23

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16–29 marca 2012 nr 5 (153)

Vincenz

44. rocznica mArCA 1968

w przekładzie Prochaśki

Mija 44. rocznica manifestacji studenckich na Uniwersytecie

Wczoraj wieczorem, o godz. 18.00 w Iwano-

Warszawskim, brutalnie stłumionych przez ZOMO i tzw. aktyw

Frankowsku (d. Stanisławowie) w księgarni „Je”

robotniczy. Wydarzenia z 1968 r. ukształtowały nowe pokolenie

wydawnictwo „Lileja-HB” zaprezentowało swe naj-

opozycjonistów, aktywnych w latach 70. i 80. Były one bardzo

nowsze wydanie – „Na wysokiej połoninie” Stani-

silnym bodźcem, który rozwinął i wzmocnił świadomość oporu

sława Vincenza w przekładzie Tarasa Prochaśki.

wobec rządów komunistycznych.

Powieść „Na wysokiej połoni-

nie” Stanisława Vincenza, wydana

Bezpośrednią przyczyną wybu-

w 1936 roku w Warszawie stała się

chu zajść była demonstracja stu-

pierwszą publikacją jego wielotomo-

dentów pod pomnikiem Adama Mic-

wego cyklu o Huculszczyźnie. Autor

zebrał tu olbrzymi materiał etnogra-

kiewicza w Warszawie (30 stycznia

ficzny, pokazał życie, zwyczaje, kul-

1968) przeciwko zdjęciu przez

turę duchowną Hucułów. Sam Vin-

cenzurę spektaklu „Dziady” w reży-

cenz pisał, że jego przeznaczeniem

serii Kazimierza Dejmka, granego

jest „…odkrywać barwy i historię

w warszawskim Teatrze Narodo-

huculskiej Werchowyny”.

wym. 16 stycznia zawiadomiono,

„Na wysokiej połoninie” to pierw-

że 30 stycznia odbędzie się ostat-

sza część huculskiej sagi, jakiej nie

nie przedstawienie. Na spektaklu

Tarasa Prochaśko

sposób porównać z niczym innym.

tym (jedenaste przedstawienie od

Pozostałe dwie części nie zostały

premiery) był nadkomplet, głównie

jeszcze przetłumaczone na język

W 1939 roku Vincenz został

studenci. Przedstawienie co chwilę

ukraiński.

aresztowany w Słobodzie Ranguskiej

przerywały oklaski. Po zakończeniu

Stanisław Vincenz urodził się

i do 1940 roku przebywał w więzieniu

spektaklu skandowano hasło „Nie-

w 1888 roku w Słobodzie Ran-

NKWD w Stanisławowie, skąd został

podległość bez cenzury”, wymyślone

guskiej na Ziemi Kołomyjskiej, a

zwolniony na prośbę licznych pisa-

przez Karola Modzelewskiego. Roz-

dzieciństwo spędził we wsi Krzy-

rzy radzieckich. W maju 1940 roku

legały się także okrzyki: „Chcemy

worównia na Huculszczyźnie. Dia-

Vincenz wraca do Bystrzycy, skąd

kultury bez cenzury!”. Po wyjściu z

lekt huculski był mową jego dzie-

przedostał się przez zieloną granicęł

teatru ok. dwustuosobowy tłum (zło-

ciństwa. Studiował w kołomyjskim

na Węgry, gdzie miał też swój udział

żony w większości ze studentów)

i stryjskim gimnazjum, a na uni-

w ratowaniu Żydów. Został za to

ruszył w kierunku pomnika Adama

wersytetach Lwowa i Wiednia stu-

uhonorowany tytułem „Sprawiedliwy

Mickiewicza z transparentami „Żą-

diował prawo, biologię, sanskryt,

wśród narodów świata”.

damy dalszych przedstawień”, który

psychologię i filozofię. Podczas I

Po wojnie osiadł we Francji.

złożono u stóp pomnika. Milicja z

wojny światowej walczył w Galicji

Tworzył eseje, był jednym z najwięk-

początku nie interweniowała, dopie-

i Dolomitach. W 1930 roku roz-

szych znawców Homera. Współpra-

począł pracę nad powieścią „Na

cował z paryską „Kulturą”. Był ojcem

ro po kilku minutach rozpędziła ma-

wysokiej połoninie”, pierwszy tom

duchowym Czesława Miłosza, wiel-

nifestację pałkami i aresztowała 35

której uczynił z Vincenza autora,

kim orędownikiem dialogu kultur.

manifestantów, z których dziewięciu

Tablica upamiętniająca wiec studentów Uniwersytetu War-

który zajął szczególne miejsce w

W prezentacji wziął udział Taras

pociągnięto do odpowiedzialności

szawskiego domagających się wolności słowa

literaturze, niedościgłe dla nikogo.

Prochaśko i Halina Petrosaniak.

przed kolegium karno-administracyj-

nym. Dwóch studentów Uniwersyte-

jącej oddziałom ZOMO i „aktywowi

syjoniści do Syjonu”. W ten sposób

tu Warszawskiego, na wniosek mini-

robotniczemu”, który nadjechał pod

warstwy rządzące chciały odwrócić

kArnAwAŁowe ŚwIęto PUrIm

stra szkolnictwa wyższego Henryka

budynek Uniwersytetu autokarami

uwagę od faktycznych problemów

Jabłońskiego, relegowano z uczelni

z warszawskich zakładów pracy.

i zająć się antysemickimi speku-

za przedstawienie relacji z zajść re-

Studentów rozchodzących się do

lacjami, tym bardziej, że nazwiska

porterom prasy francuskiej. Byli to

domów milicja zaatakowała pałkami.

organizatorów brzmiały obco (np.

