11

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 28 września–15 października 2012 nr 18 (166)

tadeusz Lubelski: Kino to wciąż wielka siła

Kino odgrywa ważną rolę w życiu społeczeństwa. Do kina po raz pierwszy idziemy z rodzicami, właśnie tam spędzamy

wolny czas z przyjaciółmi i umawiamy się na randki. Film pełni jednak nie tylko funkcję rozrywkową. Posiada też dużą

siłę perswazji. Pełni bowiem funkcję dostarczania pamięci i samowiedzy narodowej. W ramach PNFP odbył się wykład

prof. Tadeusza Lubelskiego poświęcony historii polskiego kina.

społecznej pamięci obywateli Rze-

zostałych. Warto podkreślić, że nie-

JULia łoKiEtKo

czypospolitej; Czy rezygnują z naro-

które z tych reguł trudne są czasem

opracowanie i zdjęcie

dowej megalomanii, otwierając się na

do pogodzenia. W takich filmach

dialog z innymi i opierając się na hi-

biograficznych jak „Generał Nil” czy

25 września salę konferencyjną

storiografii krytycznej; Czy odchodzą

„Popiełuszko. Wolność jest w nas”,

Uniwersytetu im. I. Franki we Lwo-

od czarno-białych klisz, typowych dla

jeśli uwzględniamy prawdę histo-

wie wypełniły podekscytowane twa-

hagiografii; Czy decydują się na rewi-

ryczną, to tak mocno racja jest po

rze. Studenci polonistyki, młodzież

zję pewnych kodów polskiej kultury,

stronie bohaterów, że trudnym jest

z Lwowskiego Klubu Stypendystów

odczuwalnych obecnie jako anachro-

uniknięcie tonu hagiografii. Duże

„Semper Polonia” oraz wszyscy, kto

niczne. Na przykład kult waleczności

znaczenie ma też obsada aktorska.

interesuje się tajnikami kinemato-

powinien być czasami zastępowany

Trudno nie wzruszyć się grą Olgier-

grafii czekali niecierpliwie na rozpo-

też przez dowartościowanie słabości;

da Łukasiewicza w roli szlachetnego

częcie wykładu prof. Lubelskiego.

Czy nie uciekają od reguł racjonalnej

Nila czy Adama Woronowicza w roli

W spotkaniu wziął też udział reży-

debaty, tzn. czy nie skupiają się wy-

umęczonego księdza.

ser Polskiego Teatru Ludowego we

łącznie na działaniu na emocje.

Lwowie Zbigniew Chrzanowski oraz

Tak powinna być realizowana

Dzięki sile oddziaływania na od-

badacz kultury filmowej prof. Barbara

polityka pamięci w państwie demo-

biorcę, kino odgrywa nieocenioną

Gierszewska.

kratycznym. Okazuje się jednak, że

rolę w życiu społeczeństwa. Jest po-

W imieniu konsulatu generalne-

w żadnym w okresów wzmożonej

tężną siłą, którą należy stosować bar-

go RP we Lwowie zebranych powitał

tadeusz Lubelski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskie-

polityki pamięci, ogółu tych reguł kino

dzo ostrożnie. Film pomaga nam w

konsul Jacek Żur, zapraszając przy

go,wybitny polski filmoznawca

nie spełniało. Bliżej było do tego ide-

kształtowaniu tożsamości narodowej

okazji do udziału w innych, nie mniej

ału filmom z okresu Szkoły Polskiej.

i pogłębianiu wiedzy o własnej prze-

interesujących imprezach Przeglądu

uważa schyłek lat `70 za ostatni

skim i powojennym znalezieniu się

W PRL-u filmy nie mogły spełniać

szłości. O wiele łatwiej jest przecież

Najnowszych Filmów Polskich we

„wspólnotowy” okres Polaków. Jesz-

naszego kraju w strefie radzieckich

warunku pierwszego – nie mogły

wybrać się do kina ze znajomymi,

Lwowie „Pod Wysokim Zamkiem”.

