13

www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 29 czerwca–16 lipca 2012 nr 12 (160)

Jak i kiedy powstawały ochotnicze straże pożarne

Ukrainie), w 1867 w Wadowicach, w

Działacze strażaccy podejmowali jed-

anToni cHUcHla tekst

1868 w Stanisławowie i we Lwowie,

nak ciągłe i bardzo różnorodne próby

KonsTanTy czawaGa

w 1869 r. w Bochni, w 1871 r. w Prze-

przeciwdziałania tym niekorzystnym

zdjęcia

myślu, Brodach, Samborze i Żywcu,

zjawiskom, szczególnie w kontekście

Przekazanie gminie Lipniki sa-

w 1872 r. w Bodzanowie, Chrzanowie,

narastających czynników pogarsza-

mochodu strażackiego, uroczystości

Gorlicach, Janowie, Okocimiu, Sokalu,

jących stan bezpieczeństwa pożaro-

odpustowe w Strzelczyskach, a póź-

Strzyżowie i Wieliczce. Ochotnicze

wego, do których zaliczano drewnianą

niej piknik strażacki i wielka fiesta

straże pożarne początkowo wspoma-

zabudowę i brak stosowania zasad

przy tamtejszej szkole skłaniają do

gały w akcji ratunkowej straże zawodo-

zagospodarowania przestrzennego.

refleksji i nakazują zastanowić się nad

we, z czasem jednak – zwłaszcza po

Pierwsze ustawy budowlane, jako

istotą i historią pożarnictwa, ochrony

wydaniu ustawy z 10 lutego 1891 r. o

odrębne dokumenty wydane zostały

przeciwpożarowej i ochotniczych

policji ogniowej dla miast i miasteczek

dopiero w 1882 i 1889 r.

straży pożarnych. Historia bowiem

– przejęły obowiązki w tym zakresie.

Jednym ze sposobów zwięk-

jest nauczycielką życia i nie można

Rozwój organizacyjny ochotni-

szenia liczby straży pożarnych, było

zrozumieć teraźniejszości i przyszłości

czych straży pożarnych następował

wykorzystanie rozwijającego się

bez poznania przeszłości. Przeszłość

bardzo dynamicznie, szczególnie zaś

żywiołowo ruchu kółkowego. Pierw-

świadczy bowiem o teraźniejszości

po uchwaleniu przez Sejm Krajowy we

sze kółka rolnicze tworzone były w

i kreuje przyszłość.

Lwowie ustawy z 15 listopada 1867 r.

Galicji od roku 1882, na wzór kółek

Ochrona przeciwpożarowa w

o prawie stowarzyszaniu się. Straże

organizowanych w Poznańskiem, a

Galicji ma piękną i bogatą historię.

miały wówczas charakter prawny sto-

masowe ich tworzenie przypada na

Pierwsze ustawy ogniowe wydane

warzyszeń, funkcjonowały w oparciu o

lata 1903-1913, w okolicach Tarnowa,

bowiem zostały jeszcze w 1786 r. i były

uchwalony statut, który określał zakres

Rzeszowa i Jasła, a więc rozwój kółek

to: ustawa ogniowa dla miast i miaste-

działalności towarzystw, ich cel i zada-

rolniczych towarzyszył rozwijającemu

dr Antoni Chuchla

czek oraz ustawa ogniowa dla gmin

nia, prawa, obowiązki członków oraz

się tutaj ruchowi ludowemu. Owo

wiejskich. Oba akty prawne wprowa-

wykorzystanie ruchu kółkowego dla

dzały bardzo nowatorskie – jak na owe

strażactwa polegało na tym, że straże

czasy – rozwiązania, określając m.in.

