12

Pierwsze powstanie antyrosyjskie

kurier galicyjski * 28 lutego – 15 marca 2012 nr 4 (152) * www.kuriergalicyjski.com

konfederaCJa barska

Mija właśnie 244. rocznica zawiązania Konfederacji Barskiej. Wielu historyków uznaje konfederację za

pierwsze polskie powstanie antyrosyjskie. Była to insurekcja przeciwko władzy królewskiej i ówczesnym

realiom politycznym – agresywnej polityce Rosji względem Polski. W dniu 29 lutego 1768 roku w miejsco-

wości Bar na Podolu, szlachta kresowa zawiązała zbrojny związek w obronie wiary katolickiej i niepodległo-

ści Najjaśniejszej Rzeczypospolitej, skierowany przeciwko kurateli rosyjskiej i królowi Stanisławowi Augu-

stowi Poniatowskiemu, jako władcy narzuconemu przez Rosję. Postanowiono też walczyć przeciwko usta-

wom, zagrażającym „złotej wolności” narodu szlacheckiego oraz dającym równouprawnienie innowiercom.

no i zaprzysiężono związek zbrojny

torów. Kolejny rok 1771, był rokiem

Konfederacji.

niekorzystnych dla konfederatów

Konfederacja znalazła poparcie

rozstrzygnięć militarnych, w czasie

i w innych zakątkach Korony. Mar-

których generał rosyjski Suworow

szałek krakowski nawołując do przy-

pokonał pod Lanckoroną generała

łączenia się do tego ruchu wydał uni-

Ogińskiego.

wersał, w którym wzywał katolików

Najbardziej spektakularną była

by wzięli pod siebie to przekonanie,

obrona Częstochowy – symbolu wia-

że lepiej przestać żyć, aniżeli patrzeć

ry katolickiej i obrona Wawelu – sym-

na nadwerężenie wiary świętej kato-

bolu państwowości.

kRZySZTOF SZyMaŃSki

lickiej, tudzież widząc oczywistą zgu-

W październiku 1770 roku kon-

opracowanie

bę Ojczyzny. W 1768 roku konfede-

federaci uchwalili akt detronizacji

ilustracje: Wikipedia

racja szybko rozprzestrzeniła się na

króla. Rok później, w akcie despe-

Czy taki „nieszczęśliwy” lub, jak

Małopolskę, Wielkopolskę i Ukrainę,

racji, doszło do porwania króla. 3

kto woli, „wyjątkowy” dzień (29 luty

w 1769 roku objęła Litwę.

listopada 1771 r. na ulicy Miodowej

pojawia się tylko w roku przestępnym,

Inicjatorami zawiązania kon-

w Warszawie, wracający karetą mo-

raz na cztery lata) wybrany na zawią-

federacji byli: biskup kamieniecki

narcha, został napadnięty przez od-

zanie Konfederacji mógł zaważyć na

Adam Stanisław Krasiński, marsza-

dział konfederatów. Ranny w głowę

losach całego przedsięwzięcia, jak

łek nadworny koronny Jerzy August

został uprowadzony poza obwało-

nieraz pisano w dziewiętnastym stule-

Mniszech. Związek zbrojny zorgani-

wania miasta. Tam władcy udało

ciu? Chyba nie. Rosja już wtedy była

zowali: Michał Hieronim Krasiński

się wzbudzić skruchę u jednego z

silnym, scentralizowanym państwem,

(marszałek generalny konfederacji

porywaczy, który odprowadził go

tymczasem Polska rozdarta pomię-

w Koronie), Joachim Potocki (re-

do młyna na Marymoncie. Była to

dzy stronnictwa, ugrupowania i pod-

gimentarz generalny konfederacji

całkowita kompromitacja Konfede-

dana wpływom sąsiednich państw,

w Koronie), Michał Jan Pac (mar-

racji w oczach sojuszników i klęska

nie była w stanie przeciwstawić się

szałek generalny konfederacji na

jej poczynań.

tej sile.

Litwie), Józef Sapieha (regimentarz

„Posłany” z Petersburga, jak mó-

generalny konfederacji na Litwie)

Skutki konfederacji

wiono w kręgach arystokracji i szlach-

i marszałek związku wojskowego

Straty poniesione w czasie walk

Juliusz kossak, kazimierz Pułaski pod częstochową

ty polskiej, kochanek carycy Katarzy-

konfederacji Józef Pułaski (ojciec

konfederacji barskiej król Stanisław

ny II, Stanisław August Poniatowski

August Poniatowski w mowie sej-

rozpoczął swe panowanie w 1764

mowej 29 sierpnia 1776 ocenił na

roku od reformowania dotychcza-

60 tysięcy ludzi. Po jej upadku na

sowego ustroju politycznego – m.in.

Sybir zesłano, według szacunków

próby zmiany zasad działania, uświę-

samego Nikołaja Repnina, ponad 14

conej tradycją, ale już wówczas nie-

tys. konfederatów. Resztę przymu-

efektywnej demokracji szlacheckiej.

sowo wcielono do armii rosyjskiej.