cze działały struktury ówczesnego

wpływów. Jeszcze uczeni nie zdążyli

wprost pokazywać prawdy histo-

niż siedzieć w zakurzonej bibliotece

Na ręce dr. Jerzego Kowalewskiego

PRL-u, ale cenzura już słabła. Two-

udostępnić swoich opracowań hi-

rycznej. Przegrywały w tym punkcie

i studiować dzieła historyczne. Wielu

złożył serdeczne podziękowania za

rzeniu nowego ustroju towarzyszyła

storycznych, uwolnionych z więzów

z dzisiejszymi. Ale żeby być auten-

ludzi czerpie więc wiedzę o historii

gościnność katedrze polonistyki Uni-

próba zsumowania pamięci i wpro-

stalinowskiej doktryny; jeszcze nie

tycznymi i spełniać swą rolę, musiały

swego narodu z filmu, a na podsta-

wersytetu Lwowskiego.

wadzenia do dotychczasowych opo-

powstały pamiętniki, a powstałych

stosować wszystkie inne warunki. Z

wie tej wiedzy tworzy swe poglądy.

wieści nowych elementów, już bez

na Zachodzie książek nie wydano

kolei autorzy filmów współczesnych

Zastanówmy się jaką destrukcyjną

Tadeusz Lubelski jest wybitnym

usuwania czegokolwiek. Można było

w Polsce, a filmowcy już zaczęli to

tak skupiają się na usuwaniu białych

siłą może się stać kino w nieudol-

polskim filmoznawcą i profesorem

z równym zrozumieniem oglądać se-

pokazywać.

plam w historii, że mniejszą uwagę

nych, nie odpowiedzialnych lub złych

Uniwersytetu Jagiellońskiego w Kra-

riale o treściach propagandowych, a

Nie można było najważniejszych

przywiązują do spełniania pięciu po-

rękach.

kowie. Specjalizuje się w historii fil-

jednocześnie czytać książki o zbrod-

kwestii nazwać po imieniu ponieważ

mu polskiego oraz w historii kinema-

ni katyńskiej czy przygotowywać się

istniała konieczność liczenia się z

tografii europejskich, zwłaszcza kina

do oglądania filmów o Katyniu.

cenzurą. Należało więc szukać takich

Co można zobaczyć w weekend

francuskiego. Urodził się w rodzinie

Niemal wszystkie przymioty le-

rozwiązań fabularnych, artystycz-

pochodzącej ze Lwowa. Witając

gendarnych dzieł Szkoły Polskiej

nych, konstrukcyjnych, narracyjnych,

słuchaczy ze wzruszeniem podkre-

wiążą się z wyjątkowością czasu, w

które wymuszały jednoznaczny od-

ślił, iż możliwość przemawiania do

którym powstawały i są nie do od-

biór dzieł, ale zapewniały zbiorowe

studentów lwowskiego uniwersytetu

tworzenia w warunkach pełnej wol-

poczucie pamięci i identyfikacji na

jest dla niego zaszczytem.

ności. Teraz już kino nie musi brać

widowni. Był to język ezopowy.

na siebie funkcji organizatora spo-

Filmowcy odczuwali wagę swojej

łecznej debaty. Od tego jest Sejm,

roli, która nie daje się sprowadzić do

„Najnowsze filmy polskie

media, instytucje demokratycznego

zwyczajowo przysługującej tej pro-

wobec tradycji rodzimego

państwa. Kino nie musi liczyć się z

fesji funkcji dostarczycieli masowej

kina”

Prof. Lubelski zaproponował by

cenzurą ani stosować zabiegów ję-

rozrywki. Wyjątkowo utalentowani

przyjrzeć się funkcji, jaką pełnią po-

zyka ezopowego. Ale musi zabiegać

reżyserzy, w połączeniu z czołowy-

wstające obecnie w Polsce filmy o

w nowy sposób o środki na swoją

mi pisarzami swojej generacji i świet-

tematyce historycznej, w porównaniu

produkcję żeby zagwarantować wi-

nymi artystami, mieli poczucie misji.

z funkcją, jaką pełniły w okresie PRL

dzowi atrakcyjność.

