16

obserwatorium astronomiczne

kurier galicyjski * 28 lutego – 15 marca 2012 nr 4 (152) * www.kuriergalicyjski.com

biaŁy sŁoŃ w Czarnohorze

Górując nad pasmem Czarnohory, wygląda jak średniowieczny szkocki zamek. Olbrzymia, zbudowana z miejscowego pia-

skowca budowla i dziś imponuje potęgą swych murów i rozmachem myśli projektantów. Wzniesiona na szczycie góry Pop

Iwan, 2022 m nad poziomem morza budowla (niektórzy naukowcy określają tę wysokość na 2028 m), to ukończone tuż

przed drugą wojną światową Obserwatorium Astronomiczno-Meteorologiczne im. Marszałka Józefa Piłsudskiego. Obiekt

położony w centrum Huculszczyzny był wówczas jednym z najnowocześniejszych w Europie. Konkurować z nim mogło

jedynie obserwatorium astronomiczne w Pirenejach. Dziś budowla, zwana potocznie „Białym Słoniem” ze względu na swój

niesamowity wygląd podczas długiej, karpackiej zimy, zyskała drugą szansę.

materiały przewodnickie, nowele i opo-

mARCIN RomER

wiadania o tematyce górskiej. Zmarł

w 1993 roku.

Kamień węgielny pod budowę

Obiekt obserwatorium na Popie

obserwatorium położono latem 1936

Iwanie, zajęty przez Sowietów w

roku, a już 29 lipca 1938 roku do-

końcu września 1939 roku, krótko

konano jego uroczystego otwarcia.

służył jako stacja meteorologiczna.

Czas zaiste rekordowy. Dziś o takim

Później, po zajęciu przez Niemców,

tempie można tylko pomarzyć.

ci ostatni przekazali go wojsku wę-

Budowa obserwatorium koszto-

gierskiemu, które stacjonowało tu

wała państwo polskie astronomicz-

do końca 1941 r.

ną wówczas kwotę około 1 miliona

Po opuszczeniu budynku przez

złotych, z czego spora część poszła

wojska węgierskie, stopniowo rozkra-

na zamówione w angielskich wytwór-

dziono całe wyposażenie i doprowa-

niach wyposażenie placówki, w tym

dzono go do stanu ruiny. Czego nie

najnowocześniejszy jak na owe cza-

dokonała miejscowa ludność, udało

sy teleskop i sprzęt astronomiczny.

się turystom, obozującym „na dziko”

Budynek wznoszono z miejscowego

w murach obserwatorium. Obecnie

piaskowca. Wszystkie pozostałe ma-

budynek nie ma kopuły, nie ma po-

teriały budowlane: cement, wapno,

krytego miedzianą blachą dachu, za

drewno i inne materiały, łącznie prze-

to w gospodarstwach okolicznych

szło 800 ton, transportowano z odle-

Hucułów do dziś można znaleźć mie-

głej o 120 km stacji kolejowej w Koło-

dziane kociołki i garnki. Dokonane

myi, lub z odległej o 70 km Worochty,

przez fachowców ekspertyzy świad-

najpierw ciężarówkami i wozami, a

Obserwatorium biały Słoń na przedwojennej pocztówce

czą jednak o tym, że mury obser-

potem na szczyt góry na grzbietach

biały Słoń, widok obecny

wadzący badania astronomowie,

watorium są wciąż zdrowe a obiekt

latem 1938 r. razem z żoną i 6-letnim

żołnierze KOP i kilka osób obsługi,

nadaje się do odbudowy.

wówczas synem.

wśród nich kucharz, który podobno

W końcu lat 50. władze sowiec-

Po agresji sowieckiej 18 wrze-

wcześniej gotował dla prezydenta

kie planowały remont i ponowne

śnia 1939 roku, zgodnie z posiada-

Czechosłowacji – Masaryka. Ogrom-

uruchomienie obiektu. Sporządzo-

nymi instrukcjami, Midowicz zde-

nym problemem był brak wody, którą

no nawet niezbędną dokumentację.

