20

okruchy historii

Kurier galicyjski * 27 kwietnia – 14 maja 2012 nr 8 (156) * www.kuriergalicyjski.com

Katastrofa elektrowni

jądrowej w Czarnobylu

26 kwietnia 1986 miała miejsce największa w świecie awaria w elektrowni jądrowej. Do wypadku doszło w wyniku wy-

buchu wodoru z reaktora jądrowego, bloku energetycznego nr 4, elektrowni atomowej w Czarnobylu. Podobnie jak nie-

dawna awaria w elektrowni jądrowej Fukushima I, katastrofa w Czarnobylu została zakwalifikowana do siódmego, naj-

wyższego stopnia w skali INES. W wyniku awarii skażeniu promieniotwórczemu uległ obszar ponad 140 000 km2 terenu

na pograniczu Białorusi, Ukrainy i Rosji, a wyemitowana z uszkodzonego reaktora radioaktywna chmura rozprzestrzeniła

się po całej Europie. W efekcie skażenia ewakuowano i przesiedlono ponad 350 000 osób.

KRZYSZTOF SZYMAŃSKI

opracowanie

zdjęcia Wikipedia

Elektrownia

w czarnobylu

Elektrownia atomowa w Czar-

nobylu leży w pobliżu miasta Prypeć

na Ukrainie, 18 km od Czarnobyla,

16 km od granicy ukraińsko-białoru-

skiej i około 110 km od Kijowa. W jej

skład wchodzą cztery reaktory typu

RBMK-1000, każdy o maksymalnej

mocy 1 GW. W momencie katastro-

fy reaktory wytwarzały około 10%

energii elektrycznej produkowanej

Elektrownia atomowa w czarnobylu w całej okazałości...

na Ukrainie.

Budowa elektrowni rozpoczęła

przedplanowemu oddaniu reaktora

W związku z tym istniały dwie

się w latach 70. XX wieku. Reak-

do eksploatacji i odłożono go na

możliwości:

tor nr 1 uruchomiony został w roku

później, łamiąc podstawowy przepis

- zastosowanie agregatów prą-

1977, a nr 4 – w 1983. W momencie

eksploatacji reaktorów.

dotwórczych o krótszym czasie roz-

wypadku trwała budowa kolejnych

Konieczność przeprowadzenia

ruchu,

dwóch reaktorów nr 5 i nr 6, także

eksperymentu wynikła ze zmian

- przerobienie turbogenerato-

o mocy 1 GW.

... i reaktor nr 4 po wybuchu

w projekcie. Część wytwarzane-

rów.

Główną przyczyną katastrofy

go prądu elektrycznego była zu-

Wybrane zostało to drugie roz-

były błędy konstrukcyjne reaktora,

żywana na zasilanie pomp wody

wiązanie. W czasie prób technicz-

ta w prętach spowalniała jeszcze

rami, dawno już zakończyła pracę.

skonstruowanego do celów wojsko-

chłodzącej, systemów kontrolnych

nych przed odbiorem wykonano

więcej neutronów, co przyspieszało

Zmiana popołudniowa szykowała

wych – produkcji plutonu. Reaktor

itp. Gdyby doszło do konieczności

podobny eksperyment, który wykrył

reakcję łańcuchową.

się do odejścia, a nocna, która roz-

był modularny i, w razie awarii, na-

wyłączenia reaktora, energię mia-

problem z agregatami prądotwór-

Personel elektrowni nie był wy-

poczynała pracę o godzinie 0:00,

stępował samoczynny wzrost mocy

ły zapewnić początkowo awaryjne

czymi. Potem przerobiono turboge-

starczająco poinformowany o tych

miała przejąć kontrolę reaktora już

reaktora. Przyczyną wtórną były

agregaty prądotwórcze, a potem z

neratory, ale zabrakło czasu na po-

wadach reaktora i ich skutkach.

w trakcie eksperymentu. Zespół

błędy proceduralne. Po katastrofie,

zewnątrz (inne bloki lub elektrow-

wtórzenie eksperymentu, ponieważ

ekspertów również odczuwał zmę-

z powodów politycznych, ZSRR

nie). Podczas budowy elektrowni

zbliżał się czas oficjalnego oddania

czenie bezczynnym oczekiwaniem

eksponował głównie winę operato-

Fatalny zbieg

okazało się, że awaryjne agregaty

reaktora do eksploatacji.

od rana.

rów reaktora.

