22

kurier kulturalny

kurier galicyjski * 16–29 marca 2012 nr 5 (153) * www.kuriergalicyjski.com

Cóż jest, pytam, co się dzieje?

Okres Wielkiego Postu przygotowuje nas do godnego przeżycia Świąt Wielkanocnych. W tradycji polskiej

z okresem tym łączą się nabożeństwa pasyjne, wśród nich Droga Krzyżowa i Gorzkie żale. Nabożeństwo

wielkopostne z początku XVIII w. jest wciąż aktualne i pociągające w wieku XXI.

ne, prawie nigdzie jednak Gorzkich

żalów nie wykonuje się dokładnie tak,

jak zostało zapisane w nutach i na

tym polega właśnie ich urok. Lokalne

tradycje są tu bardzo silne. To cecha

właściwa także dla wielu pieśni ko-

ścielnych. Jest bowiem rzeczą ab-

Słońce, gwiazdy omdlewają,

Polskiego. Tradycje te podtrzymuje

czone są wyrazem naszego uwiel-

solutnie naturalną, że nawet tę samą

żałobą się pokrywają.

obecnie Chór Zespołu Artystyczne-

bienia („Bądź pozdrowiony…”). Na

końcu następuje Rozmowa duszy

pieśń kościelną śpiewa się inaczej w

Płaczą rzewnie aniołowie,

go Wojska Polskiego, który w 1998

MICHAł PIEKARSKI

z Matką Bolesną – ukształtowana z

Warszawie, inaczej w Krakowie, a

a któż żałość ich wypowie?

roku dokonał specjalnego nagrania.

inaczej w Wilnie lub we Lwowie, nie

Opoki się twarde krają,

zachowaniem zasad dramatycznych.

Jak pisze Michał Buczkowski:

Gorzkie żale przybywajcie

Gorzkie żale stanowią dla mnie

„Wbrew obiegowym opiniom, Gorzkie

mówiąc już o Zakopanem.

z grobów umarli powstają.

Mamy tu bowiem zainscenizowaną

żale nie są modlitwą rzewną i ludową.

osobiście najwspanialsze nabożeń-

Cóż jest, pytam co się dzieje?

rozmowę Matki Bożej („Ach ja Matka

stwo, jakie znam. Nie wyobrażam

Wszystko stworzenie truchleje!

tak żałosna, Boleść mnie ściska nie-

Tekst nabożeństwa jest przystępny

Upał serca swego chłodzę

Nabożeństwu Gorzkich żalów

sobie wręcz Wielkiego Postu bez

Na ból Męki Chrystusowej

znośna* Miecz me serce przenika”) z

i porusza nawet niewyrobionego od-

odśpiewania Gorzkich żalów. Sama

towarzyszy bardzo bogata oprawa –

żal przejmuje bez wymowy.

Duszą („Czemuś Matko ukochana,

biorcę. Jego duża siła ekspresyjna

konstrukcja, o rzec można dramatur-

wystawienie Najświętszego Sakra-

Uderz, Jezu, bez odwłoki,

Ciężko na sercu stroskana?”). Tekst

nie wynika jednak z uproszczonego

gicznym przebiegu, co roku oddzia-

mentu, grają głośno i majestatycznie

w twarde serc naszych opoki!

oparty został tu na słowach znanej

i emocjonalnego podejścia do Męki

łacińskiej sekwencji z XV w. – Sta-

łuje z niemalejącą siłą. Jest to także

organy, nieraz na koniec odbywa się

Jezu mój, we krwi ran swoich,

Pańskiej, ale jest wynikiem gruntow-

bat Mater Dolorosa (Stała Matka

typowo polskie nabożeństwo, liczące

procesja. Jak pisze w swojej książ-

obmyj duszę z grzechów moich!

nej pracy teologicznej oraz retorycz-

Boleściwa). Na samym końcu na-

już ponad 300 lat. Jest rzeczą charak-

ce, jeszcze parokrotnie przywołany

Upał serca swego chłodzę, gdy

nej. To arcydzieło poetyckie epoki,

bożeństwa śpiewa się Któryś za nas

terystyczną, że we wszystkich miej-

tu, Michał Buczkowski (Gorzkie

w przepaść Męki Twej wchodzę.

napisane bez wątpienia przez czło-

żale. Między rozumem a uczuciem,

cierpiał rany.

scowościach, gdzie mieszkają Pola-

wieka wykształconego”.

