25

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 16–29 marca 2012 nr 5 (153)

polsko-szwedzkich. Na te rozmowy

terwencję wojskową. Wojska szwedz-

Rozejm w Altmarku zafundowała

wa. Radziejowski chciał dla Polski

ronim Radziejowski. W roku 1650

wielki wpływ mają przedstawiciele

kie atakują i zajmują teren aż do rzeki

nam właściwie Francja, która propo-

nowego króla, Karol Gustaw chciał

Radziejowski zostaje podkancle-

Anglii, Francji, Prus i Niderlandów.

Dźwiny. Polski kontratak wypiera

nowała Szwecji wejście do trwającej

wycisnąć z Polski złoto i pieniądze.

rzym koronnym, a także żeni się z

Państwom tym bardzo zależy, by

Szwedów, ale utrzymują się oni w

na zachodzie Europy wojny trzy-

Dobrym pretekstem do ataku na Pol-

piękną i bogatą, 30 letnią wdową,

nie wybuchła następna wojna pol-

twierdzach Parnawa, Narwa i Rewel.

dziestoletniej. Szwecja uwolniona od

skę były ciągłe pretensje do korony

Elżbietą z rodziny Słuszków. Pod-

sko-szwedzka. Szwecja wciąż jest

Ze Szwecji przypływają nowe oddzia-

wojny z Polską, miałaby wzmocnić

szwedzkiej, jakie publicznie stawiali

kanclerzy był zastępcą kanclerza,

koalicję protestancką, walczącą z

potrzebna walczącej Europie. Wresz-

ły wojska. Polacy pod dowództwem

wszyscy polscy Wazowie.

czyli mówiąc dzisiejszym językiem

katolicką Austrią. To dało nam czas

cie mediacje osiągają skutek i nie

hetmana polnego litewskiego Chod-

– wiceminister spraw zagranicznych

na odetchnięcie po dotychczasowym,

dochodzi, co prawda, do podpisania

kiewicza, chyba najlepszego polskie-

Polski. Kanclerz i podkanclerzy mieli

Potop szwedzki

ciągłym naporze Szwedów. W Szwe-

pokoju, ale i nie dochodzi do wojny.

go dowódcy w całej naszej historii,

taki sam zakres uprawnień i taki sam,

Atak rozpoczęli Szwedzi w roku

cji panował wtedy syn Karola Su-

Przedłużono rozejm do 11 lipca 1661

biją Szwedów pod Kokenhausen, pod

bardzo szeroki zasięg władzy. W ja-

1655. Od strony Pomorza i Inflant

roku. W wyniku postanowień końco-

dermańskiego Gustaw II Adolf, który

Białym Kamieniem, pod Kircholmem.

kiś sposób kontrolowali nawet króla.

ruszyły na Polskę trzy armie. Z Po-

wych Szwedzi zatrzymali Inflanty,

uwolniony od wojny z Polską, od roku

W roku 1611 podpisano rozejm, który

morza armia feldmarszałka Avida

Jak wszystkie urzędy w Rzeczpo-

ale musieli wycofać się z Prus. W

1630 zaczął atakować katolików na

Szwedzi zrywali później raz po raz.

Wittenberga licząca 14 000 żołnierzy

spolitej kanclerzy i podkanclerzy

roku 1648 umiera król Władysław IV

terenie Niemiec i Czech.

W roku 1617, w roku 1620, w roku

i 72 działa i idąca tuż za nią armia

było dwóch. Koronnych i litewskich.

i miejsce po nim obejmuje jego brat

W roku 1632 umiera w Polsce

1621. Zygmunt III stał się prawdzi-

królewska – 12 700 żołnierzy i 178

Było przyjęte, że kanclerze koronni

Jan Kazimierz.

Zygmunt III Waza i koronę obejmuje

wym przekleństwem Polaków, bo

dział! Z Inflant ruszył Magnus do la

zajmowali się sprawami Europy za-

W roku 1654 doszło w Szwecji

po nim jego starszy syn Władysław,

angażował Polskę w jakieś swoje,

Gardie, szwedzki dowódca pocho-

chodniej, a kanclerze litewscy spra-

do niesłychanego wydarzenia. Kró-

panujący, jako król Władysław IV.

prywatne, rodzinne wojny. Niby to

dzenia francuskiego, którego siły

wami Wschodu.

lowa Krystyna, córka ultra luterań-

skiego Gustawa II Adolfa, zmieniła

wyznanie na katolickie! Szwecja była

już tak bardzo protestancka, że nie

mogła się zgodzić na katolicką kró-

lową. Krystyna musiała abdykować

na korzyść swego niedoszłego męża

Karola Gustawa Wittelsbacha, wnu-

ka Karola Sudermańskiego, który

rozpoczyna panowanie, jako Karol X

Gustaw. Główni bohaterowie nasze-

go dramatu właśnie zajęli swe miej-

sca na scenie.

