14

rozmowy kuriera

kurier galicyjski * 28 lutego – 15 marca 2012 nr 4 (152) * www.kuriergalicyjski.com

z Grodna

karabinów. Partyzanci nie spodzie-

z EUGEniUSZEM cydZi-

wali się takiego spotkania i odeszli.

KIEm rozmawiał kRZySZ-

Wieść się rozeszła i inne osiedla

TOF SZyMaŃSki.

zaczęły też organizować oddziały

przez workutę

samoobrony.

Pod koniec ubiegłego

Potem znów przetoczył się front i

roku obchodził pan piękny

nastała władza sowiecka. Byłem nad

jubileusz 90-lecia. Pańskimi

Biebrzą i ze swoją sekcją „pomaga-

przeżyciami można by ob-

liśmy” Niemcom uciekać. Żeby im

dzielić kilka osób lub napisać

do Lwowa

było lżej, rekwirowaliśmy co się dało.

scenariusz filmowy. Proszę

2 sierpnia 1944 roku, na wieść o wy-

przybliżyć naszym czytelni-

buchu Powstania Warszawskiego,

kom niektóre fakty z pańskie-

otrzymaliśmy rozkaz z kolegami iść

go bogatego życiorysu.

Moja rodzina pochodzi z Gro-

do Powstania. We trójkę w pełnym

rek, sierżant zawodowy 81 Pułku

dzieńszczyzny, z niewielkiego za-

uzbrojeniu poszliśmy. Po drodze na

Strzelców Grodzieńskich, dawał nam

ścianka Cydziki. Mieli tam niewielki

Białystok, w Korycinie spotkał nas

w kość. Szczególnie, gdy mieliśmy

folwark. U nas nie mówiło się fol-

rosyjski patrol wojskowy. Dobrze, że

zajęcia w jednostce. Ale na zajęciach

wark ani zaścianek tylko okolica.

było to wojsko, a nie kontrrazwietka

teoretycznych, zauważył że wiele rze-

Były to osady zamieszkałe przez

Smiersz Powiedzieliśmy, że idzie-

czy mnie interesuje. Zaczął dawać mi

drobną szlachtę, drobnych ziemian,

my do armii Berlinga. Rozbrojono

dodatkowe zadania, objaśniał rzeczy

Polaków. W odróżnieniu, wsiami

nas, bo powiedzieli, że nie możemy

ponad programem: jak oznaczyć od-

określano tereny zamieszkałe przez

chodzić z bronią na tyłach, a tam

ległość na podziałce w lornetce, jak

chłopów, głównie Białorusinów. Mój

nam dadzą uzbrojenie. Puścili nas

wysokość, czytanie map, obliczenia

dziadek za strony ojca ukończył

wolno poszliśmy dalej. Trafiliśmy do

balistyczne.

szkołę oficerską w Petersburgu i jako

naszego znajomego Sobolewskie-

adiutant generała-gubernatora słu-

go do majątku Wilkendorfów. Tam

W 1939 roku brał Pan

żył w Tyiflisie w Gruzji, dzisiejszym

okazało się, że oddziały AK z Wilna

udział w obronie Grodna?

Naturalnie. Przed wojną w

Tbilisi. Mój pradziadek brał udział w

i Lwowa zostały internowane przez

Grodnie stacjonowały jednostki woj-

Powstaniu Styczniowym. Został za

Sowietów i nie bardzo wypadało iść

skowe (76 Pułk Piechoty, 81 Pułk

to zesłany na Syberię i tam zaginął

dalej. Zostaliśmy pomóc przy żni-

Strzelców Grodzieńskich i inne), ale

w kopalni w Nerczyńsku. Choć jego

wach. Ale tu zaczęła wąchać milicja

w 1939 roku zostały przeniesione

majątek podlegał konfiskacie, udało

obywatelska, bo już ustalono linię

na linię frontu. W mieście pozo-

się go uratować. Jego córka wyszła

Curzona. Przeszliśmy więc do kole-

stała policja, studenci i harcerze.

za mąż za Gorbaczewskiego, wy-

gi, do leśniczówki w okolicach Kry-

Początkowo szykowaliśmy obronę

stępowała pod innym nazwiskiem

nek. Tam we trójkę zamieszkaliśmy.

przeciwko Niemcom od północy, od

i majątek już miał innego właściciela.

