22
Wyjęte z karty pamięci
28 września–15 października 2012 nr 18 (166) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com
Kopiec Chwały Legionów na Polskiej Górze
Kopiec chwały Legionów na Polskiej Górze pod Kostiuchnówką w okresie międzywojennym był nie tylko najważniejszym
pomnikiem Oręża Polskiego na Wołyniu, ale stanowił także miejsce wielu uroczystości i przedsięwzięć o charakterze pa-
triotyczno-wychowawczym. Co roku na Kostiuchnowskim pobojowisku odbywały się prestiżowe zawody marszowe,
a rocznicowe uroczystości gromadziły kilkunastotysięczne tłumy weteranów, żołnierzy strzelców i harcerzy.
walki ze ścigającymi ich Rosjanami
aDam „KaCzor”
Legiony zachowały porządek i nie
KaCzyńsKi
dały się rozbić pomimo ogromnej
przewagi wroga. Bitwa pod Kostiuch-
Walki pod Polską Górą
Kostiuchnówka oraz położona
nówką była najkrwawszą ze wszyst-
w jej pobliżu Polska Góra wpisały
kich w całej historii Legionów. Straty
się na kartę dziejów oręża polskiego
szacuje się na ok. 2000 zabitych, ran-
jesienią 1915 r. Pomyślnie rozwijają-
nych i zaginionych.
ca się ofensywa państw centralnych
doprowadziła do wyparcia Rosjan ze
Kopiec Chwały Legionów
znacznej części Wołynia. W składzie
na Polskiej Górze
atakujących wojsk znalazły się także
Pamięć poległych pod Polską
oddziały Legionowe. W dniach 1-3 X
Górą postanowiono uczcić dopiero
1915 r. 1 i 7 pp z I Brygady oraz nowo
w dziesięć lat po odzyskaniu niepod-
przybyły na front 6 pp. (III Brygada)
ległości. Okrągła rocznica sprzyjała
dotarły w okolice Kostiuchnówki, skąd
budowie upamiętnień na terenie ca-
jednak na skutek naporu Rosjan
łego kraju. W lipcu 1928 r. u stóp Pol-
musiały się wycofać wraz z całym
skiej Góry odsłonięto pomnik Chwały
korpusem gen. Leopolda Hauera, w
Legionowej, poświęcony żołnierzom
składzie którego walczyły.
poległym w walkach pod Kostiuch-
W okolice Kostiuchnówki Legiony
nówką. Podczas uroczystości, które
Polskie powróciły dopiero po miesią-
zgromadziły kilkanaście tysięcy go-
Kopiec Chwały Legionów, 1936 r.
cu ciężkich walk. Wyparcie Rosjan z
ści, ogłoszono także projekt budowy
okolicznych wsi, takich jak Kukle i Ka-
kopca, który w sposób najbardziej
mieniucha otworzyło atakującym od-
monumentalny, a jednocześnie na-
działom drogę na Kostiuchnówkę, bę-
wiązujący do tradycji uczcił pamięć
dącą ostatnim punktem oporu przed
poległych legionistów. Prace budow-
rzeką Styr. W pierwszych dniach li-
lane rozpoczęto jednak dopiero w
stopada 1915 r. do walczących już na
1933 r. Według planu przygotowane-
Wołyniu jednostek I i III Brygady dołą-
go przez inż. architekta Stanisława
czyli przybyli z Karpat żołnierze II Bry-
Sikorskiego i technika budowlanego
gady. Wkrótce Legionistom udało się
Stefana Lubińskiego kopiec miał
oczyścić teren w pobliżu wsi, jednak
mieć 25 metrów wysokości i 75 me-
dalsze działania uniemożliwiał ostrzał
trów średnicy u podstawy. U podnó-
z górującego nad okolicą wzgórza
ża planowano również wybudowanie
Cegielnianego. 4 listopada Komenda
budynku, w którym miało się mieścić
Legionów wydała rozkaz bezwzględ-
muzeum poświęcone walkom w po-
nego zdobycia wzgórza. Do przepro-
bliżu Polskiej Góry. W pracach, finan-
wadzenia natarcia wyznaczono dwie
sowanych przede wszystkim przez
kompanie z 3 pp. (śląską i góralską),
Ministerstwo Spraw Wewnętrznych
oddział Karabinów Maszynowych
brała udział przeważnie ludność oko-
oraz część I batalionu 2 pp. Działania
licznych wsi, która chętnie zgłaszała
miały wspierać oddziały 25 i 95 pułku
się do pracy, gdyż oferowane stawki
austrowęgierskiego. Dowództwo nad
były bardzo atrakcyjne. Ziemię po-
atakiem powierzono kpt. Czechnie-
trzebną do sypania kopca transpor-
Tarkowskiemu.