okoliczności

prądotwórcze uzyskują wystarcza-

Test miał wykazać, jak długo w

Reaktor miał zostać odłączony

Szefem zmiany nocnej był Alek-

jącą moc dopiero po 60 sekundach

sytuacji awaryjnej, po ustaniu na-

od sieci 25 kwietnia 1986 w ciągu

sander Akimow, a operatorem od-

Błędy już przy

od wyłączenia reaktora, a turbo-

pędzania turbin generatorów parą

dnia. Dzienna zmiana pracowników

powiedzialnym za obsługę reaktora

projektowaniu

generator po wyłączeniu reaktora

z reaktora, energia ich ruchu obro-

została uprzedzona o planowanym

– Leonid Toptunow, młody inżynier

25 kwietnia 1986 personel obsłu-

dzięki sile rozpędu jest w stanie

towego produkuje wystarczającą

doświadczeniu i zapoznała się z od-

z niewielkim stażem pracy (ok. 3

gujący czwarty reaktor w elektrowni

zapewniać wystarczającą moc za-

ilość energii elektrycznej dla potrzeb

powiednimi procedurami. Nad prze-

miesięcy).

jądrowej w Czarnobylu prowadził

ledwie przez 15 sekund. Później

awaryjnego sterowania reaktorem.

biegiem eksperymentu i działaniem

Początkowo rozpoczęto reduk-

przygotowania do testu, który miał

napięcie spadało poniżej wartości

Czas ten potrzebny jest, by uru-

nowego systemu czuwać miała spe-

cję mocy reaktora z nominalnej 3,2

zostać przeprowadzony następnego

minimalnej wymaganej do zasi-

chomić mały generator elektryczny

cjalnie powołana grupa specjalistów

GW do założonej 0,7–1,0 GW. Jed-

dnia.

lania systemu. Oznaczało to, że

napędzany przez silnik spalino-

pod nadzorem Anatolija Diatłowa

nakże niedoświadczony operator,

Eksperyment powinien odbyć się

przez 45 sekund systemy kontrolne

wy. Eksperyment miał polegać na

(zastępcy  naczelnego  inżyniera

Leonid Toptunow, za bardzo zredu-

dwa lata wcześniej, przed oddaniem

i bezpieczeństwa reaktora nie były-

znacznym zmniejszeniu mocy re-

elektrowni i jedynego atomisty w jej

kował tę moc, która spadła do 10

reaktora do eksploatacji. Jednak

by zasilane.

aktora, następnie na zablokowaniu

kierownictwie).

MW. W tej sytuacji doszło do nad-

wówczas jego wykonanie zagrażało

dopływu pary do turbin generatorów

Zgodnie z planem ekspery-

miernego wydzielania się ksenonu-

i mierzeniu czasu ich pracy po od-

mentu od rana moc reaktora była

135, który silnie pochłania neutrony

cięciu w taki sposób zasilania.

stopniowo obniżana aż do poziomu

(tzn. zatrucie ksenonowe). Reaktor

Reaktory pracujące w czarno-

50%. Wtedy jedna z okolicznych

nie posiadał odpowiednich przyrzą-

bylskiej elektrowni typu RBMK-1000

elektrowni nieoczekiwanie przerwa-

dów kontrolnych, które pozwoliłyby

są niestabilne przy małej mocy.

ła produkcję energii. Aby zapobiec

to wykryć. W przypadku zatrucia

Wzrost ilości pary w rdzeniu powo-

niedoborom elektryczności, dyspo-

ksenonowego należy wyłączyć re-

duje zwiększanie wytwarzanej przez

zytornia mocy w Kijowie zażądała

aktor i poczekać około 24 h do po-

reaktor energii. Powoduje to niekon-

opóźnienia wyłączenia reaktora

nownego uruchomienia.

trolowany wzrost mocy reaktora.

do wieczora, kompensując popo-

Przy tak małej mocy przeprowa-

Inną wadą reaktorów RBMK-1000

łudniowy wzrost zapotrzebowania

dzenie eksperymentu było niemożli-

była konstrukcja prętów kontrolnych,

na prąd.

we. Operatorzy, nieświadomi zatru-

zawierających absorbujący neutrony

Dopiero o godzinie 23:04 z dys-

cia ksenonowego, zaczęli usuwać

bor. Ich grafitowe końcówki wyma-

pozytorni nadeszła zgoda na wyłą-

kolejne pręty kontrolne, aż do mo-

gały powolnego opuszczania (do 20

czenie reaktora. To opóźnienie było

mentu gdy konieczne było wyłącze-

sekund), a ponadto w początkowej

katastrofalne w skutkach. Dzienna

nie automatycznych mechanizmów

To zdjęcie w 1986 roku obiegło cały świat

fazie dodatkowa ilość grafitu zawar-

zmiana, zaznajomiona z procedu-

i ręczne przesunięcie prętów do