20

Śladami polskich zesłańców

Kurier galicyjski * 29 czerwca–16 lipca 2012 nr 12 (160) * www.kuriergalicyjski.com

Specposiołek 92

kowaniu traktora Wasia oznajmił nam,

Wreszcie po prawie 70 kilome-

że dzielnicowy z sąsiedniej wsi się o

trach dojeżdżamy do samotnej my-

nas dopytywał. Wedle donosu dwóch

śliwskiej chatki. Krótki odpoczynek,

mężczyzn w natowskich mundurach

herbatka z ogniska i kawałek słoniny

nocowało pod budynkiem administra-

z chlebem. Plecaki zostawiamy w

Pociąg numer 668 z Archangielska do Karpagor kursuje raz na

cji w wojskowym namiocie. – Ale go

środku i dalej ruszamy na piechotę.

uspokoiłem, że to moi i że ich w tajgę

Krótki marsz strumieniem, kolejna

dobę. Odjazd późnym popołudniem, przed północą jest na miej-

zabieram – powiedział Wasia.

chatka, i niewielkie podejście pod

górkę. Po chwili naszym oczom uka-

Po załadowaniu swojego dobytku

scu. Zmiana lokomotywy i w podróż powrotną wyrusza w środku

zuje się ogrodzenie i kilka baraków.

na wysłużoną przyczepę ruszamy w

trasę. Już po kilkudziesięciu metrach

nocy, tak aby na 5 rano przybyć ponownie do Archangielska.

za wsią okazuje się dlaczego samo-

specposiołek

Historia specposiołka Siennoj jest

chód terenowy to „pedalstwo”. Droga,

typowa dla dalekiej północy. Podobnie

a raczej ten nieprzejezdny błotnisty

po odjechaniu autobusu staramy się

wienie namiotu. Pomimo, że mamy

aDam „Kaczor”

jak większość osad w tym regionie

teren, który miejscowi nazywają dro-

przystosować do okrążającego nas

dopiero początek września w nocy są

KaczyńsKi

Siennoj powstał na początku lat 30.,

gą, można pokonać tylko traktorem

mroku, jednakże nic nam z tego nie

już przymrozki, jednakże solidne śpi-

gdy władza sowiecka rozpoczęła ma-

lub pojazdem gąsienicowym.

wychodzi. Zachmurzone niebo i total-

Z punktu widzenia kogoś z ze-

wory robią swoje. O świcie zwijamy

sowa kolektywizację i walkę z kułac-

Towarzyszem naszej podróży jest

ny brak jakichkolwiek świateł sprawia,

wnątrz taki, a nie inny rozkład jazdy

swoje obozowisko i próbujemy zna-

twem. Trafiali tu chłopi z południa Rosji,

także Tajga – wesoła kilkuletnia łajka.

że pomimo wielkiego wysiłku i tak nic

jest bezsensowny – wysiada się

leźć naszego przewodnika. Jednak

później dołączyli do nich Białorusini. W

Wasia mówi, że do zimy miał jeszcze

nie widać. Nie ma rady. Wyciągamy

na głuchej leśnej stacji w środku

to on pierwszy znajduje nas.

przeciągu ośmiu lat katorżniczej pracy

trzy takie, ale je wilki zeżarły. Tajga

latarki i powoli człapiemy w stronę

nocy. Dla miejscowych mieszkańców

udało się im wybudować kilkanaście

miała najdłuższy łańcuch i zdołała

wskazaną nam przez kierowcę pazika.

wszystko jest jednak wyjątkowo

wasia z Kuszkopały

mieszkalnych baraków, budynków

wskoczyć na komórkę. Po reszcie

Po kilkudziesięciu metrach ukazuje

logiczne i dobrze przemyślane. Przy-

Wasia, a Właściwie Wasilij Wik-

gospodarczych oraz wydrzeć tajdze

zostały tylko pokrwawione obroże. No

się nam czarna otchłań rzeki. Nie

jeżdżając o 5 rano do Archangielska

torowicz Postnikow ma 63 lata i jest

parę hektarów pola. Polscy zesłańcy

i odgryziony łeb, który udało się Wasi

dość że nie ma promu, to nie widać

mogą pozałatwiać wszystkie sprawy,

najstarszym mężczyzną we wsi.