pożarne tworzone były nie jako odręb-

stan wyposażenia budynków w narzę-

ne organizacje, ale jako wewnętrzne

dzia ratunkowe, sposób prowadzenia

struktury kółka rolniczego, stanowiąc

akcji ratunkowej, zasady sytuowania

jego korpus ratunkowy. Straże te

budynków oraz nakładając obowiązek

nie posiadały odrębnych statutów, a

gaszenia pożarów przez wszystkich

podstawą prawną ich działalności były

mieszkańców. Ustawy ogniowe z

statuty kółka rolniczego. Członkowie

1786 r. stopniowo traciły swoją aktual-

tych straży, odmiennie niż członkowie

ność i coraz bardziej nie odpowiadały

straży związkowych – nie posiadali

zmieniającym się stosunkom społecz-

umundurowania, a tym co ich wy-

nym, szczególnie w okresie autonomii

różniało była biało-czerwona opaska

Galicji, kiedy nastąpiło oddzielenie

noszona na prawym przedramieniu

spraw ogólnopaństwowych od krajo-

z literą K. Żywiołowy rozwój straży

wych oraz kiedy, wraz z polonizacją

kółek rolniczych nastąpił po zawarciu

instytucji autonomicznych, nastąpiło

w dniu 12 stycznia 1904 r. Układu

znaczne ożywienie polityczne.

pomiędzy Krajowym Związkiem

Pierwsze straże pożarne były stra-

Ochotniczych Straży Pożarnych a

żami zawodowymi, inaczej zwano je

Towarzystwem Kółek Rolniczych. Na

Poczty sztandarowe strażaków z gminy niebylec podczas uroczystości w strzelczyskach

płatnymi, stałymi lub gminnymi. Straż

mocy owego Układu obydwa Towa-

organy oraz sposób reprezentacji.

taka należała do służby gminnej, była

wał egzemplarz statutu i regulaminu

wyznaczonym uchwałą poprzednie-

rzystwa współpracowały ze sobą, a

Uzupełnieniem statutu był regulamin

więc instytucją gminną, a ówcześni

oraz składał na ręce naczelnika przed

go Zjazdu oraz rada zawiadowcza,

KZOSP we Lwowie obejmował straże

służbowy, zawierający postanowienia

strażacy – pompierzy – pracownikami

frontem wobec całego korpusu przy-

w skład której wchodzili: naczelnik

kółkowe patronatem, zapewniając im

służbowe ustalone oraz zatwierdzone

gminy. O organizacji straży, jej uzbro-

rzeczenie, że „wiernie” i „walnie” bę-

Związku, jego zastępca, sekretarz,

wszechstronną pomoc organizacyjną,

przez Krajowy Związek Ochotniczych

jeniu oraz umundurowaniu decydowa-

dzie pełnił służbę strażacką. Złamanie

sześciu członków wybranych na

w szczególności szkolenie i instruk-

Straży Pożarnych. Organami towa-

ła rada gminna. W wielu przypadkach

danego słowa równało się złamaniu

Zjeździe oraz trzech zastępców.

taż. Przedstawiciele Towarzystwa

rzystwa było walne zgromadzenie

pompierzy pełnili jednocześnie służbę

słowa honoru lub przysięgi.

Siedzibą KZOSP był Lwów. W tym

Kółek Rolniczych uczestniczyli w

oraz rada zawiadowcza (obecnie

policjantów gminnych i latarników.

Dla poprawy organizacji to-

miejscu wymienić należy wybitnych

posiedzeniach KZOSP, a przed-

zarząd), kadencja zarządu trwała

Straże zawodowe organizowane

warzystw pożarniczych, lepszego

działaczy strażackich, takich jak

stawiciele KZOSP byli zapraszani

lat 6, z tym że co 3 lata zmieniano

były przeważnie w dużych miastach,

współdziałania oraz ujednolicenia

książę Adam Sapieha, długoletni

na posiedzenia Towarzystwa Kółek

połowę składu rady zawiadowczej.

w których pożar był trudny do opano-

uzbrojenia i umundurowania, 31

prezes KZOSP, hrabia Andrzej

Rolniczych.

