22

Sławni lwowianie

Kurier Galicyjski * 15–28 czerwca 2012 nr 11 (159) * www.kuriergalicyjski.com

Okryty chwałą uczony bez katedry

Zimowy bankiet ściągnął do salonu Hotelu Brühlowskiego warszawskie elity. Zgromadzone towarzystwo wznosi kieliszki

wiwatując na cześć wyraźnie zakłopotanego szatyna w średnim wieku. Przemawiają pisarz Edward Lubowski i dzienni­

karz Władysław Olendzki. O ciszę prosi też po chwili Henryk Sienkiewicz. Jest i toast – skromnemu gościowi ze Lwowa

Sienkiewicz dziękuje za dokonaną pracę. Ludwik Kubala uśmiecha się i pochyla głowę, jak gdyby te pochwały były

niezasłużone. A przecież właśnie on przyczynił się do „pożaru w literaturze”. Jest styczeń 1884 roku, dzienniki –

warszawskie „Słowo” i krakowski „Czas” – drukują ostatnie odcinki „Ogniem i mieczem” – najpoczytniejszej polskiej

powieści ostatnich lat. Kilka lat wcześniej „Szkice” Ludwika Kubali stały się inspiracją dla Sienkiewicza.

dziesiątych opublikował we Lwowie

następnie do gimnazjum w Nowym

dwa tomy „Szkiców historycznych”,

Sączu. Po VII klasie przeniósł się do

przyniosły mu sławę i popularność.

Krakowa do gimnazjum św. Anny,

Opatrzone wykazami, przypisami

gdzie uczył Kubalę Stanisław Sobie­

i dodatkami ukazały się nakładem

ski. W Krakowie zaprzyjaźnił się z Mi­

lwowskiej księgarni Gubrynowicza

chałem Bałuckim i Ludwikiem Gum­

i Schmidta w 1880 roku.

plowiczem. Studia rozpoczął na Uni­

Wzorem dla Kubali w pracy hi­

wersytecie Jagiellońskim na wydzia­

storyka był Karol Szajnocha. Zda­

le prawa i filozofii, po roku przeniósł

niem Piotra Chmielowskiego stał się

się na studia do Wiednia. W okresie

bEATA KOST

Kubala twórcą nowego rodzaju mo­

krakowskim współtworzył wraz Al­

nografij, nazwanego malowniczym,

Ćwierć wieku później gimnazja­

fredem Szczepańskim organizacje

bo na wzór powieściopisarstwa żywo

lista Jan Parandowski z podziwem

młodzieżowe. Razem wydawali tajną

i barwnie, z zachowaniem kolorytu

przygląda się autorowi Szkiców.

gazetkę „Bicz” i „Ojczyzna”, wypeł­

miejscowego, odtwarzającym czasy

Spotyka go w czytelni ossolińskiej

nioną polemiką z konserwatywnym

we Lwowie: Przy osobnym stoliku

minione. Istotnie był historykiem z za­

„Czasem” i przeciwstawiającą się po­

gospodarzył Ludwik Kubala. Znałem

cięciem artystycznym wysokiej klasy

glądom Józefa Szujskiego. Wydawał

go, bo mi go raz pokazał kolega z III

– pisał niezwykle zajmująco, jego pra­

broszurę „Uwagi przez pewnego”,

gimnazjum. Odtąd kłaniałem mu się

ce czyta się jak najlepsze powieści.

pisemko odzwierciedlało jego ów­

zawsze. Kłaniałem się w jego osobie

Pierwsze opublikowane szkice Kuba­

czesne radykalne poglądy, zbliżone

wszystkim rycerzom i hetmanom,

li przeczytał Henryk Sienkiewicz i pod

do „czerwonych”. Podczas studiów

których pełno w jego książkach. (...)

ich wpływem zrezygnował z pisania

wstąpił w skład naczelny Rady Kra­

Leżał przed nim stos grubych po­

powieści o Władysławie Warneńczy­

kowskiej, w powstaniu styczniowym

żółkłych papierów, chrzęszczących

ku, zaczął gromadzić materiały do

pracował w organizacji aż do upadku

za każdym dotknięciem. Widać było

Trylogii. Kubala stał się wielkim au­

dyktatury Mariana Langiewicza. Sze­

na nich okrągłe pieczęcie. Były to

torytetem dla Sienkiewicza. Krytycy

fował policji powstańczej na terenie

więc listy chanów, sułtanów, królów,

podkreślali, że Sienkiewicz po Kubali

Krakowa. Był oddelegowany z ra­

dokumenty Najjaśniejszej Rzeczypo­

przejął kult historii, zafascynował się

mienia komitetu do prowadzenia roz­

spolitej i państw ościennych. Słowa

piśmiennictwem, szkice Kubali pod­

mów z organizacją warszawską. Po

zawiązujące przymierza i połyskujące

niecały jego wyobraźnię. Obraz Pol­

upadku Langiewicza sprzeciwiał się

ludwik Kubala

ogniem wojny. Stary człowiek gmerał

ski siedemnastowiecznej, barwnie

dalszej zbrojnej walce, uważając, że

w nich chudymi palcami, przewracał,

opisanej przez lwowskiego historyka,

zbyt wielkie ofiary ponoszone są bez

odkładał, pobłażał kiwnięciem głowy,

We Lwowie pochłania go praca.