Pamiętajmy, nabożeństwo Gorz-

cy (tak w Polsce, jak i poza krajem),

Kraków 2010) „Polacy są dumni z

Pobudka rozbudza w nas po-

kich żalów należy do skarbnicy pol-

wierni przychodzą na nabożeństwo

niespotykanego w innych krajach

bożność, oddziałując jednocześnie

Duszo oziębła,

Gorzkich żalów. Ma to miejsce za-

ceremoniału – ten ceremoniał jest

skiej kultury już od ponad 300 lat. Nie

na nasze zmysły. Podniosła mu-

czemu nie gorejesz?

równo we Lwowie, jak i w Warszawie

inny w poszczególnych parafiach.

Dla mnie zdecydowanie najpięk-

pozwólmy im zaniknąć! Szanujmy to,

zyka, połączona z pełnym uczucia

oraz w USA. Śpiew Gorzkich żalów

niejsze Gorzkie żale śpiewane są

Przez wiele lat wspólnoty dopraco-

co do naszych czasów przetrwało

tekstem na człowieku inteligentnym

także po 300 latach potrafi wzbudzić

wały się własnej wersji melodycznej,

w katedrze lwowskiej – w Wielkim

przez tyle pokoleń. To, co przekazali

wywrzeć musi silne wrażenie. Warto

pożądany nastrój, zgodny z intencja-

własnej oprawy zewnętrznej i swoj-

Poście w każdą niedzielę po sumie

nam nasi pradziadowie stanowi dla

zauważyć, że tekst całego nabożeń-

mi autora z epoki baroku.

skiego sposobu przeżywania”.

(suma godz. 11:30). Ich wielka war-

nas mocne zakotwiczenie w wie-

stwa, pomimo dokonanych niewiel-

Gorzkie żale powstały dokładnie

To, co łączy Gorzkie żale we

tość muzyczna (wyjątkowo bogata

rze katolickiej i naszej tożsamości.

kich jedynie zmian, po ponad 300

w 1707 r. dla kościoła oo. misjonarzy

wszystkich regionach i ośrodkach

linia melodyczna), w połączeniu z

Nie próbujmy więc w tym wypadku

latach nadal jest zrozumiały, co po-

– to tekst i jego podział: Pobudka –

pw. św. Krzyża w Warszawie (główna

pięknym i natchnionym wykonaniem

niczego unowocześniać, szanujmy

twierdza jego niebywałą żywotność.

Intencja – Hymn – Lament – Rozmo-

świątynia Warszawy). Autorem ich

Po Pobudce następuje odczyta-

pozwala mi najlepiej przeżyć to wiel-

polszczyznę naszych praprzodków,

wa duszy. Sam tekst Gorzkich żalów

był żyjący na przełomie XVII/XVIII

nie Intencji – czyli po rozpaleniu emo-

kopostne nabożeństwo. Oby trwało

nie zastępując jej innym językiem.

wieku ks. Wawrzyniec Stanisław

dzieli się na trzy części – jest jedna,

tak jak najdłużej! Zgodnie z polskim

Zachowujmy też i podtrzymujmy na-

cji ma miejsce podanie celu modlitwy

wspólna Pobudka oraz trzy części

zwyczajem Gorzkie żale śpiewa się

Benik. Szybko rozprzestrzeniły się

szą lokalną tradycję. Bardzo łatwo

wraz z kazaniem pasyjnym. Prze-

– w każdej z nich własna Intencja,

na wszystkie polskie parafie, trwale

życie narasta. Następnie – Hymn

jest coś popsuć, jednak odtworzyć

także nad Grobem Pańskim – w

Hymn, Lament i Rozmowa duszy –

niezwykle trudno, zaś Gorzkie żale

wrastając w kulturę polską. Są one

Wielki Piątek lub w Wielką Sobotę,

poruszający wyobraźnię wyrazistym

niebywałym przykładem ciągłości tra-

śpiewane w zależności od konkretnej

tym razem jednak – na znak całkowi-

pozbawione swego kontekstu histo-

opisem Męki Pańskiej („Okrutnym

dycji od epoki baroku po czasy nam

niedzieli Wielkiego Postu (1, 2, 3, 1,

tej żałoby – w skromniejszej oprawie,

rycznego i kulturowego stać się mogą

katom posłusznym się staje, ręce

współczesne. Zgodnie z tradycją,

2, 3), a zatem przez 6 niedziel każdą

bez towarzyszenia organów. W lwow-

jedynie okaleczonym zabytkiem z

i nogi przebić sobie daje”). Potem

skiej katedrze śpiew Gorzkich żalów

pojawiając się w różnych regionach

część wykonuje się w sumie 2 razy.

