9

w Bołszowcach

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16–29 marca 2012 nr 5 (153)

StAnISŁAwów – PrzykŁAd

Warszawie przedstawił bardzo cie-

kawy referat: „Między odrodzeniem

narodowym a ukraińską integracją

wSPóŁIStnIenIA kULtUr I reLIgII

– szkic o współczesnej tożsamości

Tatarów Krymskich”. Nie sposób wy-

mienić wszystkich.

W kuluarach konferencji poka-

że był to przypadek, gdy jeden czło-

MICHAł DEJNEGA

zano też wystawę „Sojusz Piłsudski

artysta malarz, dyrektor Muzeum

wiek odmienił życie całej gminy. W

– Petlura. Rok 1920”, przygotowaną

Sztuki Przykarpacia w dzisiejszym

Galicji Teodor Cekler ujrzał „…rozsia-

przez „Kurier Galicyjski”. A po zakoń-

Iwano-Frankowsku

ną kupkę Niemców, którzy w swych,

czeniu obrad pierwszego dnia kon-

(d. Stanisławowie)

przeważnie biednych koloniach, istnieli

ferencji odbył się wspaniały koncert

pośród polskiej, żydowskiej i ukraiń-

zespołów ludowych i solistów Ziemi

(wystąpienie na konferencji w Boł-

skiej ludności”. Cekler okazał się jako

Halickiej.

szowcach)

człowiek będący zwolennikiem między-

etnicznych kompromisów i pokoju mię-

Dotrzeć do prawdziwego

W maju przypada 350. rocznica

dzy konfesjami. W stanisławowskim

fundamentu

nadania miastu Stanisławów prawa

niemieckim gimnazjum Cekler i jego

„Zasadniczym tłem tej konferen-

magdeburskiego. Korzeniami mia-

naśladowcy zakładali podwaliny mię-

cji jest pojednanie narodów polskie-

sto sięga w odległe lata. Pierwsza

dzynarodowej tolerancji, humanizmu

go i ukraińskiego” – powiedział w roz-

wzmianka pochodzi z 1515 roku.

i duchownej odnowy życia wspólnoty

mowie z „KG” poseł na Sejm RP Piotr

Miasto ma nietypową, jak na tak duże

nie tylko Niemców, ale i Ukraińców.

Pyzik. Zaznaczył, że spotkanie to

miasto, historię. Wynikło bowiem z

Nasze miasto było wielonaro-

pokazało, „jakim prawdziwym tyglem

woli jednego człowieka, reprezentan-

dowym. Mieszkali tu: Polacy i Żydzi,

narodów była ta ziemia, jak niesamo-

ta potężnego rodu Potockich.

Ormianie i Ukraińcy, Niemcy, Węgrzy,

wita była tutejsza mozaika etniczna

Jan K. Ostrowski w monografii

Czesi, Francuzi, Bułgarzy, Rumuni,

„Stanisławów – wiadomości na temat

Chorwaci. Wspólnie tworzyli historię

(...) Trudno, żeby człowiek interesują-

miasta i jego zabytków” pisze: „Nowe

miasta i tylko jemu właściwą aurę,

cy się światem i rozwojem cywilizacji

miasto miało stanowić centrum roz-

gdzie splotła się przeszłość, współ-

ległych dóbr, a także samodzielny

czesność i założone zostały podsta-

ośrodek gospodarczy i kulturalny. Od

wy przyszłości. Iwan Monołatyj w swej

samego początku twórcy Stanisła-

pracy „Razem, ale prawie oddzielnie”

wowa przewidywali, że jego ludność

pisze: „Definicja kultury związków

będzie miała charakter wieloetnicz-

pomiędzy różnymi narodowościami

ny”. W okresie powstawania miasta

notuje nie tylko walory jej subiektów,

stosunkowo szybko powstały ośrodki

ale i praktykę ochrony własnych inte-

różnych narodowości, skupiające się

resów. Do tej sfery wchodzi pewien

wokół świątyń. Katolicy rzymscy ob-

system wartości, na którym opierają

jęli zachodnie dzielnice miasta, a Or-

się zachowania ludzi, dużych i ma-

Michał Dejnega

mianie i grekokatolicy – wschodnie.

