27

www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 27 kwietnia – 14 maja 2012 nr 8 (156)

humor

względu na zasługi dla Polski przed-

co roku – zawsze na wakacje i czę-

solny (stosowany w przemyśle spo-

były jednak klepsydry, dzięki którym

wojennej jej ojca Romualda, wiele

sto na święta – zjeżdżała się liczna

żywczym, fabrykach konserw), sale-

wszyscy dotarli na pogrzeb. Tak w

żydowski

jego przedwojennych znajomych

rodzina ze Lwowa, Warszawy, Krako-

trę amonową (używaną do fabrykacji

warunkach wojny doszło na Cmen-

(poza jedynie dwoma inżynierami z

wa – zwłaszcza rodzeństwo z żonami

materiałów wybuchowych, zwłasz-

tarzu Łyczakowskim do spotkania

Mościc) nie utrzymywało z nią kon-

i dziećmi. Każdy pokój nosił wówczas

cza górniczych). Do wybuchu wojny

również dalszych członków rodziny,

taktów. Zmarła w Krakowie w 1995

swoją nazwę, związaną z tym, kto z

fabryka wciąż się rozwijała. W drugiej

mieszkających we Lwowie, Warsza-

bogacz

- Panie Chaim, chciałbym zapytać,

r., gdzie była członkiem Towarzystwa

rodziny go zajmował, był więc tam

połowie lat 30. zatrudnienie osiągnę-

wie, Tarnowie, Lesku i innych gali-

co porabia teraz pański szwagier?

Ormiańskiego.

i „pokój Lwów”, „pokój Warszawa”...

ło ponad 3200 osób, co przysłużyło

cyjskich miastach.

- On nic nie porabia. On jest bar-

Atmosfera była bardzo serdeczna, zaś

się w rozwiązywaniu problemu bez-

dzo bogaty człowiek.

***

rodzina dzięki temu często się widy-

robocia w skali regionu. Fabryka w

Wojna i losy powojenne

- A w jaki sposób on tak od razu

Po II wojnie światowej postać

wała, mając jednocześnie możliwość

Mościcach weszła wówczas w skład

Po śmierci Romualda Wowko-

doszedł do majątku?

Romualda Wowkonowicza – przyczy-

wypoczynku w tak pięknym miejscu

utworzonego właśnie w Polsce Cen-

nowicza jego córka Ewa przedostała

- Wcale nie od razu! On bardzo

niającego się przez kolejne dziesięcio-

w terenach górskich (Beskid Niski).

tralnego Okręgu Przemysłowego

się w końcu przez wojenną granicę

ciężko na to zapracował. On musiał

lecia do rozwoju Tarnowa i obejmują-

We wsi Ropa Romuald Wowkonowicz

(COP). Eksport fabryki w Mościcach

w Przemyślu i zamieszkała w swoim

się dwa razy podpalić, cztery razy

cego dyrekcję kluczowych miejskich

finansował także budowę miejscowej

zbankrutować i trzy razy ożenić...

obejmował prawie 60 krajów z całe-

dworze w Ropie. Stacjonowali tam

przedsiębiorstw z Fabryką Związków

szkoły. W wolnych chwilach poświęcał

go świata – przede wszystkim Anglię,

już Niemcy, którzy pozwolili jednak

Powód smutku

Azotowych na czele – została całko-

się polowaniom, często wspólnie z

Danię, USA, Argentynę, Finlandię,

zamieszkać jej we własnym domu,

Pan Izydor jest wyraźnie nieza-

wicie zapomniana, tak jak sam jego

prezydentem Ignacym Mościckim, z

Rumunię, Holandię, Wenezuelę.

ale sami nadal zajmowali reprezenta-

dowolony.

którym łączyła go przyjaźń.

Równocześnie z powstaniem fa-

- Czemu pan, panie Izydor, taki

bryki, przy czynnym udziale Romual-

smutny? – zapytuje znajomy. – Pan

da Wowkonowicza, założono także w

Rok 1939

ma taką minę, jak, z przeproszeniem,

We wrześniu 1939 r., po napaści

Mościcach miasto-ogród, złożone z

kot na pustyni w czasie gradobicia.

