26

Wyjęte z karty pamięci

Kurier galicyjski * 29 czerwca–16 lipca 2012 nr 12 (160) * www.kuriergalicyjski.com

Powojenni mieszkańcy

starych lwowskich kamienic

Powojenni przybysze ze Wschodu (razem z nielicznymi przedwojennymi mieszkańcami miasta) są dziś podstawowymi

nosicielami historycznej pamięci o Lwowie z końca lat 40. XX wieku. To właśnie migranci ze Wschodu – Rosjanie,

radzieccy Ukraińcy i Żydzi – otrzymali w „spadku” powojenną lwowską „bajkę” (w odróżnieniu od miejscowych Ukraiń-

ców), chociaż i tak nie poczuwali się pełnoprawnymi właścicielami mieszkań i mieszkańcami Lwowa.

czasach sowieckich. Do takich dziel-

Halina BoDnar tekst

nic należały obecne ulice Konowalca,

archiwum

Gwardyjska, Gen. Czuprynki, Bande-

KUriera GalicyJsKieGo

ry, Piekarska, Łyczakowska i tak zwa-

zdjęcia

na Kolonia Profesorska. Dzielnice w

Przy przygotowaniach do tej pu-

obrębie ulic Szewczenki i Chmiel-

blikacji wykorzystano wywiady z 78

nickiego uważane były za dzielnicę

mieszkańcami Lwowa, z zasady w

robotniczą. Jedna z respondentek

starszym wieku, którzy mieszkali w

określiła to tak: „Najgorsza dzielnica

mieście przed i po wojnie, lub przy-

– to za Teatrem Opery.” Najlepsze

jechali do miasta od razu po wojnie.

lokale na pierwszym i drugim piętrze

Większość respondentów to dawni

zasiedlili wojskowi wyższych szarż,

mieszkańcy wschodu Ukrainy.

urzędnicy, funkcjonariusze NKWD,

Można warunkowo określić trzy

lekarze, prawnicy i inni. W gorszych

grupy osób badanych co do lokali-

mieszkaniach – w oficynach, na par-

zacji ich mieszkania na terenie mia-

terach, w suterynach i na poddaszach

sta. Pierwsza grupa – to 24 osoby,

– mieszkali przedwojenni dozorcy,

zamieszkujący ul. Bohomolca (dawn.

służące i uchodźcy z wiosek.

Asnyka), w centralnej części miasta.

Mieszkańcom o różnym pozio-

Drugą grupę formują wypowiedzi 36

mie materialnym, różnej narodowo-

mieszkańców południowo-zachodniej

ści i o różnym światopoglądzie wy-

części miasta – niegdyś Kostelówki.

padło teraz zamieszkiwać w przelud-

Pozostałe 18 wspomnień, należy do

nionych mieszkaniach komunalnych.

ul. Iwana Franki

osób bez konkretnego przywiązania

Respondenci jednak nie wspominają

do dzielnicy, ale są wspomnieniami o

w styczniu 1947 r. – 293-320 tys.

niezamieszkała. Tylko w jednej z nich

warunkiem ich wyremontowania. Były

trudności adaptacyjnych do takiego

życiu w powojennym Lwowie. Wywia-

(według różnych danych). Szcze-

mieszkał dozorca. Było to charaktery-

poszczególne wypadki zwrotu przed-

trybu życia. Zresztą nie pytano ich o

dy zostały przeprowadzone w okresie

gólnie szybko zwiększała się ilość

styczne dla całego miasta. Mieszkań-

wojennych mieszkań ich mieszkań-

niedogodności bytu. Przybysze ze

sierpień 2008 – wrzesień 2010.

mieszkańców w drugiej połowie lat

cy nie ryzykowali by zajmować lepsze

com (głównie Żydom), a nawet całych

Wschodu, Rosjanie, Żydzi i Ukraiń-

W pytaniach, dotyczących tematu

40. (w ll.1945-1950 o 147 tys. osób).