– Lament nad cierpiącym Jezusem

XVIII w. Wsłuchujmy się zatem w

Gorzkie żale posiadają odmienną

Po wystawieniu Najświętszego Sa-

nad Grobem Pańskim ma miejsce w

piękne i zawiłe melodie, śpiewajmy

(„Jezu, na zabicie okrutne, cichy Ba-

kramentu śpiewana jest Pobudka:

postać i kształt, wypracowane przez

Wielką Sobotę o godz. 10:00 rano.

gromko z naszych modlitewników,

ranku od wrogów szukany* Jezu, mój

pokolenia w postaci różniących się

Gorzkie żale przybywajcie, serca

Warto także dodać, że w cza-

niech grzmią organy, niech płyną

kochany!”). Lamenty (skonstru-

sach Rzeczypospolitej Gorzkie żale

od siebie melodii (aczkolwiek zacho-

nasze przenikajcie.

głosy z chóru i z nawy tak, jak ma to

owane na wzór litanii) powtarzają

Rozpłyńcie się me źrenice,

wujących pewien związek z wersją

były ulubionym nabożeństwem ry-

miejsce już od ponad 300 lat.

i rozszerzają listę zniewag i cierpień

toczcie smutnych łez krynice.

pierwotną). Co jest charakterystycz-

cerstwa polskiego, a później Wojska

Jezusa podczas Jego Męki, zakoń-

KG

orFeUSz I eUrydykA

JAN TYSSON

w teAtrze PoLSkIm we LwowIe

na scenie Polskiego

teatru ludowego we lwo-

wie odbyła się premiera

się ze śmiercią żony Carol. Miłosz

że młodzieży z Państwowej Wyż-

lwowskiego Teatru Opery od kilku

słowno-muzyczno-

mówiąc o swoim dziele stwierdza:

szej Szkoły Wschodnioeuropej-

sezonów. Kameralne przedstawie-

tanecznego widowiska pt.

„Pisałem ten utwór nocami, zamiast

skiej z Przemyśla, która przybyła

nie zostało uświetnione muzyką

orfeusz i Eurydyka. Przed-

rozmyślać o śmierci żony. Sięgnię-

do Lwowa ze swym rektorem prof.

Gabriela Faurė na flet w wykonaniu

stawienie zostało wyreży-

cie po mit jest próbą przeniesienia

Janem Drausem.

Żanny Łeń i baletowymi pas w wy-

serowane przez Zbigniewa

swojego osobistego przeżycia w

Spektakl był głębokim prze-

konaniu Sergiusza Najenko i Leny

Chrzanowskiego i złożyły

świat obiektywny”. Poemat stanowi

życiem duchowym. Mimo oso-

Pawłowej. Wybrane fragmenty

się na nie fragmenty po-

pewnego rodzaju panaceum na ból

bistej tragedii utwór kończy się

poematu deklamowali Zbigniew

ematu Czesława Miłosza

i cierpienie autora.

jednak akcentem optymistycz-

Chrzanowski i Jadwiga Pechaty.

pod tym samym tytułem.

Przypomnimy też, że Zbigniew

nym, nadzieją, że nie wszystko

Inscenizacja została przedsta-

Napisanie poematu „Orfeusz

Chrzanowski jest reżyserem ope-

w życiu stracone.

wiona słuchaczom Uniwersytetu

i Eurydyka” w 2002 roku było bez-

ry Christopha Glucka pod tym

Wykonawcy zostali gorąco

III Wieku i młodzieży zrzeszonej

pośrednią reakcją na tragedię w

samym tytułem, która z powo-

przyjęci przez publiczność.

w Klubie Stypendystów Fundacji

życiu osobistym poety, wiązało

dzeniem grana jest na scenie

Semper Polonia we Lwowie, a tak-

KG