A już przyznanie, na „prośbę” Prus

Rosjanie utworzyli obozy przejścio-

i Rosji, praw politycznych protestan-

we dla jeńców konfederackich na

tom i prawosławnym przeważyło

warszawskiej Pradze i w Połonnem

szalę. Doprowadziło to do całkowi-

na Ukrainie, skąd byli oni transpor-

tego osamotnienie króla. Odwrócili

towani etapami do Kijowa, Smoleń-

się od niego nawet Czartoryscy, z

ska, Orła, Tuły, Kazania i Tobolska.

którymi był spokrewniony i którzy

Nigdy nie dowiemy się, ilu zginęło.

początkowo go popierali.

Dodatkowym działaniem, które

Na wsparcie królewskich „re-

przyczyniło się do klęski Konfedera-

form” w granice Polski wszedł 40 tys.

cji, był bunt hajdamaków i chłopstwa

kontyngent wojsk rosyjskich, a poseł

na Ukrainie i rzezie ludności pol-

rosyjski Nikołaj Repnin był architek-

skiej i żydowskiej (rzeź humańska,

tem zawiązania szeregu „konfedera-

koliszczyzna). Choć krwawe bunty

Józef brandt, Obrona zaścianka przez konfederatów

cji” popierających politykę królewską.

chłopskie były jawnie inspirowane

Wywołało to reakcję szlachty – zwo-

przez Rosję i podsycane przez Cer-

łanie sejmu. Rosjanie uciekli się do

zdobyciem Baru i przejściem resztek

narodowa zaczęła jednak obracać

dowódcy konfederatów Kazimierza

kiew prawosławną, zostały równie

terroru, porwali przeciwnych zmia-

wojsk konfederackich do Mołdawii. W

się na niekorzyść konfederatów,

Pułaskiego), Wawrzyniec Potocki,

okrutnie stłumione przez samych

nom senatorów i doprowadzili do

tym samym czasie, walki w powiecie

gdyż Turcja już od początku wojny z

reprezentant Wielkopolski, otrzymał

Rosjan, we współpracy z wiernymi

podpisania 24 lutego 1768 roku trak-

krakowskim, zakończone zostały dnia

Rosją ponosiła liczne klęski. W roku

urząd konsyliarza z prawem zasia-

królowi wojskami koronnymi.

tatu o wieczystej przyjaźni pomiędzy

22 sierpnia kapitulacją Krakowa i po-

1770 Rosja zdobyła Jassę i Buka-

dania w Generalnej Radzie.

Ostateczne zakończenie walk

Rzeczpospolitą i Rosją.

bliskiego Nieświeża. Wybuch wojny

reszt oraz poskromiła flotę turecką.

konfederacji, nastąpiło w dniu 13

rosyjsko-tureckiej i wycofanie części

Słysząc o takich sukcesach Katarzy-

sierpnia 1772 roku, po zdobyciu przez

działania bojowe

wojsk rosyjskich z Polski, spowodo-

ny, Francja pomogła militarnie Kon-

Konfederaci rozpoczęli działania

Rosjan Jasnej Góry. Państwa ościen-

Zawiązanie się

wało odrodzenie się w 1769 konfede-

federatom, wysyłając do nich swoich

bojowe, zdobywając wiele miast

ne, oskarżając Polskę o anarchię i

konfederacji

Reakcja na te wydarzenia na-

racji na terenie regionu krakowskiego

najlepszych instruktorów wojsko-

i tocząc o nie walki z oddziała-

całkowity rozkład państwa, dokonały

stąpiła już po 5 dniach – 29 lutego

i w Wielkopolsce. Wojska konfede-

wych. Początek roku 1770, przyniósł

mi rosyjskimi i wojskami wiernymi

w roku 1772 jej I rozbioru. Był to ko-

1768 roku w Barze zawiązano kon-

rackie pod dowództwem Jana Bie-

kolejną klęskę wielkopolskich wojsk

królowi. W walkach po stronie kon-

niec istnienia I Rzeczypospolitej.

federację, która przeszła do historii

rzyńskiego, podjęły zbrojną wyprawę

konfederacji pod Dobrą i Błoniem.

federatów udział wzięło około 100

jako Konfederacja Barska. Naczelne

na Litwę, która po początkowych

Spowodowało to przejście przez

tysięcy ludzi. Stoczono około 500

Legenda konfederacji

hasło konfederatów brzmiało „Wia-

sukcesach zakończyła się klęskami

konfederatów do działań obronnych,

potyczek. Walki na Ukrainie trwały

Konfederaci pozostawili po sobie

ra i Wolność”. Po kolejnych pięciu

pod Białymstokiem i Orzechowem.

prowadzonych w oparciu o sieć

od kwietnia do czerwca 1768 roku, a

bogaty zbiór pieśni; najsłynniejsze z

dniach obrad – 4 marca, zawiąza-

Jesienią 1769 roku sytuacja między-

punktów warownych, głównie klasz-

zakończyły się one dnia 20 czerwca,

nich to „Zdaj się, Polaku, w opiekę