Wspólnota na widowni była rezultatem

-u. Funkcją najistotniejszą, którą kino

Istnieje stały paradoks polskie-

wcześniejszej wspólnoty artystów.

polskie powinno pełnić – jest „dostar-

go kina o najnowszej historii. Wy-

Poprzez nawiązanie do ukrytej

czanie pamięci”, a poprzez pamięć –

korzystuje nie tylko warunki pełnej

symboliki, obsadę, w gruncie rzeczy

świadomości narodowej.

wolności, ale w większości też nowe

dając wolność odbiorcy, filmowcy na-

W II połowie lat 50. system poli-

możliwości produkcyjne zapewnione

ciskali pewną strunę, co zapewniało

tyczny w Polsce pozbywał się cech

przez obowiązującą obecnie usta-

siłę narracji tożsamościowej. Składa-

totalitarnych. Filmy Szkoły Polskiej z

wę o kinematografii, zapewniającą

ło się to w konsekwencji na poczucie

lat 1956-62 najskuteczniej dostarczyły

znaczne środki na produkcję filmów.

tragizmu. Konstrukcja artystyczna

narodowej wspólnocie narracji tożsa-

Z tych środków Polski Instytut Sztu-

„Popiołu i diamentu” i „Kanału” Waj-

mościowej. Pełniły funkcję istotniejszą

ki Filmowej przeznacza środki na

dy czy „Eroici” Munka sprawia, że

od tej, którą normalnie przypisujemy

realizację poszczególnych filmów.

odczuwało się bezalternatywność tej

kinu – rozrywkowej czy wypełnienia

A to już jest delikatnym wdrożeniem

sytuacji, a to zapewnia i oczyszcze-

wolnego czasu. Wbrew polityce pań-

polityki pamięci. „Katyń” Andrzeja

nie duchowe. Odbiorca ma poczucie

stwa, pozwoliły ówczesnym Polakom

Wajdy, „Popiełuszko. Wolność jest

przynależności do pewnej wspólnoty.

poczuć się wspólnotą narodową, a

w nas” Rafała Wieczyńskiego, „Ge-

Zbiorowy nadawca tych dzieł brał pod

seanse, podczas których te filmy wy-

nerał Nil” Ryszarda Bugajskiego czy

uwagę całą komplikację polityczną w

świetlano, odgrywały rolę zbliżoną do

„80 milionów” Waldemara Krzystka

PRL-u i zapraszał odbiorców do dia-

zbiorowej psychoterapii.

to typowe filmy tworzące kino pa-

logu na jej temat. Nadawcy nie mieli

Filmy Szkoły Polskiej mogły

mięci narodowej, zbieżne z celami

do końca czystego sumienia. Zdawali

zmienić bieg historii, zbliżały bowiem

polskiej polityki historycznej.

sobie sprawę z konieczności kompro-

widownię do poczucia wolności i przy-

Lech Nijakowski w książce „Pol-

misów. Podobnie nieczyste sumienie,

pominały jej o korzeniach. Świetnym

ska polityka pamięci” wyodrębnił

poczucie dwuznaczności, mieli od-

przykładem tej wyjątkowej funkcji są

sześć zasad, które powinna realizo-

biorcy. Ale niezależnie od niej, tragizm

filmy Andrzeja Wajdy, Andrzeja Mun-

wać wartościowa i skuteczna polityka

zapewnia czystość, która ocala – daje

ka, Kazimierza Kuca, Stanisława

pamięci. Na ich podstawie Tadeusz

nadzieję na przyszłość.

Lenartowicza, Wojciecha Hasa, Ta-

Lubelski wywodzi pytania, które warto

Wraz z upływem dekad i przyro-

deusza Konwickiego czy Jerzego Ka-

zadawać powstającym w warunkach

stemdoświadczeńsytuacjazmierzała

walerowicza. Można mówić o trzech

wolności filmom zapewniającym cią-

do większej jednoznaczności autor-

przyczynach tej wyjątkowości:

głość pamięci narodowej. A więc py-

skich postaw. Z filmami Szkoły Pol-

Wszystkie te filmy opowiadały

tamy: Czy proponowane zmiany pa-

skiej z okresu PRL Tadeusz Lubelski

o ważnych wydarzeniach z najnow-

mięci historycznej są zgodne z ustale-

zestawia współczesne polskie filmy o

szej historii Polski, głównie z okresu

niami uczonych dążących do prawdy

tematyce historycznej, wśród których

II wojny światowej. W sposób nowy,

bezinteresownie, poza wymaganiami

jest grupa szczególnie nastawionych

odmienny od oficjalnej wykładni,

bieżącej polityki; Czy uwzględniają

na ocalanie i współtworzenie pamię-

opowiadały o Powstaniu Warszaw-

regionalne i grupowe zróżnicowanie

ci zbiorowej. Przemysław Czapliński