26

azoty, ropa i lwów

Kurier galicyjski * 27 kwietnia – 14 maja 2012 nr 8 (156) * www.kuriergalicyjski.com

ROMUALD WOWKONOWICZ

(1884-1939)

Romuald Wowkonowicz należy do niesłusznie zapomnianych postaci, które współtworzyły historię przed-

wojennej Polski. Był bliskim współpracownikiem Ignacego Mościckiego – wieloletniego prezydenta II RP.

Także jego dwaj bracia – August i Jan mieli swoje zasługi w rozwoju Galicji oraz odbudowie Polski po odzy-

skaniu niepodległości w 1918 r.

sywniej rozwijać. Liczyło wówczas 36

prowadził do ostatecznego urucho-

tys. mieszkańców, będąc ośrodkiem

mienia fabryki.

dużo większym od Rzeszowa, nieco

Ważną datę dla Tarnowa stano-

większym od Tarnopola i Stanisławo-

wiło oficjalne otwarcie Państwowej

wa, ale mniejszym od Przemyśla. W

Fabryki Związków Azotowych w Mo-

1910 r. oddano w Tarnowie do użyt-

ścicach koło Tarnowa (nie mylić z

ku trzy wielkie inwestycje miejskie:

Mościskami w obwodzie lwowskim!),

Wodociągi, Gazownię i Elektrownię.

które odbyło się niespełna 3 lata od

W 1911 r. pojawił się tramwaj elek-

podjęcia decyzji o jej budowie. Miało

tryczny (jedyne takie miasto w Galicji

to miejsce w styczniu 1930 r. Była

MIcHAł PIEKARSKI

obok Lwowa i Krakowa). Magistrat

to jedna z najnowocześniejszych

tarnowski szukał fachowców do kiero-

fabryk w całej ówczesnej Europie.

W służbie Galicji

wania nowopowołanymi instytucjami.

Mościcami – na cześć prezydenta

oraz niepodległej Polsce

Rodzina Wowkonowiczów wy-

Prawdopodobnie już wówczas pole-

Polski – nazwano rok wcześniej dwie

wodzi się z dziada prapradziada z

cono inż. Romualda Wowkonowicza

podmiejskie gminy, gdzie mieściła się

Galicji Wschodniej. W połowie XIX

burmistrzowi Tarnowa – Tadeuszowi

nowa fabryka. 18 stycznia 1930 r. po

w. z małżeństwa Jana Wowkonowi-

Tertilowi. „Do rozwijającego się pręż-

uroczystej Mszy św. biskup tarnowski

cza i Julii z Hussakowskich urodził

nie miasta przybywali wówczas mło-

dokonał aktu poświęcenia przy udzia-

się Franciszek Romuald, który w

dzi inżynierowie ze Lwowa, mogący

le prezydenta Ignacego Mościckiego,

1880 r. poślubiwszy Julię Frey miał z

się tam zawodowo realizować i zdo-

przedstawicieli rządu RP na czele z

nią czworo dzieci: Jana, Romualda,

bywać doświadczenie, niektórzy zaś,

inżynierem Eugeniuszem Kwiat-

Paulinę i Mariana. Sam Franciszek

jak Romuald Wowkonowicz, zostawali

kowskim (minister przemysłu i han-

Romuald Wowkonowicz obejmował

tam na stałe. Podziwiać należy także

dlu w latach 1926-1930) i przed-

posadę nadoficjała sądu we Lwo-

odwagę burmistrza, który przekonał

stawicielami fabryki z dyrektorem

wie. Wszystkie jego dzieci otrzymały

Radę Miejską, aby zaakceptowała

technicznym Romualdem Wowkono-

gruntowne wykształcenie. Najstarszy

wybór 26-letniego inżyniera na sta-

wiczem. W latach 1930-1935 dyrekto-

August (z poprzedniego małżeństwa

nowisko dyrektora gazowni miejskiej.

rem naczelnym fabryki był Eugeniusz

Franciszka Romualda) został praw-

Taki był początek wielkiej kariery mło-

Kwiatkowski, współpracując z peł-

nikiem, przed 1918 r. – sekretarz c.k.

dziutkiego dyrektora. Należy przypo-

niącym w dalszym ciągu obowiązki

Ministerstwa w Wiedniu, bezpośred-

mnieć, że w konserwatywnej Galicji,

dyrektora technicznego Romualdem

nio po odzyskaniu niepodległości

zresztą nie tylko w Galicji, kariery tzw.

Wowkonowiczem.  (Rzeczpospolita

romuald Wowkonowicz

Mościcka. 80 lat tarnowskich Za-

przez Polskę – szef sekcji administra-

młodych ludzi rozpoczynały się grubo

kładów Azotowych 1927-2007, red.

cyjnej w gabinecie Prezesa Rady Mi-

nistrów w Warszawie. Zmarł nagle w

Piotr Pawlina, Tarnów 2007). Było to

Warszawie w 1919 r. w wieku 41 lat.

niewątpliwie jedno z najważniejszych

Dwaj kolejni synowie – Jan i Romuald

wydarzeń w życiu przedwojennego

zdobyli wykształcenie na Politechnice

Tarnowa. Same Zakłady Azotowe

Lwowskiej (c.k. szkole politechnicznej

w Tarnowie stanowiły, obok budowy

we Lwowie). Jan Wowkonowicz ukoń-

portu w Gdyni, największą inwestycję

czył uczelnię w 1907 r. na Wydziale

lat dwudziestych w Polsce. W 1933 r.