Król Jan Kazimierz

Jan Kazimierz zanim jeszcze

został królem Polski, wydawał się

być człowiekiem ostrym i energicz-

nym, ale takim, który nie za bardzo

wie, czego mu potrzeba. Rzucał się

więc łatwo od jednej skrajności w

drugą. Od dziecka miał smykałkę do

spraw wojskowych i ojciec chętnie

go zabierał na każdą prawie wojnę,

która się im nawinęła. Już dorosły,

w czasie wojny trzydziestoletniej,

prywatnie, otrzymał we Wiedniu od

Gustaw II adolf Waza

cesarza Austrii dowództwo pułku ki-

rasjerów z którym walczył w Alzacji

Fatalnie dla wszystkich, nowa

liczyły 9000 żołnierzy, 44 działa oraz

przez prawie cały rok 1635. W 1638

Władysław IV Waza

żona podkanclerzego Radziejow-

5 moździerzy.

udał się do Hiszpanii, gdzie miał

skiego wpadła w oko Janowi Kazi-

Stało się tak jak przewidywał Ra-

objąć stanowisko wicekróla Portu-

Jego stosunek do Szwecji był znany

mierzowi. Stało się jeszcze gorzej, bo

dziejowski. Polacy zdezorientowani

dotyczące konkretnego terenu, ale

galii, ale po drodze został we Francji

każdemu. Jak się wtedy podśmie-

Jan Kazimierz wpadł w oko Halszce

karuzelą królów elekcyjnych potrak-

właściwie wojny dynastyczne, zgo-

aresztowany na rozkaz kardynała

wano, prędzej by się wyrzekł Króle-

(Elżbiecie) Radziejowskiej. Doszło

towali początkowo Karola Gustawa

ła religijne. Proszę spojrzeć na

Richelieu i pod zarzutem szpiego-

stwa Niebieskiego, niż szwedzkiego.

do wielkiego skandalu, rozwodu, za-

jako następnego kandydata do pol-

przygotowane przeze mnie portrety

stwa siedział w więzieniu aż do roku

W tym samym roku zginął w bitwie

jazdu na pałac, procesów sądowych

skiej korony, a że Jan Kazimierz nie

władców. To była jedna, wojująca ze

1640. W 1643 wstąpił we Włoszech

nieopodal Lipska król Szwecji Gu-

wreszcie banicji. Hieronim Radzie-

należał do królów kochanych, wojsko

sobą rodzina, której niezdrowe am-

do zakonu jezuitów, ale po odby-

staw II Adolf. W Szwecji pozostała

jowski, w obawie o życie musiał ucie-

polskie przyłączało się do Szwedów,

bicje musieliśmy opłacać dziesiąt-

ciu dwuletniego nowicjatu, opuścił

tylko jego ośmioletnia córka Kry-

kać z Polski. Dyszący chęcią zemsty,

a szlachta powołana do pospolitego

kami tysięcy ofiar, setkami tysięcy,

zakon. W roku 1646 otrzymał od

styna, więc władzę nad królestwem

po wielu perypetiach trafił wreszcie

ruszenia, rozchodziła się do domów.

wreszcie milionami zabitych, zamę-

papieża tytuł kardynała, choć nie

szwedzkim obejmuje w jej imieniu

na dwór szwedzki i tam zaczął prze-

Mało kto stawiał Szwedom opór,

czonych i zagłodzonych.

miał święceń kapłańskich. Pomimo

kanclerz Axel Oxenstierna. Dowódz-

konywać nowo koronowanego króla

który przez to był łatwy do pokona-

Kolejna wojna rozpoczęta przez

zakazów takiego tytułowania u kar-

two nad armią szwedzką przypadło

Karola X Gustawa, by został królem

nia. Hetman wielki litewski Janusz

Szwedów wybuchła w roku 1625.

dynałów, wymagał nazywania się

hrabiemu Gustawowi Horn.