łych grup, odbywa się splot przeszło-

Żydzi osiedli na północy miasta.

Rewera Potocki zezwolił im na osie-

krewnych, niczym nie skrępowane

ści, teraźniejszości i przyszłości”.

W połowie XVIII wieku Andrzej

dlenie się w mieście i nadał teren pod

prawo migracji i gwarancja nietykal-

Wychodząc z założenia, że żad-

Potocki zaprosił do miasta Ormian,

zabudowę. Stanisławowscy Żydzi

ności ormiańskiej gminy w przypadku

na generacja, żadna narodowość nie

Wiesława Holik

którzy wkrótce założyli własne brac-

byli lojalni wobec władzy królewskiej

podziału miasta pomiędzy kilku wła-

może zbudować swojego systemu

twa i cechy rzemieślnicze oraz or-

i lokalnej. Bardzo duży był wśród nich

ścicieli. Przywileje te zostały potwier-

wartości w próżni, najważniejszym

ludzkiej pominął te ziemie, zwłasz-

ganizacje handlowe. W 1766 roku

odsetek ludzi wolnych zawodów,

dzone przez króla Jana Sobieskiego

staje się tu ludzkie doświadczenie

cza, że są mu bliskie ze względu na

król Stanisław August Poniatowski

co oznaczało obecność inteligencji

1 kwietnia 1677 roku, a już 10 lipca

w osiąganiu kompromisu, tworzenie

pochodzenie” – dodał poseł. „Droga

potwierdził prawa gmin ormiańskich,

wśród mieszkańców miasta.

1678 roku potwierdził je swym aktem

sprzyjających warunków i niszczenie

nie jest prosta, to wyboisty i trudny

a z czasem zrównał ich w prawach

Gmina żydowska zajmowała swo-

Andrzej Potocki. W taki sposób Sta-

stereotypów o niemożności osiągnię-

z polskimi mieszczanami. Tu urodził

je określone miejsce w polsko-ormiań-

nisławów stał się uosobieniem auto-

cia partnerstwa.

szlak, każdy ma swój punkt widze-

się historyk Sadok Barącz i tu po-

skim i austriacko-ukraińskim Stanisła-

nomii. „W tym życiu, przepełnionym

Stanisławów stał się miejscem

nia, swoją rację, a jednak możemy

wstało jego dzieło „Pamiątki miasta

wowie,dodającmuswoistegokolorytu.

emocjami, podzielonego, wydawało

splotu i współdziałania różnych kul-

się spotkać. I to budzi nadzieję” –

Stanisławowa”, które daje ciekawy

Będąc znaczną częścią polietnicznej

by się kłótniami, widoczne było uczu-

tur, gdzie kultura współżycia między-

podkreślił. Zwrócił przy tym uwagę,

ekskurs w historię miasta.

miejskiej ludności Stanisławowa, do

cie społecznej solidarności” – pisał

etnicznego łączyła jak w tyglu uczu-

że spotkali się tu duchowni i wierni

Ciekawe wspomnienia o Ormia-

okresu II wojny światowej Żydzi wy-

Czesław Chowaniec.

cia i wirujące emocje. Nauczycielami

różnych wyznań i konfesji, np. ksiądz

nach możemy znaleźć również w

wierali znaczny wpływ na formowanie

„Według narodowości miesz-

międzyetnicznej tolerancji, twórcami

greckokatolicki, rabin z Iwano-Fran-

utworach Jakuba Głowackiego, który

środowiska miejskiego. Jednocześnie

kańcy Stanisławowa składają się z

nastrojów i myśli byli kapłani. Taką

kowska (d. Stanisławowa), ojcowie

jeszcze w XIX wieku pisał: „Ormia-

na przestrzeni wieków, pod wpływem

Ormian, Polaków, Żydów i Rusinów,

postacią stał się w naszym mieście

franciszkanie i inni.