Było to blisko granicy.

Prus Wschodnich. Po 17 września

Po demobilizacji dziadek wrócił do

Na nowy rok 1945 zrobiliśmy

zaczęliśmy szykować się do obrony

domu i zaczął gospodarzyć. Na służ-

mały wypad pod Grodno i wypuścili-

od wschodu. Ale wojska sowieckie

bie udało mu się zaoszczędzić trochę

śmy przetrzymywanych w areszcie.

do miasta weszły od zachodu i wpro-

grosza. Dokupił ziemi, poszerzył go-

Milicjanci tak świętowali, że stracili

wadzali je dawni mieszkańcy Grodna

spodarkę. Ojciec przejął to po dziad-

przytomność. Rozbroiliśmy ich, po-

Abraszkin, Margolis i Lipszyc. Uciekli

ku, zmodernizował gospodarkę, kupił

wyrzucali zamki z karabinów i otwo-

do Rosji, ale znając tereny, dokona-

trochę maszyn rolniczych i dalej tam

rzyli cele. Kto uciekł, ale byli tacy, co

li manewru okrążającego. Grodno

mieszkaliśmy. Tam urodził się mój

zostali, bo się bali.

trzymało się jednak dwa dni – 20-22

starszy brat Antoni i moje dwie młod-

a co było jak granica

września. Jak potem udało mi się do-

sze siostry. Alfreda i Bronisława.

stanęła na dobre?

Eugeniusz Cydzik

wiedzieć, Sowieci stracili 10 czołgów,

W 1920 roku ojciec wziął konia,

W lipcu 1945 roku zgłosiłem się

samochód-radiostację i około tysiąca

zdjął ze ściany szablę dziadka i po-

na pewną akcję na sowieckiej stro-

żołnierzy. Po upadku miasta koledzy

szedł bronić ojczyzny przed bolszewi-

roku, do wojny sowiecko-niemieckiej,

Gdzieś w 1942 roku zaczęły się

nie. Dostałem informację, że moich

z drużyny rozeszli się do domów,

kami. Szczęśliwie z tej wojny wrócił.

schroniłem się na wsi na Mazowszu,

napady na polskie wioski.

rodziców aresztowano i zesłano do

przeważnie na Litwę, i ja też wróci-

Dalej gospodarzył na folwarku. Dzięki

gdzie pomagałem w gospodarce ko-

Kazachstanu. Okazało się to jednak

kim byli napastnicy?

łem do Cydzików.

staraniu ojca, kurator szkolny naszego

biecie, mąż której był w niewoli.

To byli sowieci. W czasie blitzkri-

nieprawdą. Po przekroczeniu nocą

okręgu ks. Kuryłowicz przysłał do nas

Był to czas gdy rozpoczynała

gu wielu żołnierzy sowieckich dezer-

granicy, a deszcz lał jak z cebra, w

Udało się Panu uniknąć

nauczycielkę aby dzieci mogły uczyć

się działalność organizacji pod-

terowało, zostawało poza frontem.

najbliższej wsi wlazłem do stodoły,

represji powziętych w sto-

się na miejscu. Pamiętam nazwisko

ziemnych. Prawie wszyscy młodzi

Uchodzili do białoruskich lasów, bo

żeby przeczekać deszcz i trochę

sunku do obrońców Grod-

mojej pierwszej nauczycielki – Hanna

chłopcy organizowali się w oddziały.

dawały dobre schronienie. Z cza-

wypocząć. Na rano zobaczyłem,

na?

Tych co mieszkali w Grodnie

Łukosiówna, potem była Aleksandra

Ja też. Po przejściu frontu wróciłem

sem do nich dołączyli mieszkańcy

że wieś jest otoczona przez wojska

aresztowano, rozstrzeliwano, roz-

Wiśniewska. Ojciec dał nauczyciel-

do domu. Koło naszego majątku

wiosek, którzy chronili się przed nie-

sowieckie. Była to rutynowa kontro-

jeżdżano czołgami. Ja byłem na wsi

ce utrzymanie i przeznaczył jeden z

Sowieci zostawili dwa kompletnie

mieckimi represjami. Sowieci szyb-

la osady i poszukiwanie schowanej

i nie przyznawałem się do udziału w

pokoi na klasę. Schodziło się do nas

uzbrojone czołgi. Wieczorem po-

ko zorientowali się w walorach tych

broni. Nie udało mi się schować.

obronie miasta. Ale pod koniec roku

około 10 dzieci z okolicznych osad.

zdejmowałem z nich co się dało:

potężnych zgrupowań ludzkich. Wy-

Wywąchały mnie psy. Odwieziono

zaczęło się robić niebezpiecznie.