Niemców na Polskę i wobec coraz

zabudowy willowej i wolnostojących

- Jak ja mogę nie być smutny?

szybszego zbliżania się oddziałów

Słuchaj pan tylko: pierwszego kwiet-

domków robotniczych, posiadające

nia wygrałem na loterii sto tysięcy

niemieckich do miasta, Romuald

już przed wojną 4 tys. mieszkańców,

złotych, w następnym tygodniu trafi-

Wowkonowicz opuszcza wraz z

a będące obecnie jedną z najwięk-

łem w „dolarówce” dwadzieścia tysię-

córką Tarnów. Miasto wraz z fabryką

szych i najważniejszych dzielnic Tar-

cy, a od tego czasu jakby uciął. Ani

było wówczas przez Niemców bom-

nowa. Romuald Wowkonowicz poza

grosza! Pan sobie wyobrażasz, ile ja

bardowane. Warto nadmienić, że

dyrekcją fabryki zajmował także

tracę codziennie... I jakże nie mam

być smutny?

niech tylko się zgłosi

- Panie Pinches – powiada do bo-

gatego kupca chodzący po kweście

pan Mojżesz – pan taki bogacz, a nie

chcesz pan dać grosza na poszerze-

nie cmentarza, na sierociniec żydow-

ski ani na inny szlachetny cel...

- Jak to? – dziwi się bogacz. – A

kto ofiarował pół miliona złotych dla

wdowy po nieznanym żołnierzu? Ja

Mościce 1938. Romuald Wowkonowicz (w centrum od le-

wciąż czekam, żeby ona się zgłosiła...

wej) z bratem janem, janina Wowkonowiczówna z siostrą

stryjeczną Ewą (z pieskiem); józef Wowkonowicz – brat

Skuteczna groźba

janiny (od lewej) i Maria Wowkonowiczowa (żona jana)

- Drogi wujaszku – powiada stu-

diujący filozofię pan Aron – jeśli mi

nie pożyczysz stu dolarów, to wsko-

czę do wody.

- No i co z tego? – bagatelizuje

sprawę zamożny, choć podobno ską-

py wujaszek. – Nabawisz się najwy-

żej kataru.

Ropa koło Gorlic 1943. Aleksander Glassgall, Ewa Wow-

- To strzelę sobie w głowę.

konowicz (Glassgall) i janina Wowkonowicz (Piekarska)

- Ee, kula odbije się od twego

twardego czoła...

wówczas w stronę Lwowa ewaku-

wiele społecznych stanowisk jako

- Zmuszasz mnie, wujaszku, do

owało się wielu pracowników fabryki.

prezes i członek rozmaitych instytucji

kupna szpagatu, na którym się po-

Do Lwowa wywieziono także bezcen-

i stowarzyszeń Tarnowa (m.in. To-

wieszę!

ne siatki platynowe, pełniące przy

warzystwa Szkół Ludowych), będąc

- Zawracanie gitary! Szpagat się

produkcji związków azotowych rolę

także przewodniczącym rzeczywi-

urwie.

katalizatora. Wartość transportu była

stym Klubu Przyjaciół Harcerstwa w

- No to się wychrzczę! – stop-

olbrzymia. Nie wiadomo jednak do

Mościcach.

niuje swoje groźby zdesperowany

młodzieniec.

końca jaki był dalszy los wspomnia-

Grobowiec Romualda Wowkonowicza na cmentarzu ły-

- Całe szczęście! Nareszcie po-

nego transportu... Tego, że sowieci

czakowskim, fot. Jurij Smirnow

rodzina

zbędziemy się ciebie.

zaatakują Polskę wkrótce po hitle-

Romuald Wowkonowicz w 1919

- Tak powiadasz, wujaszku? To

cyjnepokoje.Takjakprzedwojnądwór

grobowiec na Cmentarzu Łycza-

rowcach, Romuald Wowkonowicz,

roku poślubił Marię Teodorowicz (ur.

na złość tobie nie wychrzczę się,

w Ropie ogniskował życie rodzinne

kowskim we Lwowie. O Romualdzie

tak jak wielu innych, nie był w stanie

1895), spokrewnioną z arcybisku-

ale rzucę studia, pożyczę pieniądze

podczas wakacji, tak podczas wojny

Wowkonowiczu pisze specjalizujący

wówczas przewidzieć...

pem ormiańskim ks. Józefem Teodo-

na weksle i otworzę konkurencyjny

stał się schronieniem dla poszczegól-

się w historii Tarnowa Antoni Sypek:

We Lwowie po długich i ciężkich

rowiczem. Postać arcybiskupa mu-

sklep naprzeciwko twojego...

nych członków rodziny. Tam też Ewa

„Moim zdaniem jedna z najbardziej

cierpieniach, związanych z nieudaną

siała być dość bliska, bowiem często

- Co ty gadasz, niedobry chłop-

Wowkonowicz poznała swego przy-

zasłużonych postaci w historii nasze-

operacją, Romuald Wowkonowicz

widnieje na fotografiach rodzinnych.