lokale, lub powracać do swoich sta-

posesji z budynkami gospodarskimi.

cy mieszkali razem z Polakami, aż

przewijały się uwarunkowania przy-

Najwięcej w latach powojennych było

rych mieszkań w obawie przed aresz-

Podstawą praworządnego ob-

do ich wysiedlenia do Polski. We-

jazdu do Lwowa, warunki mieszkanio-

w mieście Rosjan (35,6% w 1955 r.),

towaniem. Ci, którzy jednak wrócili, z

jęcia mieszkania był tzw. „order”

dług podań, pomiędzy przybyszami

we, modernizacja mieszkań i remon-

ale później ich ilość stale się zmniej-

czasem zostali wysiedleni, i ryzyko-

czyli nakaz kwaterunkowy. W latach

i autochtonami nie było większych

ty, stosunki społeczne w kamienicy

szała ( do 22,3% w 1970 r.).

wali, że mogą pozostać w ogóle bez

1944-45, według świadków, nakazy

konfliktów. Wspominają niechęć Po-

i na ulicy (narodowościowe, socjalne,

W 1944 roku do miasta razem z

mieszkania. Mieszkańcy (głownie

takie otrzymywano bez większych

laków do wyjazdu do Polski. „Bez-

światopoglądowe, kontakty z sąsia-

wojskiem sowieckim przybyło wielu

Ukraińcy z okolicznych wiosek), za-

trudności. Były wydawane na wolne

konfliktowe” współżycie z sąsiadami

dami), wspomnienia o powojennych

urzędników partyjnych i administra-

mieszkujący ciemne mieszkania w

mieszkania, lub po wysiedleniu po-

uwarunkowywała sowiecka realność

mieszkańcach kamienicy, ich rzeczy

cyjnych, służb bezpieczeństwa, są-

oficynach, lub suterynach zajmowali

przednich lokatorów. Zgodnie z usta-

– ludzie żyli podwójnym życiem,

i przechowania tychże, wrażenie, na

downictwa i prokuratury. W kolejnych

głównie mieszkania na parterach.

wodawstwem, nakazy kwaterunkowe

obawiając się sąsiadów, unikając

ile życie było powiązane z miejscem

latach w związku z rozbudową zakła-

Wbrew zakazom władz, prze-

wydawano wyłącznie na wolną po-

otwartych dyskusji. W warunkach

zamieszkania, różnice pomiędzy cen-

dów przemysłowych do miasta skie-

siedleńcy ze Wschodu samowolnie

wierzchnię mieszkalną. Częste były

deficytu i ograniczenia informacyj-

trum miasta i peryferiami.

rowano wielu inżynierów i pracowni-

zajmowali wolne lokale. Ewakuowa-

przypadki nadużyć przy przydziale

nego sąsiedztwo z urzędnikami było

ków wykwalifikowanych z różnych

wygodne dla przeciętnych lwowian.

regionów ZSRR, ale przede wszyst-

Nowi lwowiacy

Skład ludności miasta kardynal-

kim z Rosji. Z początkiem 1947 roku

Pierwsze wrażenia

nie zmienił się w latach wojny i po

w przemyśle we Lwowie pracowało

o lwowie

niej. Część rdzennych mieszkańców

ich już 15 tys. Według danych sta-

Pierwsze wrażenia o mieście po-

miasta została expatriowana na Za-

tystycznych, po wyzwoleniu terenów

zostają bardzo pozytywne. Przybyszy

chód, lub została poddana sowiec-

Zachodniej Ukrainy spod okupacji

przyjemnie zdziwiła lokalna „architek-

kim represjom w latach 1939-1941

niemieckiej, przyjechało tu ponad 1,5

tura i kultura”.

i w drugiej połowie lat 40. Galicyjscy

mln osób ze Wschodu. Z nich – około

Nie mieli obaw przed życiem w

Żydzi zginęli w czasie wojny. W 1939

600 tys. do Lwowa i województwa.

