22

Sławni lwowianie

Kurier galicyjski * 29 czerwca–16 lipca 2012 nr 12 (160) * www.kuriergalicyjski.com

KRONIKARZ EPOKI JAN LAM

Wraz z początkiem twórczości Lama rozpoczęła się cała lwowska epoka opatrzona akcentem nadawanym

przez pisarza – każdego tygodnia do rąk lwowskich czytelników trafiały prześmiewcze, dowcipne teksty,

często w tonie polemicznym. „Kroniki” czy „Pogadanki” poświęcone były wypadkom bieżącym w polityce

i „na salonach” miasta.

i przeniósł się na stałe do Lwowa.

względem artystycznym góruje Lam,

Dorabiał jako nauczyciel domowy.

ale pod względem etycznej pełni

Studiów nie skończył, bardzo wcze-

i treści wyżej niezawodnie stoi Prus-

śnie zajął się pracą dziennikarską,

Głowacki” pisali znawcy tematu. W

która stała się dla niego najważniej-

dwudziestoleciu międzywojennym

szym zajęciem.

za następcę Lama krytyka uważała

Przy tym braku ochoty do jury-

Antoniego Słonimskiego.

sprudencji nie ma w tym nic dziwne-

Otoczenie wyobrażał sobie jako

go, że w czerwcu r. 1859 Jan Lam

galerię „głów do pozłoty” i bezlitośnie

znalazł się nagle w szeregach c.k.

ośmieszał. Był dziennikarzem zaan-

BeaTa KosT

piechoty austriackiej, nad brzegami

gażowanym politycznie. Zarzucano

rzeki Mincio, niosąc w tornistrze tra-

Tyle krzyku po kraiku, gdzie

mu, że niekonsekwentnie krytykuje

gedię pięcioaktową pt. „Wanda, na-

kto zbroił: „pewnie Lam!”

konserwatystów, że wszystko zależy

pisaną zupełnie na sposób Barbary

Więc z grzeczności – publiczności

od nastroju Lama i ogólnej sytuacji.

Radziwiłłówny Felińskiego. Tornister

jego dzisiaj portret dam

Jego złośliwe felietony długo były

i tragedia przepadły wśród burzy

chętnie komentowane. Obok kronik

wojennej, ale wzruszone mocarstwa

Ani na niebie, ani na ziemi żadne

pozostawił szereg powieści, które

zawarły pokój, który rozbroił poetę i

znaki nie wskazywały, że najstarszy

nie przetrwały próby czasu. Były

wrócił go muzom – pisał po latach

syn Joanny i Konrada Lamów stanie

satyryczną próbą zapisania epoki,

w żartobliwym życiorysie. Znów po-

się jedną z najciekawszych postaci

ośmieszenia stosunków politycznych

wrócił do pracy nauczycielskiej. Ka-

na dziewiętnastowiecznym lwowskim

i towarzyskich i, oczywiście, pamfle-

rierę literacką rozpoczynał w 1862

firmamencie. Urodził się w Stanisła-

tem na najważniejsze w kraju posta-

roku rapsodem „Zawichost”, dochód

wowie 16 stycznia 1838 roku. Jego

cie. Jan Lam poparł politykę prowa-

ze sprzedaży poematu zasilił stowa-

rodzicami byli Joanna Ziołecka i ko-

dzoną przez namiestnika Agenora

rzyszenie wzajemnej pomocy lwow-

misarz skarbowy Konrad Lam. Na

Gołuchowskiego-seniora.  Powieść

skich techników. Przed powstaniem

chrzcie otrzymał trzy imiona – Jan

„Wielki świat Capowic” (1869), miała

styczniowym wydawał i redagował

Paweł Ferdynand. Wychowywał się

torować drogę polityce hrabiego Age-

lwowskie jednodniówki, pisał małe

w domu dziadka Szymona Ziołeckie-

nora Gołuchowskiego: „Któż nie zna

formy humorystyczne. Współtworzył

go, urzędnika przy „forum nobilium”

pana Precliczka, nieśmiertelnego

pisma humorystyczne – „Kometa”,

w Stanisławowie. W 1847 komisarz

tego urzędnika reakcji wiedeńskiej,

„Bąk”, „Krzykacz” – ich żywot był

Lam wraz z rodziną przenosi się do

który całe życie zajęty swoim Amtem

krótki, ale dla Lama był to warsztat,

Narola koło Lubaczowa. Jan właśnie

i śledzeniem polskich rewolucjone-

w którym zdobywał pierwsze ostrogi

ukończył pierwsze klasy powszech-

rów, nareszcie w chwili przekształce-

wać kroniki tygodniowe – felietony z

współpracy zaprosili popularnego

jako satyryk.

nej szkoły, po przeprowadzce uczył

nia się państwa przechodzi całą gamę

miejsca zaczęły wzbudzać ogromne

już publicystę.