cze? Sklep chcesz założyć? Wiesz

szłego męża – Aleksandra Glassgal-

go miasta w XX wieku. Dzisiaj kom-

co, masz te swoje sto dolarów i daj

zmarł w wieku 55 lat. Ceremonia

Z małżeństwa Romualda i Marii

mi wreszcie święty spokój!

la, lekarza weterynarii. Pobrali się w

pletnie zapomniany. Kiedy opowia-

pogrzebowa odbyła się 25 paździer-

urodziła się w 1919 r. córka Ewa

1944 r. i w rok później już w Krakowie

dam o nim w Towarzystwie Przyjaciół

nika 1939 r. na Cmentarzu Łycza-

Wowkonowicz (Glassgall). Nieste-

Szczęście

urodziła się córka Małgorzata (Mar-

Mościc, kiedy opowiadam inżynierom

kowskim, gdzie dyrektor Tarnow-

ty, w przeciwieństwie do sukcesów

- Ty, Beer, masz nadzwyczajne

garet) Glassgall. W styczniu 1945

Zakładów Azotowych podczas ich

skich Azotów został pochowany w

zawodowych, szczęście rodzinne

szczęście – mówi pan Izydor do swe-

r. jeszcze w Ropie urodził się syn

corocznych spotkań, widzę wielkie

rodzinnym grobowcu, od lat będą-

Romualda Wowkonowicza nie trwało

go przyjaciela, u którego przebywa w

Józefa i Krystyny Wowkonowiczów –

wzruszenie i niedowierzanie”. „Zapo-

cym niestety w katastrofalnym sta-

długo. Po długich i ciężkich cierpie-

gościnie; popija po obiedzie wytraw-

Piotr. Po wkroczeniu Armii Czerwonej

mniany jest kompletnie, nie ma ulicy,

nie (pole 52, koło alei rozdzielającej

niach, w 1929 r. we włoskim Meranie

ne wino. – Ty masz znakomite, stare

i objęciu władzy przez komunistów w

nie ma stowarzyszenia jego imienia”.

pola 52 i 75). Ze wspomnień mojej

(gdzie odbywała kuracje) odeszła

wino, nie mówiąc już o starych, jesz-

pozostałych częściach Polski w 1945

Fabryka Związków Azotowych w

cze lepszych pieniądzach...

babci Janiny (mającej wówczas 16

z tego świata jego ukochana żona.

- Tak, masz rację, Izydor – powia-

r. rozpoczęło się kolejne pasmo nie-

Tarnowie w 1948 r., wznowiła swoją

lat) o pogrzebie jej stryja wiem, że

Pogrzeb odbył się w Tarnowie, gdzie

da pan Beer – ale zanim ja doszedłem

szczęść. Dwór w Ropie wraz z całym

działalność, po 1991 r. przekształco-

towarzyszyło ceremonii też niepla-

spoczęła na Starym Cmentarzu. Ro-

do tych dwóch starości, o których

majątkiem został bezprawnie odebra-

na w spółkę akcyjną. Współcześnie

nowane i całkowicie nieoczekiwane

muald Wowkonowicz chcąc swej je-

mówisz, to musiałem najpierw wziąć

ny właścicielce i nigdy już nie powrócił

prosperująca firma Azoty Tarnów

spotkanie rodzinne, spowodowane

dynej córce zapewnić jak najlepsze

starą żonę, a ona ani taka smakowita,

w prawowite ręce (bez żadnego na-

szczyci się dziś jednak faktem, że

przybyciem na pogrzeb także licz-

warunki i częsty kontakt z rodziną, w

ani jeszcze lepsza wcale nie była...

wet odszkodowania). Ewa Wowkono-

„od osiemdziesięciu pięciu lat łączy

nych dalszych krewnych, którzy po

latach trzydziestych zakupił majątek

źródło:

wicz-Glassgall mieszkała po wojnie z

tradycję z nowoczesnością i otwar-

wrześniu 1939 r. znaleźli się nagle

ziemski w miejscowości Ropa koło

janusz Wasylkowski,

córką w Krakowie, mąż Aleksander

tością na zmiany”, obchodząc w bie-

we Lwowie, nic o sobie dotąd nie

Gorlic (Województwo Krakowskie,

Obyś żył w ciekawych

zmarł niedługo po ślubie w 1946 r. Ze

żącym roku jubileusz 85-lecia…

wiedząc. W mieście rozwieszone

na wschód od Nowego Sącza). Tam

czasach,

Warszawa 1991