Od dzieciństwa, jak pamiętam, za-

karabiny maszynowe, naboje, gra-

słali tam swoich politruków i komisa-

mnie do Grodna do więzienia. Tam

Wszędzie było pełno konfidentów.

wsze wszystko mnie interesowało. Są

naty. Na wszelki wypadek ukryłem

rzy i reorganizowali te grupy w od-

pokazano moją teczkę, już dość pę-

Postanowiłem uciec na tereny nie-

różne zbiegi okoliczności, które mogą

to dobrze. Po kilku dniach Niemcy

działy partyzanckie. Otóż dostałem

katą. Były tam zeznania chłopaków z

mieckie. Mróz tej zimy był straszny –

zaważyć na naszym życiu. Ale o tym

przyjechali z palnikami i pocięli czoł-

wiadomość, że szykuje się atak na

mojej sekcji. Zarzucano im i mnie, że

temperatury sięgały poniżej 30 °C. Z

później. W roku 1935, gdy była koma-

gi na złom.

naszą osadę. Zwołałem chłopaków,

walczyliśmy z czerwoną partyzantką.

kolegą przechodziliśmy granicę w Za-

sacja (scalanie) gruntów, w naszym

Na tych terenach też zaczęły

rozstawiłem pozycje. Gdy zbliżyli się

To wystarczyło na długie śledztwo

rembach Kościelnych. Granicy pilno-

domu mieszkał mierniczy. Całymi

działać i ZWZ, i NSZ organizacje,

partyzanci oddaliśmy kilka serii w

i wyrok – 15 lat lagrów.

wały tylko patrole sowieckie. Niemcy

dniami chodził po polach z teodoli-

później powstało AK. Ja zostałem

powietrze z tych karabinów maszy-

Gdzie Pana zesłano? Sy-

siedzieli w chacie i pili bimber. Do 41

tem i obmierzał ziemię. Mama wysy-

dowódcą sekcji.

nowych z czołgów, kilka strzałów z

beria czy kazachstan?

łała mnie do niego, żebym zaniósł mu

Jeszcze gorzej. Na daleką pół-

coś do jedzenia. Zobaczyłem teodolit,

noc – do Workuty. Przyjechałem tam

zacząłem mu się przyglądać. Gdy za-

24 grudnia 1945 roku. -30°C, wiatr.

uważył, że mnie to interesuje, pokazał

Ubrany byłem całkiem nie na taką

mi, jak ustawia się teodolit, poziomu-

pogodę. Po trzech dniach zapędzo-

je go, jak prowadzi się pomiary. Nie

no nas budować… stadion. Kopanie

wiedziałem, że od tego kiedyś będzie

w wiecznej zmarzlinie przy takiej

zależało moje życie.

temperaturze, nie należy do przyjem-

Po ukończeniu tej szkoły, po-

ności. Zresztą nigdy nie byłem atletą.

szedłem do gimnazjum kupieckiego

Po tygodniu już miałem dość. Ale tu

w Grodnie. Te lata nie różniły się

nadarzył się wypadek, który mnie

niczym od lat innych moich rówie-

uratował. Na każdej budowie był

śników: nauka, harcerstwo, byłem

geodeta. Zobaczyłem teodolit, wspo-

w 5 żeglarskiej drużynie harcerskiej

mniałem dzieciństwo, podszedłem do

im. Romualda Traugutta. Pamiętam,

niego. Zobaczyłem, że nie jest wypo-

jak na lekcjach z przysposobienia

ziomowany, więc zacząłem kręcić

wojskowego nasz instruktor Mazu-

odpowiednimi śrubkami. Podszedł

Workuta, fot. Eugeniusz Cydzik