Inżynierii (Inżynier dróg i mostów),

fabryka została połączona z fabryką

pracując następnie w Namiestnictwie

w Chorzowie (Górny Śląsk) w jedno

we Lwowie, przy regulacji Sanu w

przedsiębiorstwo. Wniosek o wpi-

Przemyślu (gdzie poznał swoją żonę

sanie do rejestru handlowego nowo

Marię z d. Kędzierską) oraz w Brze-

powstałego przedsiębiorstwa o na-

żanach, Tarnopolu i Ministerstwie

zwie: Zjednoczone Fabryki Związków

Robót Publicznych (Ministerstwie

Azotowych w Mościcach i Chorzowie

Komunikacji) w Warszawie. Marian

podpisał inż. Romuald Wowkonowicz.

Wowkonowicz został doktorem me-

Po 1933 r., pomimo chęci przejścia

dycyny, zaś Paulina wyszła za mąż

na wcześniejszą emeryturę, Romuald

za prawnika Piotra Traunfellnera.

Wowkonowicz obejmował funkcję dy-

Romuald Wowkonowicz (ur. 1884

rektora administracyjno-technicznego

w Samborze) w 1904 r. zdał I egza-

fabryki w Mościcach.

min rządowy na Wydziale Chemii

Fabryka w Mościcach od począt-

Technicznej Politechniki Lwowskiej z

ku prowadziła również własne go-

postępem „znamienicie uzdolniony”.

spodarstwo rolne. W gospodarstwie

Ostatecznie w 1910 r. został inżynie-

tym wydzielono specjalny warzywnik

rem-chemikiem.

o powierzchni aż sześciu hektarów

Otwarcie fabryki w Mościcach, 1930 r. Romuald Wowkonowicz (w centrum), od prawej

oraz poletka doświadczalne. Fabrykę

prezydent Ignacy Mościcki (trzyma kapelusz)

tę zwiedzały wycieczki z najodleglej-

Tarnów i Zakłady Azotowe

Romuald Wowkonowicz jako

szych zakątków Polski. Przygotowy-

skiego oparcie przemysłu chemicz-

miejskich oraz od 1924 r. dyrektora

po 30-tce. Kto wie, czy Wowkonowicz

młody chemik pracował w gazow-

wano dla nich druki i ulotki informa-

nego na surowcach krajowych, w

elektrowni miejskiej. Udzielał się tak-

nie był najmłodszym dyrektorem w

ni miejskiej we Lwowie. W 1911 r.

cyjne, dotyczące nawozów i nawo-

celu uniezależnienia się od zagra-

że na rzecz poprawy sytuacji tarnow-

dziejach tarnowskiego przemysłu”

Rada Miejska Tarnowa mianowała

żenia. Organizowano też odczyty

(Antoni Sypek, 8 dekad tarnowskich

nicznych koncernów. Sam prezydent

skich tramwajów. Był zatem czynnie

go dyrektorem gazowni miejskiej w

wśród rolników. Zjednoczone Fabryki

Azotów, inTARnet.pl, 17.10.2007).

Mościski był wybitnym specjalistą w

zaangażowany w wiele kluczowych

tym mieście. Odtąd na okres niemal

Związków Azotowych produkowały

tej dziedzinie jako profesor chemii,

inwestycji miasta, podejmując decyzje

Po zakończeniu I wojny światowej

30 lat, już do końca swojego życia,

i sprzedawały m.in.: nawozy – siar-

będący przed objęciem urzędu pre-

rzutujące na dalszy rozwój Tarnowa.

Romuald Wowkonowicz w dalszym

Romuald Wowkonowicz związał się

czan amonu, azotniak (składnik

zydenta wykładowcą oraz rektorem

W 1927 r. na wniosek prezy-

ciągu obejmował posadę dyrektora

trwale z Tarnowem. Średniej wielko-

zasilający rośliny), supertomasynę

Politechniki Lwowskiej. Romuald

denta Polski Ignacego Mościckie-

gazowni miejskiej w Tarnowie, doko-

ści galicyjskie miasto (w końcu XIX w.

(nawóz odkwaszający glebę) oraz

Wowkonowicz został mianowany

go podjęto decyzję o budowie koło

nując w latach 1919-1922 jej rozbudo-

„co do znaczenia czwarte w Galicji”),

produkty techniczne – kwas azo-

dyrektorem technicznym nowozało-

Tarnowa pierwszej fabryki związków

wy, a także dyrektora przedsiębiorstwa

leżące na trasie kolei łączącej Kra-

towy (stosowany w laboratoriach),

żonej fabryki, kierując nią w latach

azotowych, mającej produkować

gazowego Polmin. Pełnił również obo-

ków ze Lwowem, w okresie poprze-

wodór sprężony (używany do spawa-

1929-1933, a także i później. To

m.in. nawozy rolnicze. Wielką wagę

wiązki: naczelnika Wydziału Komu-

dzającym bezpośrednio rok 1914 (I

nia metali), tlen sprężony (do celów

właśnie dyrektor Wowkonowicz do-

stanowiło bowiem dla państwa pol-

nalnego tarnowskich przedsiębiorstw

wojnę światową), zaczęło się inten-

leczniczych i ratowniczych), kwas