Towarzystwa składały się z członków

wania. Ożywienie polityczne z lat 60.

października 1875 r. powołano we

Potocki, Agenor Gołuhowski, Alfred

Tak więc ochotnicze straże po-

czynnych, wspierających i hono-

XIX w. motywowało ówczesnych do

Lwowie Krajowy Związek Ochotni-

Zgórski, Henryk Rewakowicz, Bru-

żarne były i są instytucjami, które

rowych. Członkiem czynnym mógł

organizowania ochotniczych straży

czych Straży Pożarnych Królestwa

non Hryniewicz, Paweł Praun, Karol

bezinteresownie niosą pomoc bliźnim,

być każdy, kto ukończył 18 lat, był

pożarnych, szczególnie po założeniu

Galicji i Lodomerii z Wielkim Księ-

Mokrzycki z Rzeszowa, czy Jerzy

o których Bolesław Chomicz, jeden

fizycznie zdrowy, prowadził niepo-

takiej straży w Krakowie w 1865 r. Za

stwem Krakowskim, zwany dalej

Osiński z Przemyśla.

z działaczy strażackich przełomu

szlakowany tryb życia oraz znał statut

przykładem Krakowa poszło wiele

KZOSP. Miał on również charakter

Tak efektywnie rozwijający się

XIX i XX wieku powiedział, że są to

i regulamin. Członków czynnych i

innych miast i miasteczek, organizując

stowarzyszenia, a jego członkami

ruch strażacki, stopniowo został za-

„...instytucje, które otrzymując tak

wspierających przyjmował Wydział

u siebie ochotnicze straże pożarne. W

były poszczególne ochotnicze straże

hamowany. Wpływ na to miało wiele

niewiele, poświęcają bliźnim wszystko,

na pisemny lub ustny wniosek dwóch

tym samym roku co w Krakowie zor-

pożarne, był to więc związek stowa-

czynników, wśród których dominowały

życia własnego nie wyłączając oraz

innych członków. Jeżeli do kandydata

ganizowano takie straże w Tarnowie

rzyszeń. Władzami KZOSP był Zjazd,

kwestie finansowe, świadomościowe

że gaszą pożary materii, wzniecają

nie było zarzutów, wówczas otrzymy-

i Gródku Jagiellońskim (obecnie na

odbywający się co dwa lata w miejscu

i ogólne zmęczenie tą problematyką.

ducha płomienie.

gdzie chodzili Potoccy

używane przez obrońców stani-

kazamat – rów moszczony cegłą.

sławowskiej fortecy w XVII-XVIII

Jedną z kazamat już przebadano,

wieku. „Jest to sklepiony korytarz,

kolejna jest opracowywana.

Fragmenty stanisławowskich fortyfikacji miejskich, w pobliżu pałacu Po-

murowany z cegły, którym obrońcy

Każda cegłę archeolodzy

tockich, odkopują studenci-historycy z Uniwersytetu Przykarpackiego.

wychodzili poza mury – mówi Wasyl

oczyszczają szpachelką i omia-

Romaniec, prezes Stowarzyszenia

tają pędzlami. Ułamki naczyń

są różne wzory, które datujemy na

sko, na które wyrzucano potłuczo-

„Kulturowa Spuścizna Przykarpa-

osuszają na słońcu. Archeolodzy

saBina rÓŻycKa

przełom XVII-XVIII wieków. Nawet

ne naczynia.

cia”. – Przed fosą był taras. Odko-

i historycy maja nadzieję na dal-

z ułamków naczynia możemy od-

„Szkło to różni się od współcze-

Jak do tej pory na głębokości

pane fragmenty mogą być częścią

sze odkrycia, bo stanisławowska

tworzyć jego kształt i realne wy-

snego tzn. „patyną” – przypomina

trzech metrów odkopano fragmen-

fortyfikacji, ale żeby wyciągnąć

forteca kryje jeszcze wiele ta-

miary. Badamy też ułamki ceramiki

ona odblask masy perłowej, prze-

ty ceglanego sklepienia. W czasie

ostateczne wnioski trzeba kopać

jemnic. Na szczegółowe badania

i szkła”.

lewa się, – mówi kierownik prac ar-

prac znaleziono fragmenty cera-

jeszcze głębiej. Przy ścianie za-

czekają też podziemia samego

W zeszłym roku archeolodzy

cheologicznych Igor Koczkin. – Na

miki i naczyń szklanych. Niegdyś

chowały się dwie kazamaty – arse-

pałacu Potockich.

odkopali przejście podziemne. Było

naczyniach, wykonanych ręcznie,

w tym miejscu mogło być śmietni-

nał uzbrojenia i zapasów. Poniżej

kg