Adam Michnik i Henryk Szlajfer.

W wyrazie solidarności z pokrzyw-

Szlajfer, Blumsztajn, Dajczgewand,

Na nadzwyczajnym posiedze-

dzonymi następnego dnia odbyła się

Blajfer). Zaczęto doszukiwać się

niu Związku Literatów Polskich

demonstracja na Politechnice War-

powiązań między przedstawieniami

przyjęto rezolucję Andrzeja Ki-

szawskiej, a w kilku miejscach sto-

„Dziadów” i osobami uczestniczący-

jowskiego w której potępiono po-

licy doszło do starć z milicją i aresz-

mi w protestach a „syjonistyczną V

litykę kulturalną w PRL, żądano

towań. Według informacji MSW, 9

kolumną”, mającą rzekomo na celu

zniesienia cenzury i przywrócenia

marca do walki na ulicach Warsza-

przejęcie władzy w PRL. Duży wkład

swobody twórczej. Władze nie my-

wy ze studentami użyto 1335 funk-

w tworzenie antysemickiej atmosfe-

ślały o ustępstwach i postanowiły

cjonariuszy umundurowanych, 510

ry miała frakcja gen. Moczara, która

prewencyjnie aresztować przy-

cywilnych oraz 400 ormowców. Re-

przy każdej okazji oskarżała osoby

wódców studenckiego protestu. 8

wolucyjna atmosfera rozszerzyła się

pochodzenia żydowskiego o dzia-

marca, wcześnie rano schwytano

na pozostałe warszawskie uczelnie,

łanie na szkodę państwa.

Szlajfera, Seweryna Blumsztajna,

a następnie, poprzez siatkę emisa-

Wypadki 1968 roku miały jed-

Jana Lityńskiego, Modzelewskiego

riuszy „rozlała” się po całym kraju

nak co najmniej jeden pozytywny

i Kuronia. Następnego dnia aresz-

– wiece studenckie odbyły się m.in.

aspekt. Choć sami protestujący

Niedawno zakończyło się ży-

ków: „Niech będzie błogosławiony

towano Michnika.

we Wrocławiu, Łodzi, Krakowie, Po-

mieli nikłą nadzieję na przezwy-

dowskie święto Purim, obchodzone

Mordechaj” i „Niech będzie przeklęty

Mimo to, o godzinie 12:00 na

znaniu, Toruniu i Gdańsku.

ciężenie założeń systemu komu-

dla upamiętnienia ocalenia Żydów

Haman”.

od zagłady za czasów panowania

Święto Purim ma charakter kar-

dziedzińcu UW demonstracja się

Sytuacja nie była jednak na tyle

nistycznego i strajkowali pod mini-

perskiego króla Kserksesa. Zagłady

nawałowy i jest chętnie obchodzone

odbyła. Rozdawano ulotki, w których

niebezpieczna, żeby silnie zagrozić

malistycznymi hasłami „Socjalizm

dokonać miał królewski minister Ha-

także przez niereligijnych Żydów.

powoływano się na art. 71 Konsty-

polityce partii, ponieważ do stu-

– tak, wypaczenia – nie”, zmienili

man, który jednak, w wyniku zręcz-

Uczestnicy przebierają się w kostiu-

tucji PRL i wzywano do obrony pod-

dentów nie przyłączyła się warstwa

świadomość znaczącej części mło-

nej intrygi, sam został zabity.

my, często mężczyźni w kobiece, a

stawowych swobód obywatelskich.

robotnicza. Już 11 marca odbyło

dej inteligencji polskiej. Ci, którzy

W tym dniu czytana jest w sy-

kobiety w męskie. W tym dniu wielu

Protestujący uchwalili rezolucję,

się zebranie aktywu społeczno-po-

zaczęli w tym czasie aktywną dzia-

nagodze Księga Estery, opisująca

religijnych Żydów popełnia ograni-

w której domagali się przywróce-

litycznego w KW PZPR, gdzie zde-

łalność polityczną, często pozo-

to wydarzenie. Ilekroć pada słowo

czone wykroczenia przeciwko prawu

nia praw studenckich Michnikowi

cydowano o organizowaniu „masó-

stawali jej wierni przez długie lata.

„Haman”, zebrani hałasują, tupią,

żydowskiemu. Zakładane są maski.

i Szlajferowi oraz zwolnienia od

wek” w zakładach pracy. Zebrania

Zaowocowało to w roku 1980, gdy

grzechoczą kołatkami. Po południu

Tradycyjnie dzieci chodzą od domu

odpowiedzialności karnej innych

te miały charakter deklaracji popar-

uczestnicy wydarzeń marcowych

spożywa się posiłek świąteczny.

do domu i odgrywają przedstawienie

studentów, wobec których zastoso-

cia dla polityki partii. Eksponowa-

znaleźli się między tymi, którzy

Purim Spiel, oparte na historii. Oby-

Tradycyjnie spożywa się trójkątne

wano postępowanie dyscyplinarne.

no na nich wątek tzw. „bananowej

tworzyli zręby „Solidarności”.

słodkie bułeczki z makiem, zwane

czaj nakazuje spełniać w tym czasie

„uszami Hamana”. Obowiązkiem

dobre uczynki oraz posyłać prezenty

Wiec odbywał się w bardzo spokoj-

młodzieży”. Powszechnie znanym

religijnym jest w tym dniu pić alkohol

z pokarmów ubogim osobom.

nej atmosferze. Nie przeszkodziło

hasłem z tego typu spotkań było:

(na podstawie Wikipedii)

aż do momentu, w którym nie można

to jednak w brutalnej akcji pacyfiku-

„Studenci do nauki, literaci do pióra,

będzie rozróżnić wznoszonych okrzy-

źródło: Wikipedia