Lwowie. „Kraków” sprzeciwiał się nie

zapadł mu głęboko w wyobraźnię. O

celu. 13 grudnia 1863 po rewizji w

oddalał uśmiechem, wydłubywał z

Przeniósł się nad Pełtew w 1869

tylko politycznym poglądom Kubali,

obronie Zbaraża opisanej przez Ku­

mieszkaniu, został aresztowany. Po­

nich jakieś wiadomości i kilku zna­

roku. Rozpoczął pracę jako suplent

historycznym uwagom również wy­

balę napisał Sienkiewicz: „po prostu

dejrzewano Kubalę, że chce wzniecić

kami śpiesznej notatki przyszpilał w

w gimnazjum im. Franciszka Józefa,

stawiono noty. Ostro ganiono pozy­

wielki obraz malowany ręką niepo­

powstanie w Galicji. Skazano go na 5

swoim kajecie jak motyle. Był wielki.

szkoła mieściła się wówczas w mu­

tywnie ocenianą przez Kubalę organi­

spolitego artysty”. Józef Kallenbach

lat więzienia w twierdzy Josefstadt.

Rozsądzał wieki i narody. Odważał

rach klasztoru bernardynów. Posia­

zację państwa i sprawność instytucji

twierdził, że szkic „Obrona Zbaraża”

W więzieniu czas wypełnia mu czy­

kłamstwa, śledził podstępy, wypro­

dany doktorat nie ułatwił mu poszu­

ustrojowych w siedemnastowiecznej

była to iskra, która wznieciła „pożary

tanie, sięga po dramaty Szekspira

wadzał na wierzch prawdę, pokrytą

kiwań pracy, nie ominął też Kubali

Polsce. Kubala uważał, że wymagały

w literaturze”. Tuż po ukazaniu się

w nowych tłumaczeniach na język

mchem niepamięci. Radowałem się

trudny egzamin państwowy na profe­

one jedynie poprawy i w zupełności

„Szkiców” Sienkiewicz umieszcza w

polski. Zaczyna myśleć o własnych

jego zbożnej pracy i radował się z

sora gimnazjalnego. Przygotowania

wystarczały do bytu i rozwoju pań­

„Niwie” obszerną recenzję, entuzja­

dziełach pisanych na scenę. Będzie

ram swojego portretu Józef Maksy­

zajęły mu trzy lata. Prace pisemne

stwa, stańczycy mieli zgoła odmien­

stycznie opisuje pracę historyka-ma­

to oczywiście dramat historyczny.

milian Ossoliński, fundator biblioteki.

„Gliński” dramat historyczny w czte­

przygotowywane do egzaminu wydał

ne poglądy.

larza. A potem pojawiają się pierwsze

Oto widzi, że nie poszedł na marne

fragmenty „Ogniem i mieczem”. Cóż

następnie w druku. Zaniechał prace

Wydawać się mogło, że nic go

rech aktach po raz pierwszy wysta­

trud połowy jego życia.

wart Sienkiewicz, którego lekturze

nad dziejami Polski i zajął się pracą

już nie trzyma w nieprzyjaznym mie­

wiony zostanie w Krakowie 21 maja

nie towarzyszy Kubala? – zapyta w

nauczycielską. Zajmowała go bez

ście. Ale są przecież jeszcze oczy

1867 roku.

reszty, poświęcił się jej ucząc zakute

Heleny Modrzejewskiej – nikt na

Był wybitnym historykiem, zna­

Uwolniono go w ramach amnestii

XX wieku Paweł Hertz.

łepetyny „miętowych osłów” z Łycza­

świecie nie patrzy tak jak ona. Kuba­

komitym nauczycielem, niezwykle

w listopadzie 1865 roku. Kontynu­

**

kowa. Uczył interesująco, z inwencją,

la zafascynowany jest jej grą, pozo­

aktywnym społecznikiem, tytanem

ował wówczas studia w Krakowie

wykorzystując dzieła literackie, frasz­

staje pod wielkim wrażeniem aktorki.

pracy i bardzo skromnym człowie­

i obronił doktorat z filozofii. Żył bardzo

Pisano, że przerósł wielu profe­

ki, opowiastki. Swoją pracą i postawą

Na szczęście jest wśród wybranych

kiem. Niedane mu było jednak zrobić

skromnie, prawie w ubóstwie. Kazi­

sorów uniwersyteckich. Ale nawet

zdobył uznanie młodzieży. Głośno

– bywa w saloniku Heleny przy ulicy

karierę na miarę jego zdolności.