dotarli tu na początku kwietnia 1940

znaleźć po dwóch tygodniach kilka

nawet drugiego brzegu. Po chwili

złapać wszystkie przesiadki, dostać

Wszyscy go tu znają jako wytrawnego

r. Łącznie 312 osób, wśród nich ro-

kilometrów za wsią. Tajga – chwilowo

konsternacji do naszych uszu dobiega

się do lekarza, zrobić zakupy etc, a

myśliwego i znawcę tajgi. Ciężko go

dziny Wiśniewskich, Kozakiewiczów,

przywiązana do stalowej linki spi-

jednak miarowe pomrukiwanie silnika.

po południu wsiąść z powrotem do

zastać, gdyż większość czasu spędza

Szalatych oraz Białorusini Podobiedy.

nającej burty przyczepy jest bardzo

Kilka minut oczekiwania i zza zakrętu

pociągu i wrócić do domu. Innej drogi

na polowaniach, służeniu za przewod-

Komendantem specposiołka był star-

bystra, inteligentna i niesamowicie

rzeki wyłania się potężny reflektor. To

nie ma. Na upartego można przebijać

nika dla dzianych myśliwych z Mo-

szy lejtnant Skomorochow. Pomagali

wytrzymała. O tym ostatnim mieliśmy

musi być prom. Chwila oczekiwania,

się traktami gruntowymi, jednak mało

skwy oraz pracach zleconych takich

mu dwaj milicjanci – sierżant Minin,

się przekonać już niebawem. Po

załadunek po chybotliwym trapie i już

komu się to opłaca – no chyba, że

jak chociażby stawianie tradycyjnych

którego zesłańcy wspominali jako bar-

przejechaniu brodu przez rzekę Jułę

po kilku minutach jesteśmy na drugim

zimą i z towarem na którym można

ruskich piecy – Wasia jest jednym z

dzo dobrego człowieka oraz młodszy

Wasia spuścił psa oraz wyciągnął broń

brzegu. Pytamy się operatora promu

sporo zarobić.

ostatnich żyjących specjalistów w tej

sierżant Żytow – służbista i kanalia.

Stacja kolejowa Karpogory –

Po przybyciu na miejsce, ze-

Pasażerskie, jak większość tego

słańcy zostali rozdzieleni do pracy.

typu stacyjek w Rosji, położona jest

Mężczyzn skierowano do wyrębu

kilka ładnych wiorst od miejscowości.

lasu i do spławiania drewna. Co

Tuż obok niej znajduje się więzienie,

ciekawe, pracami w tajdze kierował

czyli „zona” jak mówią miejscowi.

Michaił Doplewski – potomek polskich

Ponure ogrodzenia z drutu kolcza-

zesłańców z czasów carskich. Żona

stego oraz wieżyczki strażnicze aż

Doplewskiego – Rosjanka, pracowała

zanadto przypominają o minionych

zaś w Siennym jako felczer. Do dziś

czasach. Przez cały dzień panuje

dnia Doplewscy wspominani są jako

tu spokój. Ruch zaczyna się dopiero

wyjątkowo dobrzy ludzie. Dzięki sta-

przed przyjazdem pociągu. Dziesiątki

raniom Doplewskiej uratowano życie

samochodów oraz pazików – niewiel-

wycieńczonego szkorbutem Wiktora

kich busów o zadziwiająco mocnych

Szalatego. Po otrzymaniu informacji

zawieszeniach i zdolnościach tereno-

o tym, iż w oddalonej o przeszło

wych zjeżdżają się jak na zawołanie.

kilkadziesiąt kilometrów Kuszkopale

Kilkanaście minut po przybyciu

mają zabić konia, który złamał nogę,

pociągu stacja kipi życiem. Po tym

Doplewska wyprosiła zgodę na zaku-

czasie pasażerowie rozsiadają się

pienie wątroby zabitego zwierzęcia.

jednak do samochodów i busów,

Bogaty w witaminy organ uratował

a życie znów zamiera. Do czasu

Potężne ręczne piły tartaczne

życie wycieńczonemu Wiktorowi.

odjazdu pociągu.