W powstaniu styczniowym wal-

się wyłącznie w domu aż do szóstej

kolorów narodowych” – pytał historyk

zainteresowanie. Nie licząc krótkich

„Gazetę Narodową prenumeruję

czył w oddziałach Czachowskiego.

klasy gimnazjum, którą zrobił w Bu-

literatury Wilhelm Feldman. Następ-

przerw, wydawał je Lam aż do śmier-

z przyzwyczajenia i dlatego, że stary

Pod komendą Edmunda Różyckie-

czaczu po kolejnej przeprowadzce.

nie zajął się Lam atakowaniem polityki

ci. Okres współpracy z Dobrzańskim

Dobrzański ma często rację, „Dzien-

go, odesłany został następnie do

Po raz pierwszy ze światem lite-

„stańczyków”. Walkom prowadzonym

ukształtował Lama jako dziennikarza,

nik Polski” choć nie ma nigdy racji

wschodniej Galicji, gdzie miał zorga-

rackim mały Lam zetknął się w Luby-

przez rodzinę Sapiehów poświęcił

warsztat Dobrzańskiego był już wów-

prenumeruję dla Lama” – ironizował

nizować kompanię dragonów. Wła-

czy Królewskiej koło Rawy Ruskiej.

dwie powieści „Głowy do pozłoty”

czas imponujący. Wiele też zyskał

lwowski „Szczutek”. Istotnie, nawet

dze, austriackie obawiając się roz-

Wraz z ojcem przyjeżdżał na waka-

i „Dziwne kariery”. Ironiczny pamfle-

towarzysko wprowadzany na salony

przeciwnicy Jana Lama wydzierali

szerzenia powstania na teren zaboru

cje do domu Ludwika Zielińskiego.

cista bywał zapalczywy i zacięty, a

lwowskie. Dobrzańskiego i Lama roz-

sobie z rąk gazety z nowymi felieto-

austriackiego, rozpoczynają masowe

W majątku zaprzyjaźnił się z synem

zatargi z przeciwnikami prowadziły

dzieliła jednak polityka. Konflikt prze-

nami. Żywe obserwacje codziennych

łapanki uczestników powstania. Aby

gospodarza Władziem Zielińskim.

Lama nawet do sali sądowej.

ciągał się, ale Lam pozostawał współ-

wypadków i szczegółów, z polemiką

uniknąć łapanki przemieszczał się z

Ludwik Zieliński, były redaktor „Lwo-

Miał znakomicie rozwinięty zmysł

pracownikiem „Gazety Narodowej”.

i dygresją polityczną – wszystko to

miejsce na miejsce. W marcu 1864

wianina”, starannie buduje świat, w

obserwacyjny. Fantastycznie opo-

Wzruszająca była jego obrona, kiedy

lwowianie mieli zapewnione w jego

roku został aresztowany, w więzieniu

którym mają poruszać się i dorastać

wiadał i snuł gawędy. We Lwowie był

zarzucano mu, że sprzeniewierza się

felietonach. Pisał w „Tygodniu”, i „Ga-

spędził kilka miesięcy. Po wyjściu

dzieci. Lam trafia pod opiekę guwer-

stałym bywalcem lwowskiej cukierni

własnym poglądom pisząc nadal do

zecie Lwowskiej”. Należał do obozu

na wolność nadal nie czuł się zbyt

nerów i guwernantek mówiących po

Żmudzińskiego, lubiany w towarzy-

„Narodówki” pomimo tego, iż gazeta

postępowców i obok krakowskiego

pewnie, podobnie jak przed aresz-

francusku i angielsku. Pod ręką jest

stwie, spędzał czas przy czarnej ka-

uosabia to wszystko co atakuje felie-

satyryka Michała Bałuckiego zdobył

towaniem wędrował z punktu do

duża biblioteka lubycka, z której bez

wie, koniaku i brylował snując przy

tonista: „Co do zapytania, dlaczego

w swoim pokoleniu największy roz-

punktu. Na dłuższy postój zatrzymał

przeszkód może korzystać również

stoliku swoje znakomite opowieści.

ja spostrzegając w „Gazecie Narodo-

głos.

się w Wiktorówce pod Kozową, tam

podczas późniejszych wizyt w ma-

Przyjmował też gości u siebie, po-

wej” owe wady, które stanowią powód

„Kronika – powiadał Lam – po-

ożenił się z córką właściciela majątku

jątku. Władysław Zieliński starał się

dawał im drinki własnego pomysłu

oskarżenia, przy „Gazecie” zostałem,

winna dawać obraz życia miejsco-

Marią Jasińską. Ślub wzięli 25 lipca

ukierunkować książkowe poszuki-

– mieszane „sznapsy”. Żywe i we-

muszę zwrócić uwagę na to, że ja nie

wego, lwowskiego, powinna poda-

1865 roku. W majątku żony przecze-

wania młodzieży, przy okazji okazuje

sołe gawędy, dowcipny gospodarz

mam żadnego majątku i jedyny spo-

wać ciekawe wiadomości z bruku”.

kał czas represji wobec powstańców.

się, że Jan bardzo szybko przyswaja

– wszystko to sprawiało, że goście

sób utrzymania przy dziennikarstwie”.