mierz Chłędowski pisał, że na kolację

świetne szkice historyczne, nie dały

było we Lwowie o jego lekcji, na któ­

Szewskiej. Modrzejewska zaprzyjaź­

**

gościom podawał do herbaty chleb

mu posady na uczelni. Na szczęście

rej uczniowie poprawiali popularny

nia się z młodym „postępowym” dra­

Ród Ludwika Kubali wywodził się

i bryndzę, ale czynił to z godnością

charakter miał czynny i nie ograniczał

wówczas „Bigos historyczny” czyli

matopisarzem. Zbliżyli się do siebie

z Cieszyna Śląskiego. Około 1770

hiszpańskiego granda. Cieszył się

się do pracy nauczycielskiej. Działał

satyrę-litanię absurdalnie połączo­

nie na długo, 12 września 1868 roku

roku przybył do Galicji syn cieszyń­

dużą popularnością w środowisku

na różnych polach, energiczny i z

nych ze sobą wydarzeń historycz­

aktorka wychodzi za mąż za Karola

skiego krawca Józef Kubala. Syn

akademickim, miał wielu przyjaciół,

dużym zacięciem społecznika. Był

nych rozpoczynającą się od słów:

Chłapowskiego. Kubala wkrótce wy­

Józefa, Ludwik, wykształcił się na

ale stał zawsze z boku, niezbyt do­

człowiekiem powszechnie szanowa­

Kiedy Kara Mustafa, wielki mistrz

jeżdża do Lwowa, Modrzejewska do

uniwersytecie we Lwowie i osiadł na

brze czując się w krakowskim oto­

nym, cieszył się we Lwowie ogromną

Krzyżaków,

Warszawy. We Lwowie spotkają się w

Ziemi Sądeckiej. Poślubił Wilhelmi­

czeniu. Kubala nie miał szczęścia

popularnością. I choć był tylko na­

szedł z licznemi zastępy przez Alpy

lecie 1870 roku, kiedy Modrzejewska

nę Piasecką, „bardzo piękną pannę

do Krakowa, konserwatywne miasto

uczycielem gimnazjalnym, pozosta­

na Kraków,

wraca na krótko na scenę lwowską,

z Tarnowa”. Rodzina mieszkała w

niezbyt wiele miało mu do zaofero­

wał postacią rozpoznawalną, o czym

do obrony swych posad zawsze

dla Kubali będą to chwile niezapo­

Limanowej, a następnie w okolicz­

wania. Bez powodzenia kandydował

świadczą choćby relacje współcze­

mniane. Dotychczas jeszcze wydaje

będąc skory,

nych miejscowościach, gdzie Kuba­

na nowopowstałą katedrę historii

snych. W 1893 roku powołano Kubalę

mi się, że Pani jesteś we Lwowie,

pobił go pod Grunwaldem król

la pracował jako prawnik i zarządca

polskiej. Choć kwalifikacje Ludwika

do Komitetu Panoramy Racławickiej,

ile razy spojrzę w okna Hotelu An­

Stefan Batory (...)

dóbr Maksymiliana Marszałkowicza.

Kubali były odpowiednie, stanowisko

przygotowywanej na Powszechną

gielskiego, ile razy spotkam kogo ze

W prowadzonych badaniach za­

W Kamienicy 9 września 1838 roku

na uczelni otrzymał Józef Szujski.

Wystawę Krajową. Zdolności organi­

znajomych Pani lub jestem na takim

jął się historią Rzeczpospolitej w XVII

przyszedł na świat jego syn, na

Zadecydowały – jak mówiono – po­

zacyjne przydały mu się w pracy na

miejscu, gdzie byłem w jej towarzy­

wieku. Dość długo wahał się – próbo­

chrzcie nadano dziecku imię po ojcu.

wiązania polityczne. Niechęć kon­

rzecz Koła Literacko-Artystycznego,

stwie, bawię się moją wyobraźnią

wał badań nad średniowieczem, wie­

Ludwik-junior dzieciństwo spędził w

serwatywnych polityków i historyków

przejął tę instytucję po Ksawerym

– napisze do Modrzejewskiej pełen

kiem XVIII, ostatecznie wybrał jednak

dworku w Łukowicy. Do szkoły pod­

z Szujskim i Bobrzyńskim na czele

Liskem i był jej długoletnim preze­

smutku po jej wyjeździe ze Lwowa.

XVII wiek. Na początku lat osiem­

stawowej chodził w Starym Sączu,

dosięgnie Kubalę nawet po latach we

sem. Z jego inicjatywy stworzono we