Polski. W szaleństwie wolnej elekcji

Radziwiłł zerwał unię polsko-litew-

Niestety. Zabrakło już Chodkiewicza

księciem i obiecywał, że jeśli ktoś

Zbliża się rok 1635, czyli koniec

taka roszada była możliwa i nawet

ską i podpisał pakt łączący Wielkie

i Polacy tę wojnę przegrali. Szwedzi

ten jego tytuł pominie, osobiście do-

rozejmu polsko-szwedzkiego. Król

nietrudna do przeprowadzenia, bo

Księstwo Litewskie ze Szwecją. Na

zajęli całe Inflanty. Weszli do Litwy

stanie od niego po mordzie. Po roku

Władysław na serio szykuje się do

Jan Kazimierz w Polsce nie był lu-

stronę Karola Gustawa przeszli wraz

i Prus Królewskich i Książęcych.

zresztą zrzekł się tytułu kardynała.

następnej wojny ze Szwecją. W

biany i wymienienie jednego króla ze

z wojskami, którymi dowodzili, obaj

Wojna zakończyła się sześcioletnim

Ożenił się też dość dziwacznie, bo

styczniu 1635 sejm zgadza się na

Szwecji na drugiego też ze Szwecji

hetmani koronni Potocki i Lancko-

rozejmem, podpisanym w roku 1629

z wdową po swoim bracie Władysła-

wojnę i uchwala na tę wojnę nowe

powinna przejść dość gładko. Nikt,

roński. Jan Kazimierz ratował się

w Altmarku. Szwedom przypadły całe

wie, Ludwiką Marią.

podatki. W maju tego samego roku, w

tak jak Radziejowski, niedawny pod-

ucieczką na cesarski Śląsk. Jakby

Inflanty oraz porty Elbląg, Tolkmicko,

Na dworze króla Jana Kazimierza

Sztumskiej Wsi dochodzi do rozmów

kanclerzy, nie znał najbardziej na-

nie było dość, w styczniu 1656 elek-

Braniewo, Piława i Kłajpeda.

wielką karierę zaczął robić pan Hie-

wet ukrytych tajemnic Rzeczpospo-

tor brandenburski wypowiedział Pol-

Mieliśmy więc fajnego króla tak

litej. Sypał więc teraz informacjami

sce układ lenny i stał się lennikiem

Polacy zdezorientowani karuzelą

zaangażowanego w sprawy szwedz-

i otwierał przed Karolem Gustawem

Karola Gustawa. Nic dziwnego, że

kie, że aż przenoszącego stolicę

królów elekcyjnych potraktowali

wszystkie sprawy Polski. A Karol Gu-

taką sytuację nazwano potopem.

Rzeczpospolitej z Krakowa do War-

początkowo Karola Gustawa jako na-

staw był akurat w dość paskudnej

Początkowe zaślepienie w stosunku

szawy (1596–1609) skąd było mu

sytuacji. Ogromna armia szwedzka,

do Szwedów, jakiemu ulegali Po-

do Szwecji bliżej. Z powodu tego

stępnego kandydata do polskiej

na którą składały się głównie cu-

lacy, szybko się jednak skończyło.

fatalnego króla mieliśmy cały szereg

korony, a że Jan Kazimierz nie należał

dzoziemskie oddziały zaciężne, od

Widać było, że oni nie przyszli tutaj

wojen szwedzkich, jakby nam było

do królów kochanych, wojsko polskie

jakiegoś już czasu nie była opłacana.

wprowadzać swojego króla na tron

mało wojen wybuchających raz po

Niezbyt bogata Szwecja wydała już

polski, a głównie po to, żeby Polskę

raz na innych granicach. Ale jak się

przyłączało się do Szwedów, a szlach-

na nią wszystkie pieniądze, które

ograbić, okraść. Jakoż darli Polskę

miało chętkę wybrać na króla Polski

ta powołana do pospolitego ruszenia,

posiadała. Dziesiątki tysięcy zbójów

jak sępy. Rabowali indywidualnie

szwedzkiego królewicza, to teraz

grabiących do tej pory Niemcy i Cze-

pojedynczy żołnierze i rabowały

trzeba było cierpieć w milczeniu.

rozchodziła się do domów. Mało kto

chy, domagały się zapłaty, gotowe w

w sposób zorganizowany specjal-

A to jeszcze nie było prawdziwym

stawiał Szwedom opór, który przez to

każdej chwili do odebrania jej sobie

ne oddziały rabunkowe potworzone

cierpieniem. Prawdziwe dopiero się

był łatwy do pokonania.

choćby na dworze Karola Gusta-

przez szwedzkie dowództwo tylko

rodziło!