrowe

z portretami wybitnych postaci – hi-

zeum było zachowanie dla przyszłych

kolorowe jajo, zaskakuje nas i intrygu-

storyków, osób zasłużonych dla ziemi

pokoleń bogatej tradycji regionu zwią-

je swym wnętrzem.

ciechanowieckiej.

zanej z pisanką. Lipsk jest swoistym

Jedyny na świecie budynek mu-

Pisanki są podzielone według re-

zagłębiem pisankarskim, gdzie trady-

zealny już swoim kształtem wskazuje

gionów. Pochodzą nie tylko z różnych

cje sięgające XIX wieku nadal są kulty-

na treść ekspozycji. Budynek mu-

części Polski, ale także z ziemi no-

wowane. Lipskie pisanki wykonywane

zeum, otwarty we wrześniu 2000 roku

Pisanki huculskie

wogródzkiej czy huculskiej, Ukrainy,

metodą batiku szpilkowego, zdobione

z okazji X Międzynarodowego Festi-

Rosji, Czech czy Moraw. Ale zbiór nie

charakterystycznym dla tego terenu

podkleja się od wewnątrz papierem i łą-

kończy się na krajach Europy, bo Chi-

ornamentem, stanowią ozdobę mu-

czy wszystkie fragmenty, dopasowując

ny, Japonia, Kenia czy Australia rów-

zealnych i prywatnych kolekcji sztuki

ornament i kolory. Tak zrekonstruowana

nież mają swoją jajeczno-pisankową

ludowej w kraju i świecie.

pisanka jest trwalsza niż oryginalna.

reprezentację.

Muzeum Lipskiej Pisanki leży na

Jajka są zdobione różnymi me-

szlaku tradycji rękodzieła ludowego

Muzeum Pisanki

todami. Niektórych technik nikt już

Podlasia, który obejmuje pracownie rę-

w Ciechanowcu na Podlasiu

nie stosuje i efekty ich wykorzystania

kodzielnicze położone na skraju Pusz-

Słynne zabytki przyciągają rze-

można oglądać wyłącznie w muzeum.

czy Knyszyńskiej i Augustowskiej.

sze turystów. W ferworze poszukiwań

Są jajka malowane woskiem, a następ-

i wypraw do niepowtarzalnych miejsc

nie farbowane. Często farbowanie nie

zapominamy, że to co najbliżej, za-

Rusłana Pysanka

kończy się na tylko jednej barwie, bo

I jeszcze o jednej Pysance – pisa-

uważyć jest najtrudniej. Na Podlasiu,

po starciu części wosku zanurza się

nej właśnie przez duże „P”, wcale nie z

mamy unikatowe na skalę europejską

je w innej farbie, by na końcu otrzy-

racji jej wymiarów. Chodzi tu o aktorkę

Muzeum Pisanki.

mać krągłą mozaikę w wielu kolorach.

i prezenterkę TV Rusłanę Pysankę. Jej

Minęła już trzecia rocznica otwar-

Część pisanek jest oklejana wycię-

prawdziwe nazwisko brzmi Pysanko.

cia tej ciekawej instytucji. Jadąc do

tymi z papieru kolorowymi kwiatami

Jest córką operatora filmowego Igora

Białowieży, aby obejrzeć główną atrak-

czy kurkami i kogutami. Towarzyszą

Pysanko. Urodziła się w 1965 roku.

cje puszczy – żubry, przejeżdżając

im wyklejanki scenek rodzajowych na

W 1995 roku ukończyła wydział reży-

przez Ciechanowiec, można zauwa-

papierze: chłopi doglądający swoich

serii Kijowskiego instytutu kultury. Gra-

żyć drogowskazy z napisem „skan-

zwierząt, poszczekujące psy, jaskółki

ła w wielu filmach reżyserów rosyjskich

sen”. Skanseny mają to do siebie, że

łapiące owady. Jak się okazuje, do

i ukraińskich. U Jerzego Hoffmana za-

wszystko lub prawie wszystko jest w

skorupki można przykleić wszystko,

grała Horpynę w „Ogniem i Mieczem”

nich prawdziwe, że można odczuć at-

co będzie ją przyozdabiało: sitowie,

– wiedźmę z naddniestrzańskich ja-

mosferę dawnej polskiej wsi.

kolorowe nici, ziarna ryżu lub maku.

rów, opiekującą się porwaną Heleną.

Niezwykłe odkrycie. Na jednej z

Ani owalny kształt jajka, ani

Jest prezenterką programów TV ukra-

chałup widnieje napis „Muzeum Pi-

wielkość, ani kruchość materiału nie

ińskiej i rosyjskiej. W 2006 roku była

sanki”. Tam: wszędzie jajka! Małe,

są żadnym ograniczeniem dla ich

jedną z gwiazd w ukraińskiej edycji

duże, kolorowe, malowane, oklejane,

W jajku Kołomyjskie Muzeum Pisanki

umieszczania. Pisanki zdobią postaci

programu „Tańca z gwiazdami”.

drewniane, rzeźbione – co kto lubi. W