Po przyjeździe Polaków Siennoj

Dzięki pomocy miejscowego

wraz z położoną nieopodal osadą

dziennikarza Pawła Niemirowa szybko

jak dojść do sielsowieta, w którym

dziedzinie. Jak sam mówi, żyje tak

z pokrowca. Tutaj zaczyna się jego

Priliak stał się największym osiedlem

odnajdujemy właściwy autobusik. Nie

teoretycznie ktoś miałby na nas

długo, dlatego że już prawie od 10 lat

rewir, na który ma wykupioną licencję.

ma czasu na rozmowę – Pogadamy

ludzkim w promieniu kilkudziesięciu

czekać. Przez chwilę nam tłumaczy,

całkowicie nie pije. „Zawiazał” – jak

Kontrolne wystrzały, wszystko działa

jak będziecie wracać, zresztą jest tu

kilometrów. Oprócz pracy przy wyrę-

ale w końcu stwierdza, że i tak się

mawiają miejscowi.

jak należy. Ruszamy w dalszą drogę.

jedna rzecz którą musicie obowiązko-

bie tajgi zesłańcy uprawiali także oko-

nie połapiemy więc postanawia nas

Po wstępnych rozmowach, do-

Strzelanie z traktora jest zabronione,

wo zobaczyć. Po chwili pazik rusza.

liczne pola i łąki. Zwłaszcza te drugie

odprowadzić, pomimo tego, że mu

gadujemy się co do ceny i tego co

ale gdyby przypadkiem pojawił się

były szczególnie cenne dla przedsię-

Kilkanaście minut jazdy w niezłym

nie po drodze. W sielsowiecie nie

chcemy zobaczyć. Krótki odpoczy-

w zasięgu jakiś głuszec, to mamy

biorstw leśnych, gdyż ewentualny

korku i jesteśmy w Karpogorach.

ma żywego ducha. Telefon też nie

nek, herbatka i w drogę. Wasia jako

nie żałować śrutu… i tak nikt się nie

brak siana dla będących podstawową

Nocą trudno jest się zorientować co

działa. W miejscowości jest co prawda

jeden z nielicznych gospodarzy w

dowie. Po prawie czterech godzinach

siłą pociągową koni byłby prawdziwą

do topografii mijanego miasteczka,

maszt telefonii komórkowej, ale innej

Kuszkopale posiada potężny park

jazdy „traktorną” drogą i kilku krótkich

katastrofą. Ludzi zawsze można było

jednak nie sposób nie zauważyć, że

sieci. Co ciekawe w Rosji są rejony,

maszynowy. Mowa tu oczywiście

postojach, mających na celu uzu-

dostać nowych, natomiast koń był

na każdym przystanku ubywa pasa-

w których w infrastrukturę inwestuje

nie o ilości i cenie pojazdów, ale o ich

pełnienie wody w chłodnicy, zadaję

własnością socjalistyczną i kara za

żerów. Zaraz za miasteczkiem kończy

tylko jeden operator – każdy w innym

mocy. Dwa śnieżne burany oraz wy-

Wasi dziwne, przynajmniej dla niego,

jego śmierć mogła być poważną.

się asfalt, co jednak zupełnie nie

miejscu, tak żeby nie wchodzić sobie

dawało by się zabytkowy traktor marki

pytanie:

- Wasia, ten pies biegnie już za

Śmierć zesłańca natomiast żadnemu

przeszkadza kierowcy. Zawieszenie

w drogę i nie robić zbędnej konku-

Białoruś z lat 50. XX w. Lane gumowe

nami dobre 50 kilometrów, może by

z przedstawicieli władz nie zagrażała

ma mocne. Twarde. Za to my latamy

rencji. Miejscowi i tak wykupują sim

koła, potężny diesel odpalany od

go tak wziąć na przyczepę?

