14

Okruchy historii

Kurier Galicyjski * 15–28 czerwca 2012 nr 11 (159) * www.kuriergalicyjski.com

POlACY W ODESSIE

Odessa jest miastem zaledwie dwustuletnim. Początkowo

tereny położone nad Morzem Czarnym zamieszkiwali kolejno

Grecy, Słowianie, Turcy i Tatarzy, aż do 1791 roku, kiedy

to zostały one zajęte przez wojska rosyjskie pod wodzą

Aleksandra Wasiljewicza Suworowa.

ZbIGnIEW ŻYROMSKI

Miasto zostało założone w 1794

roku po ostatecznym przyłączeniu

północnego wybrzeża Morza Czar­

nego do Rosji na mocy traktatu poko­

jowego w Jassach. Jego mieszkańcy

mówią o nim, że jest miejscem ma­

gicznym.

W końcu XIX wieku Odessa była

już czwartym co do swej rangi ośrod­

kiem – po Petersburgu, Moskwie

Warszawie, jednym z najbogatszych

i najszybciej rozwijających się miast

carskiej Rosji. Położona jest w ujściu

budynek zaprojektowany przez polskiego architekta lwa

rzek Dniestru i Dniepru. Nazywano ją

Ks. prałat Tadeusz Hoppe – salezjanin i jego nagrobek na

Włodka z charakterystycznym narożnikiem

„Małym Paryżem”, „Drugim Peters­

cmentarzu polskim

burgiem”, „Złotym Miastem”, „Stolicą

nym w Odessie, do dziś istniejący

drowska. Był najmłodszym z dzie­

Południowej Rosji”, „Małą Wenecją”,

upominki religijne, i przekazałem je

Ks. Tadeusz Hoppe zmarł w

przy ul. Sofijskiej. Jest to budow­

sięciorga dzieci. Studiował historię

„Małym Wiedniem” lub „Perłą Czar­

księdzu Hoppe. Na moje pytanie:

Odessie 10 listopada 2003 roku w

la, która w części środkowej jest

na Uniwersytecie Stefana Batorego

nego Morza”.

„Co jest wiernym najbardziej po­

90. roku życia. Pochowany został na

dwukondygnacyjna, skrzydła ma

w Wilnie. W tym mieście otrzymał

trzebne?” – ksiądz zamilkł na chwilę,

Wielkie zasługi dla rozwoju mia­

polskim cmentarzu w kwaterze księ­

zaokrąglone, parterowe. W części

potajemnie 24 stycznia 1943 roku

po czym spojrzał na mnie, mówiąc:

sta położyli książę Armand-Emanuel

ży katolików.

środkowej fasady sześciokolum­

święcenia kapłańskie; skierowany

Richelieu, który schronił się w Rosji

„Elementarz, bo uczymy młodzież w

Zarówno sam ksiądz Hoppe,

nowy portyk koryncki z trójkątnym

został kolejno na parafie do Rudnik,

przed rewolucją francuską – guber­

Odessie i okolicy czytać i mówić po

jak i jego następca traktowali kościół

frontonem, ozdobiony stiukowym

Sołnecznik Wielkich, Kalwarii Wileń­

nator noworosyjski i burmistrz Ode­

polsku”. Okazało się, że był nie tylko

pw. św. Piotra jako świątynię polską

ornamentem, nad wejściem kar­

skiej i Ławryszek.

ssy w latach 1803-1805, oraz póź­

żarliwym duszpasterzem, ale także

- obrzędy są tu odprawiane w języku

tusz herbowy. Wnętrze jest czę­

Ksiądz Hoppe odegrał w Odessie

niejsi gubernatorzy – książę Michał

polskim patriotą. Nie wszyscy potra­

polskim.

ściowo zmienione. Od 1899 roku

ogromnąrolępodczaswładzysowiec­

Woroncow i hrabia Paweł Kotzebue.

fili i chcieli docenić jego zasługi.

Drugą świątynią polską w Ode­

w pałacu mieści się Muzeum Sztuk

kiej, gdyż był nie tylko duchownym w

Dwaj pierwsi mają swoje pomniki w

W roku 1978 otrzymał od Ojca

ssie był dużo większy kościół pw.