mieście, choć w powojennym mieście

roku stanowili oni 31% mieszkańców

Wśród nowych mieszkańców byli

było wielu mieszkańców z przeszło-

Lwowa, a w 1944 – jedynie 0,9%.

też żołnierze Armii Czerwonej, którzy,

ścią kryminalną, bezdomnych dzieci

Polaków wysiedlono ze Lwowa w

pozakończeniudziałańbojowychwra-

i młodzieży. W skargach mieszkańcy

1945-46 latach w wyniku powojen-

cając do domów, osiadali we Lwowie.

zaznaczali, że na wiosnę 1945 roku

nej „wymiany ludności”. W sierpniu

Powracali też ci, którzy zamieszkiwali

z obawą chodzili po ulicach nawet w

1944 roku we Lwowie zamieszkiwało

we Lwowie w latach 1939-41. Niektó-

dzień. Normą były odgłosy strzałów,

92,5 tys. Polaków (62% mieszkań-

rzy powracali do „swych” mieszkań.

krzyki i wołania o pomoc. Według

ców), a w 1955 roku pozostało ich

Mieszkańców miasta uzupełniali też

słów jednego z mieszkańców: „…w

tylko 8,5 tys. (2,3%). W powojennych

i Ukraińcy, mieszkańcy miasteczek

ni z miasta przed czerwcem 1941

lokali. W 1944 r. nakazy najczęściej

mieście działy się rzeczy okropne,

latach miasto zasiedlono wychodź-

i wsi. Ruch ten nasilił się zwłaszcza

roku powracali na swe wcześniejsze

otrzymywali ludzie, którzy samowol-

wieczorem przestałem chodzić do

cami ze Wschodniej Ukrainy i republik

w latach 50-60.

mieszkania (wojskowym i ich rodzi-

nie zajmowali wybrane przez siebie

pracy. Jeżeli chodziłem, to zostawa-

Związku Sowieckiego, przede wszyst-

W pierwszych powojennych la-

nom ich mieszkania powinny były

lokale. Ale były wypadki, ze nakaz wy-

łem tam na noc. Dookoła strzelanina,

kim z Rosji. Byli to Ukraińcy, Rosjanie

tach mieszkania były zajmowane

być zwrócone w „trybie administra-

dawano nie temu, kto pierwszy podał

przekleństwa, grabieże, morderstwa,

i Żydzi. Nie zważając na ograniczenie

w różny sposób. W lipcu – sierpniu

cyjnym”, niezależnie od tego, czy

prośbę o lokal, a innemu zaintereso-

i tym zajmują się nasi wojskowi. Mia-

przyjazdu do miasta w latach 1944-

1944 roku wiele ładnych mieszkań na

mieszkał tam ktoś, czy nie). Chociaż

wanemu. W grudniu 1944 roku komi-

sto jest terroryzowane…”. Strach

45 (wymagane było zaświadczenie

pierwszym i drugim i trzecim piętrze,

praktycznie nie zawsze było to wyko-

tet wykonawczy rady miejskiej wyznał

życie w powojennym mieście przy-

władz o możliwości zamieszkania w

od frontu, w centrum miasta stała pu-

nalne. Przyjezdnych „dokwarterowy-

brak kontroli nad przydziałem miesz-

byszom ze Wschodu raczej kojarzy

mieście), ludność miasta stale rosła:

sta. Dla przykładu, do połowy sierp-

wano” do Polaków, którzy z czasem

kań w wydziale mieszkaniowym.

się nie z sytuacją kryminalną, ale z

o ile w sierpniu 1944 roku miasto li-

nia 1944 r. pięć kamienic przy ul. 29.

wyjeżdżali do Polski. Do zniszczo-

Centralne ulice miasta i rejon Ko-

działalnością podziemia nacjonali-

czyło 149 tys. mieszkańców, to już

Listopada (dziś ul. Konowalca) stała

nych kamienic kwaterowano pod

stelówki, pozostawały prestiżowe i w

stycznego.