nie do dziś zachowali swoją wiarę,

lokalnych tradycji, sformowali swoją

według wiary: z chrześcijan rzym-

metropolita Andrzej Szeptycki, jego

„Niczego się nie da zrobić na

częściowo język, tradycje narodowe,

kulturę narodową na skrzyżowaniu

skokatolickiego obrządku i Ormian-

działalność pasterska i występy pu-

gwałt, zbyt szybko. Czas z jednej

rysy twarzy. Starsi rozmawiają po

chrześcijaństwa i judaizmu.

katolików, obrządku greckiego, a też

bliczne. Dzięki swym wyjątkowym

strony leczy rany, z drugiej pozwala

ormiańsku, młodzi po rusińsku. Cha-

Szczególną rolę w etnicznej róż-

protestantów i wyznawców wiary

predyspozycjom, działalności chary-

na refleksję i miejmy nadzieję, że

rakteryzuje ich wstrzemięźliwość,

norodności Galicji miała też społecz-

mojżeszowej. Ormiańscy przybysze

tatywnej i służeniu interesom Ukraiń-

ten czas prawdziwego pojednania

oszczędność i zmysł handlowy, (…)

ność niemiecka. Zajmowała jedno z

zmienili swój charakter narodowy,

ców zdobył autorytet i miłość nie tylko

będzie naprawdę bliski. Po obu

dziś są właścicielami wielkich mająt-

eksponowanych miejsc wśród innych

spolszczyli się, a wielu z nich się zla-

ludzi prostych, ale i ich politycznych

stronach istnieją stereotypy, mniej

ków na Wschodniej Galicji. Połączyli

narodowości, co miało szczególny

tynizowało. Różnice mowy związane

liderów.

lub bardziej szkodliwe. I o tym też

się z polską szlachtą, przyjęli język

wpływ na formowanie europejskiego

są tu z narodowością. Oświata i rozu-

Jego myśl: „Dobro naszego naro-

musimy pamiętać. Ale życie i czas

polski i zwyczaje szlacheckie, czę-

światopoglądu i mentalności wśród

mowanie zależy od stanu oświaty,

du nakazuje mi szukać porozumienia

wszystko weryfikuje. Dajmy czas

ściowo obrządek łaciński”.

mieszkańców Galicji. Niemcy i ich

ale tutejsi mieszczanie charaktery-

z ludźmi. Najlepsza wola i najwyższe

sobie i naszym braciom Ukraińcom

Czesław Chowaniec w swej pra-

kultura istnieli w ścisłym kontakcie z

zują się lepszym przystosowaniem,

poświęcenie może być bezużytecz-

na to, aby odnaleźć nasze wspólne

cy „Ormianie w Stanisławowie w XVII-

duchownymi i kulturowymi osiągnię-

niż mieszkańcy innych okręgowych

nym, jeżeli w tej pracy zabraknie

początki, bo brak pojednania też

XVIII wieku pisze: „…Gdy spojrzymy

ciami innych narodów.

miast Rusi galicyjskiej. Wszyscy

porozumienia, jeżeli jedni będą prze-

z oddali wieków na tę zadziwiającą

Odróżniając się od reszty miesz-

mieszkańcy ubierają się jednakowo,

ciwdziałać innym”. I chociaż między-

jest bardzo widoczny, co od stuleci

pracę bezdomnych przybyszy, którzy

kańców wyglądem, wiarą i tradycja-

ale, jak i wszędzie, gust charaktery-

narodowościowe stosunki na prze-

wykorzystują nasi sąsiedzi” – tłuma-

według swej tradycji chcieli stworzyć

mi, na jarmarkach porozumiewali się

zuje się poziomem wykształcenia”

strzeni postimperialnej rozwijały się

czył rozmówca. Dodał, że i Polacy,

nostalgiczną podobiznę utraconej

doskonale z kupcami innych naro-

– tak pisał na początku XX wieku

na tle konfliktów, niesprzyjającego

i Ukraińcy muszą zrobić wzajemny

ojczyzny, ogarnia nas podziw dla ich

dowości. Musieli porozumiewać się

Benedykt Płoszczański, krajoznawca

dialogu elit społecznych, etniczne eli-

rachunek sumienia.