„Z bruku”… Określenie to miało

Pozbył sie raz i na zawsze radykalnej

języki obce. Swoim pierwszym popi-

często zatrzymywali się u Lama do

100 lat później inny znakomity felieto-

nieco inne znaczenie niż dzisiejsze

nista Stefan Kisielewski powie: felie-

postawy w kwestiach niepodległo-

sem po francusku zaskoczył domow-

białego rana. Pewien dziennikarz

wywlekanie rzeczy najwstydliwszych,

tonista to nie polityk i nie obowiązuje

ściowych. Sam przeżył powstanie, a

ników w Lubyczy, a przede wszyst-

wspominał: „Przed laty dziesięciu

ale i tak przeciwstawiał się tej Lamo-

go żelazna konsekwencja – raczej do

następnie odbył tułaczkę po miastecz-

kim własnego ojca.

zajrzałem po raz pierwszy do Lwowa.

wej zasadzie jego przyjaciel Włady-

rzemiosła jego należeć powinna gięt-

kach galicyjskich, gdzie niechętnie

W 1852 roku „przeniesiono ojca

Być we Lwowie i nie poznać Lama?

sław Łoziński. Łoziński chciał nawet

kość. Lam miał sporo takiej właśnie

przyjmowano podejrzanego osobnika

do Buczacza, gdzie istniało bazy-

Okazało się, że to nie tak łatwe dla lu-

ustawy, która zakazałaby ogłaszania

zamieszanego w sprawy powstańcze.

liańskie gimnazjum sześcioklasowe.

dzi jak ja dziennych. Objaśniono mnie

opinii publicznej spraw osobistych w

zawodowej giętkości.

Zachowawczy Galicjanie wspierali,

Wypadało w jesieni robić egzamin

bowiem, że znakomity humorysta pod

publicystyce. Lam mimo polemik miał

Zaostrzenie nastąpiło, kiedy Jan

zdaniem Lama, powstanie głównie

wstępny do szóstej klasy, a więc tłu-

pewnym względem przypomina króla

świadomość własnego uprzywilejo-

Dobrzański odmówił wydrukowania

głośnymi deklaracjami. Po latach naj-

maczyć Liwiusza i Herodota z orygi-

bawarskiego: sypia w dzień”. Rzeczy-

wania ze względu na uprawiany ga-

w „Narodówce” kronik atakujących

bardziej chyba drażniła Lama apote-

nałów, znać rudymenta rachunku al-

wiście, wieczorem zjadał śniadanie

tunek. Był wśród elit dziennikarskich:

związki demokratów lwowskich z

oza czynów powstańczych, szydził z

gebraicznego itp. Ambaras był wielki”

i szedł w miasto słuchać plotek, opo-

„jako kronikarz z profesji muszę być

księciem Adamem Sapiehą. Lam

niej nieustannie i wreszcie dał wyraz

– wspominał dorosły Lam. Jedynie

wieści, relacji i głosów dobiegających

tego przekonania, że kronika jest

wysłał satyrę do innego czasopisma

swej irytacji w powieści „Koroniarz w

wrodzone zdolności pozwoliły mu na

od sąsiednich stolików. O północy zja-

najlepszym z wszystkich wyrobów

i rozstał się z „Gazetą Narodową”. Był

Galicji”, wydanej w 1869 roku.

opanowanie materiału sześciu klas

dał obiad. Kolację zamawiał o świcie,

kunsztu dziennikarskiego”. Stał się

już cenionym publicystą, wyróżniało

Powrócił do Lwowa na jesieni

gimnazjum. Egzamin zdał z pierwszą

kiedy knajpy zamykały swoje podwo-

mistrzem dla Bolesława Prusa – Prus

go cięte pióro i dobry język. Kiedy

1866 roku i rozpoczął współpracę z

lokatą.

je. Pomiędzy wypracowanym w taki

Agenor Gołuchowski wraz z Floria-

uważał go za najlepszego z ówcze-

„Gazetą Narodową” i z Janem Do-

Po maturze w Stanisławowie uzy-

sposób podziałem godzin pracował,

nem Ziemiałkowskim założyli organ

snych felietonistów. Zresztą często

brzańskim. Zaczął regularnie druko-

skał stypendium na studia prawnicze

szlifując powieści i artykuły.

„mameluków” „Dziennik Polski” do

zestawiano ich i porównywano: „Pod