– ot, mniej o kolejnego niezdatnego

ze swoimi plecakami po całym salo-

karty u tego kto ma monopol w danym

małego dwusuwowego benzyniaczka

- E, co to jest 50 kilometrów, tyle

do pracy. W ciągu kilkunastu mie-

nie. Za oknami czarna otchłań tajgi.

rejonie, a przyjezdni… no cóż. Albo

– ale za to na mrozach niezawodny.

to i człowiek przebiegnie. A pies ma

sięcy pobytu w Siennym zmarło

Przez przednią szybę widać jedynie

kupią sobie nowy telefon, co nie jest

To właśnie nim mamy dzisiaj jechać.

cztery nogi. Przecie żyje jeszcze…

co najmniej kilkanaście osób. Na

słabo oświetloną mocno już zużytymi

takie proste i wymaga rejestracji,

Traktor jest mocno pokiereszowany,

istniejącym cmentarzyku pojawiły się

reflektorami drogę. Wysiadają ostatni

Faktycznie. Łajka stwarza wraże-

okazania paszportu itd. albo wykupią

brakuje mu wielu części, choć jak

kolejne groby. Do dnia dzisiejszego

pasażerowie. Dalej jedziemy już tylko

nie jakby zaraz miała jej się skończyć

u swojego operatora tzw. wewnętrzny

mówi Wasia, kabinę ma stosunkowo

dotrwało kilka zmurszałych krzyży

my dwaj i kierowca. W końcu dojeż-

bateryjka, ale oczy ma szczęśliwe.

roaming, który pozwala na korzystanie

nową. Zanim „zawiazał” zdążył jesz-

prawosławnych i jeden katolicki.

dżamy na miejsce. Kierowca otwiera

Po krótkim odpoczynku i kilku łykach

z usług innych sieci. O cenach połą-

cze po pijaku nim dachować. Jak mu

drzwi i mówi, że to już tutaj. – Prom

Zsyłkę w Siennym doskonale pa-

wody ze strumienia znowu dołącza do

czeń lepiej nie wspominać. Nawet

się taka sztuka udała – nie wiadomo.

macie w tamtą stronę. Powodzenia

mięta pan Wiktor Szalaty, który wrócił

naszego traktora.

zadzwonienie do sąsiedniego obwodu

Do tej pory za bardzo nie pamięta.

życzę! Odpala peta i odjeżdża.

- Ona tak zawsze. Niby zmęczo-

do Polski dopiero z Armią Berlinga.

podwaja stawkę, a rozmowy z mojego

Niemniej jednak pogniecioną kabinę

na, ale nie daj Boże wyjechać ze wsi

„Zamieszkaliśmy w dużych jedno-

Prawdziwe ciemności zdarzają

moskiewskiego telefonu kosztują tu na

musiał wymienić, gdyż milicja się

i jej ze sobą nie zabrać – to dopiero

izbowych barakach wyposażonych

się rzadko i dla człowieka przywy-

północy drożej od pieniędzy…

czepiała, iż w ten sposób sam do-

wtedy rozpacza. Nic jej nie będzie,

w piece chlebowe. W każdym z tych

kłego do cywilizacji stanowią nie

Nie mając łączności i żadnych

starcza na siebie dowody, że jeździ

do tego jest stworzona.

domów zakwaterowano po trzy, cztery

lada przeżycie. Przez kilka chwil

kontaktów, decydujemy się na rozsta-

po pijaku. A propos milicji. Po zatan-