pracy. Nie tylko udało im się zaszcze-

po polsku i rusińsku. W taki sposób

z Galicji, działacz moskalofilskiego

ty Stanisławowa łączyła umiejętność

„Może tak trzeba – jak to się

pić ziarna swej kultury, niby jakiejś eg-

realizowali oni zasadę współistnienia

ugrupowania, redaktor czasopisma

znajdowania kompromisów. Elity te

mówi – aż do kości, ale po to, żeby

zotycznej rośliny, na czarnoziemach

– „żyj i daj żyć innym”.

„Słowo”, autor około setki artykułów

wypracowywały swoje, zasadniczo

naprawdę dotrzeć do prawdziwe-

Podola, ale w ciągu stuleci wzmac-

Leopold von Sacher-Masoch pi-

z historii Galicji.

nowe mechanizmy samoregulacji

go fundamentu, na którym może

niać je swoją gorącą krwią i żywiący-

sał: „Podobają się oni (Niemcy – red.)

Według spisu ludności z 1859

i kryteria oceny, wychodzące poza

kiedyś zbudujemy coś, co będzie

mi sokami… W ten sposób ta kultura

miejscowym Słowianom, ale ich cha-

roku, ilość mieszkańców składała

własne etniczne i socjalne interesy.

naprawdę czymś wielkim, na miarę

nie zmarniała w zamkniętym getcie,

rakter, jaki by dobry by nie był, nie jest

się: rodzin żydowskich – 6911 osób,

Z dzisiejszego punktu widzenia,

naszej wspólnej historii” – stwierdził

ale dostała nowych sił do szerzenia

delikatny, a ich obyczaje często rażą

rzymokatolików – 3510 osób, greko-

możemy stwierdzić, że kultura i reli-

poseł Pyzik. Zauważył, że dziś nie

i wzrostu w cudzym otoczeniu”.

gruboskórnością. Za to ton i zwycza-

katolików – 1085 osób, Ormian – 480

gia, będąca wyznacznikiem poszcze-

ma walk zbrojnych, toczą się nato-

Ormianie na wszystkich ziemiach

je Polaka działają na Niemca atrak-

osób, protestantów – 78 osób, pra-

gólnych grup etnicznych, poddawana

miast wojny o rozwój cywilizacyjny,

dziedzica Andrzeja Potockiego otrzy-

cyjnie i pragnie on jak najprędzej na

wosławnych – 1 osoba. Trzeba tu do-

była działaniom różnych czynników.

o możliwości i kulturę danego naro-

mali specjalne przywileje – zwolnie-

nich się wzorować”.

dać garnizon wojskowy, studentów,

To one przeplatając się nawzajem,

du. Dlatego potrzebne są czas i zro-

nie od wszelkiego cła, szacunek do

Wybitną postacią i działaczem

przyjezdnych i innych.

tworzyły oblicze naszego miasta, tę

zumienie. Albo pójdziemy razem,

transakcji ormiańskich na jarmarkach

społecznym z przełomu XIX i XX

Pierwsze osiedlania się Żydów

przestrzeń społeczną, gdzie spotkały

albo tak jak przed wiekami nasi są-

Stanisławowa, bez względu czy są

wieków w naszym mieście był Kon-

na tych terenach datowane są na

się różne kultury i tworzyły archetyp

siedzi nas rozgrabią i po prostu nas

obywatelami miasta czy przyjezd-

rad Emil Karol Teodor Cekler. Jak pi-

wiek XIV. Po raz pierwszy gmina ży-

prawdziwego dialogu kultur i religii.

już nie będzie” – powiedział poseł

nymi. Oprócz tego działało prawo

sze Iwan Monołatyj, należy zgodzić

dowska wspomniana jest w przywileju

www:spokusa.com.ua

na Sejm RP.

przejęcia mienia w wypadku śmierci

się z określeniem Tarasa Prochaśki,

z 7 maja 1654 roku. Hetman Andrzej

zdjęcie