Plastycznych.

tym mieście, ale działał na terenie ca­

centralnych punktach miasta. Należy

Świętego Pawła VI Krzyż Zasługi za

Wniebowzięcia Najświętszej Marii

Prawie równocześnie starano się

łej Ukrainy. Często nabożeństwa od­

zaznaczyć, że książę Richelieu znał

dwudziestolecie pracy duszpaster­

Panny (ul. Kateryńska) zbudowany

o budowę dwóch kościołów. Jednym

prawiane były z udziałem wiernych,

język polski.

skiej w Odessie (1958-1978). Papież

staraniem polskich i niemieckich ka­

z nich był mały kościółek p.w. św.

ale bez jego obecności. Wówczas na

27 maja 1794 roku ukazem cary­

przesłał błogosławieństwo, kielich

tolików. W 1848 roku dzięki popar­

Piotra Apostoła z XIX wieku, przy ul.

ołtarzu ustawiony był kielich z pateną

cy Katarzyny II (której pomnik znisz­

i ornat oraz wspomniany krzyż z reli­

ciu gubernatora M. S. Woroncowa

Hawany. Była to jedna ze świątyń ka­

i hostią oraz spoczywał jego ornat. W

czony został przez Sowietów, a obec­

kwiami św. Hieronima. Dołączył rów­

uzyskano pozwolenie na budowę

tolickich czynnych nieprzerwanie za

tym czasie ksiądz odprawiał mszę w

nie został odbudowany) założone zo­

nież słowa: „Żebyś się dużo nie mę­

kościoła, gdyż przybywało katolików.

czasów sowieckich. Klasycystyczna

innej miejscowości. Opowiadał mi o

staje miasto Odessa, wybudowane

czył, to całuj relikwie, mów kazania”.

Budowlę, staraniem ks. prałata Grze­

przez pierwszego burmistrza miasta

gorza Razutowicza, rozpoczęto w

(w latach 1794-1797) admirała Osipa

roku 1844 według szkicu włoskiego

Deribasa (główna ulica jest jego imie­

architekta Francesco Morandiego

nia – Deribasowskaja) według planu

oraz projektu opracowanego pod kie­

pułkownika Franza de Volana. Deri­

runkiem słynnego w Odessie polskie­

bas był Hiszpanem z pochodzenia,

go architekta Feliksa Gąsiorowskie­

jego rodowe nazwisko brzmiało de

go. 16 sierpnia 1853 roku nastąpiła

Ribas. Zmarł w roku 1800.

konsekracja świątyni przez ks. bp.

Osiedlają się tu głównie katolicy

Ferdynanda Kopa.

– Włosi, Francuzi, Niemcy i Polacy.

Kościół wybudowany został w

W 1796 roku do Odessy przybywają

formie bazyliki trój nawowej z tran­

jezuici, którym Richelieu wyznacza

septem zaznaczonym kopułą na

działkę o powierzchni 2925 sążni

planie krzyża. Kolumny, ołtarze,

przy obecnej ulicy Katarzyny 33,

ambonę, balaski i posadzki wykona­

gdzie wcześniej wzniesiono kościół

no z białego lub szarego marmuru.

drewniany.

W ołtarzu głównym umieszczono

Początki obecności Polaków

obraz Wniebowzięcia NMP (dar

w tym rejonie sięgają końca XVIII

M. A. Naryszkiny) namalowany w

Pałac hrabiego Potockiego, lata 1805-1810

wieku, kiedy to na mocy ukazu

1850 roku przez Fischera jako ko­

cara Pawła I z lipca 1795 roku w

pia Rafaela. Wewnątrz znajduje

rejon Chersonia i Odessy przyby­

się wiele cennych obrazów, łącznie

fasada tej świątyni udekorowana jest

Ważnym wydarzeniem było spo­

tym ksiądz z kościoła św. Aleksandra

ło ponad 100 rodzin szlacheckich

z drogą krzyżową, oraz ogromne

podwójnymi pilastrami jońskimi w

tkanie ekumeniczne katolików i prawo­

w Kijowie.