montował najcenniejsze urządzenia,

trzeba było donosić z odległego o

Oprócz stacji meteorolicznej, praw-

opuścił obserwatorium i udał się na

pół kilometra źródła. W okresie bez-

dopodobnie miały się tam znaleźć

Zakarpacie (wtedy w granicach Wę-

deszczowym trzeba było racjonować

instalacje wojskowe. Od realizacji

gier). Natomiast żołnierze KOP-u

wodę do mycia, każdy otrzymywał jej

projektu jednak odstąpiono. Sprawa

udali się w stronę Uścieryk, realizu-

zaledwie 1 litr. Ciepło, w ogromnym

zamarła na długie lata.

jąc rozkaz przekroczenia granicy z

kamiennym budynku, zapewniała in-

W połowie lat 90. przeprowadzo-

Rumunią.

stalacja centralnego ogrzewania opa-

no na terenie obserwatorium kontro-

Midowicz w latach wojny służył

lana ropą naftową z pobliskiego Bo-

lę stanu technicznego przez ekipę,

jako meteorolog w polskich i brytyj-

rysławia. Jej roczny zapas w kilkuset

skierowaną tam przez Departament

skich bazach lotniczych. W 1944 r.

stalowych beczkach dostarczano do

ds. Polskiego Dziedzictwa Kulturo-

otrzymał stopień kapitana. Od 1948 r.

Kut specjalnym pociągiem, następnie

wego za Granicą Ministerstwa Kultu-

pracował w Singapurze, w brytyjskiej

Grupa uczestników wyprawy na werandzie schroniska w

dowożono do podnóża góry cięża-

ry i Dziedzictwa Narodowego. Obiekt

służbie meteorologicznej Dalekiego

dolinie Pięciu Stawów Polskich. Stanisław Leszczyński

rówkami a do obserwatorium trans-

został uznany za przykład dziedzic-

Wschodu. W 1958 r. zamieszkał wraz

(od lewej), irena domaniewska i Władysław Midowicz

portowano je na huculskich konikach.

twa kulturowego i naukowego Polski

z rodziną w południowej Australii,

Według obliczeń, koszt ogrzewania

Uniwersytetu Warszawskiego. Pełnił

koni huculskich i na plecach ludzi.

z okresu 20-lecia międzywojennego.

gdzie pracował jako nauczyciel i jed-

wynosił zimą około 100 zł dziennie.

funkcję obserwatorium astronomicz-

Najcięższe elementy wyposażenia

Prawdziwą szansę na przywróce-

nocześnie wytyczał oraz znakował

Kierownikiem placówki został, 30-

nego i meteorologicznego – głównie

ważyły około 1 tony. Jednym z Ini-

nie „drugiego życia”, budynek byłego

pierwsze szlaki turystyczne w górach

letni wówczas, Władysław Midowicz.

dla celów lotnictwa. Wyposażony był

cjatorów budowy był gen. Leon Ber-

obserwatorium zyskał po nawiązaniu

Findersa. Dokonał wówczas, jako

Midowicz urodził się w pobliskim Miku-

w nowoczesny sprzęt m.in.: astrograf

becki, szef Ligi Obrony Powietrznej

ścisłej współpracy pomiędzy Uniwer-

pierwszy Polak, wejścia na Kinabalu

liczynie. Znał język ukraiński, miejsco-

i refraktor. Oprócz prowadzących ba-

i Przeciwgazowej.

sytetem Warszawskim a Narodowym

(4175 m n.p.m.), najwyższy szczyt

we zwyczaje i doskonale dogadywał

dania astronomów i meteorologów, w

Mówi się, że autorzy bryły bu-

Uniwersytetem Przykarpackim im.

Borneo. W 1967 roku wrócił wraz z

się z Hucułami. Z wykształcenia był

budynku stacjonowali żołnierze pla-

dynku wzorowali się na zamku w

Wasyla Stefanyka w Iwano-Fran-

żoną do Polski. W latach 1967-1973

meteorologiem, z zamiłowania turystą.

cówki Korpusu Ochrony Pogranicza.

Przemyślu. Obiekt miał kształt litery

kowsku (d. Stanisławowie). Nie spo-

pełnił funkcję społecznego opiekuna

Posiadał niemały talent organizacyjny.

Na terenie obserwatorium miesz-

L z dołączoną wieżą, 43 pomiesz-

sób nie wymienić tu dwóch nazwisk:

sieci znakowanych szlaków Tatr Pol-

Na szczycie Popa Iwana zamieszkał

kało na stałe 16 osób, w tym pro-

czenia i 57 okien. Był własnością

Jana Malickiego, dyrektora Studium

skich. Publikował artykuły naukowe,