z zamiarem polepszenia swego

kryształowe żyrandole zawieszone

narożach. Kondygnację przedziela

sławnych w Odessie oraz wspólne

We wspomnieniach ks. Hoppe

bytu. W Odessie byli m.in. Julian

wzdłuż nawy głównej. W 1852 roku

wydatny gzyms, zwieńczony u góry

nabożeństwo w kościele św. Piotra,

czytamy, że jeździł także na Kau­

Ursyn Niemcewicz („Podróże histo­

kościół otrzymał najcenniejszy dar

trójkątnym szczytem. Nad wejściem

za co Ojciec Święty Jan Paweł II

kaz i Syberię, gdzie spotykał bardzo

ryczne”) i Józef Ignacy Kraszewski

od papieża Piusa IX – marmurową

ułożono mozaikę przedstawiającą

nominował ks. T. Hoppe 7 grudnia

wielu Polaków. Podczas jednego z

(„Wspomnienia z Odessy, Jedysa­

chrzcielnicę.

św. Piotra. W czasach sowieckich

1978 roku na prałata i przekazał od­

pobytów w Nowosybirsku w ciągu

nu i Budżaku”).

Obok stanął sierociniec, dom

wyposażenie wnętrza nie uległo

powiednie dla tej godności szaty.

jednego dnia ochrzcił 200 dzieci

Zawitał tu na stałe hrabia Se­

starców (z inicjatywy i funduszy ks.

zniszczeniu. W 1958 roku ówczesny

W 1988 roku przypadł srebrny

i dorosłych. Sam pisze o sobie: „W

weryn Potocki (1762-1829) z linii

bp. Witolda Lipskiego) oraz szkoła

proboszcz parafii ks. Witold Branicki

jubileusz kapłaństwa ks. Hoppe.

Tadeuszu taka dusza, jak robota –

hetmańskiej (Srebrna Pilawa). W

katolicka i schronisko dla chłopców.

ze względu na stan zdrowia poprosił

Mszę jubileuszową odprawił u Matki

to się rusza”.

czasie Sejmu Wielkiego był działa­

W roku 1935 rozpoczęło się

księdza biskupa o przeniesienie do

Miłosierdzia w wileńskiej Ostrej Bra­

Gdy na początku 1971 lub 1972

czem patriotycznym, nie przystąpił

prześladowanie religii. Władze za­

Moskwy. Za namową ks. biskupa wi­

mie, gdzie przed 25 laty sprawował

roku zobaczyłem u starszych wier­

do Targowicy, wkrótce wyjechał do

mykają kościół i urządzają w nim po­

leńskiego, Julijanisa Stepanoviciusa,

mszę prymicyjną.

nych „babuszek” książeczki do mo­

Petersburga, gdzie przebywał w

czątkowo klub bułgarsko-niemiecki,

pojechał na próbę do Odessy ks. Ta­

Władze polskie również przyznały

dlitwy pisane ręcznie polskimi słowa­

otoczeniu Wielkiego Księcia i cara

potem muzeum krajoznawcze. W

deusz Hoppe, ale pozostał w parafii

ks. T. Hoppe odznaczenie – średniej

mi, ale z użyciem „bukw” rosyjskich,

Aleksandra I, przez pewien czas

międzyczasie udaje się wiernym

św. Piotra już na stałe.

klasy Order Zasługi RP za wielolet­

byłem poruszony ich pobożnością

prowadził owocną działalność w

wynieść po kryjomu z wnętrza ob­

Ksiądz Tadeusz Hoppe, sale­

nią pracę w Odessie, nadany przez

i żarliwością. Następnym razem

dziedzinie rozwoju oświaty w car­

raz Wniebowzięcia NMP, stacje

zjanin, urodził się 27 czerwca 1913

prezydenta Lecha Wałęsę. Trudno

przywiozłem z sobą (oczywiście

skiej Rosji. W latach 1805-1810

drogi krzyżowej, chrzcielnicę, jeden

roku w Poznaniu. Jego rodzice to

jednak uważać, że była to wysoka

ukryte) obrazki, krzyżyki, medaliki, a

wzniósł pałac w stylu klasycystycz­

konfesjonał i kilka ławek. Wraz z za­

Wojciech i Marianna z d. Szczo­

ocena działalności księdza.

nawet modlitewnik oraz inne drobne