towano konnymi wozami, a na górę
Pomimo meldunków rozpozna-
wnoszono przy pomocy wiader, lub w
Kopiec Chwały Legionów, widok obecny
nia o ogromnej przewadze Rosjan
mocnych workach. Do 1936 r. prze-
i bezcelowości ataku, gen. Karol
transportowano ok 30 tys. m3 ziemi.
po zmierzchu udało się ściągnąć stu
tycznie bez walki. Wówczas, w uzna-
poważnym starciem na wołyńskim
Trzaska-Durski podtrzymał swój roz-
W 1938 r. kubatura kopca osiągnęła
kilkudziesięciu rannych, z których
niu waleczności Polaków poległych
odcinku frontu. Od połowy listopada
kaz. O świcie 5 listopada polska ty-
35 tys. m3, a wysokość 14 m. Za-
wielu wkrótce zmarło w polowych
podczas pierwszego ataku, Niemcy
walki przybrały charakter pozycyjny.
raliera wyruszyła w stronę wzgórza.
kończenie prac planowano na 1942
szpitalach. Ogółem straty w zabi-
postanowili nazwać wzgórze „Polen
Polska Góra i Kostiuchnówka
Rosjanie podpuścili ją na bardzo
r., jednak wybuch wojny uniemożliwił
tych i rannych wyniosły 50 procent.
Berg” – „Polska Góra”. Oprócz nada-
stały się na nowo miejscem zażartych
bliską odległość i dopiero wówczas
ich dalsze prowadzenie. Do 1939 r.
Kolejne natarcie przeprowadzo-
nia nazwy Niemcy uhonorowali rów-
walk podczas ofensywy Brusiłowa.
otworzyli morderczy ogień. Natarcie
budowniczym kopca udało się osią-
no już po podciągnięciu posiłków
nież samego gen. Durskiego, który za
Rozpoczęty 4 lipca 1916 r. rosyjski
zostało utopione we krwi. Część
gnąć wysokość 220 m nad pozio-
niemieckich i austriackich. 10 listopa-
został za swoje bohaterstwo, a raczej
atak doprowadził do przełamania
żołnierzy próbowała się okopać,
mem morza, dzięki czemu do dziś
da po huraganowym przygotowaniu
szafowanie życiem żołnierzy, nagro-
frontu. Zagrożone oskrzydleniem jed-
jednak większość z nich i tak dosię-
dnia Polska Góra stanowi najwyższy
artyleryjskim przeprowadzonym z
dzony żelaznym krzyżem II kategorii.
nostki legionowe rozpoczęły odwrót
gły kule. Poległo ponad 60. Dopiero
punkt w całym rejonie maniewickim.
blisko 100 dział wzgórze zajęto prak-
Zdobycie Polskiej Góry było ostatnim
na linię Stochodu. Prowadząc ciągłe
Poezja Haliny Poświatowskiej w przekładzie Wołodymyra Harmatiuka
спинаючись навшпиньки
очі її вузькі
plamę na bruku
nie jest zbyt stara i zmięta
Zdarzenie epiczne
наче хотіла побачити
тримає у жмені зелені банкноти
leżała z włosami w nieładzie
nie odpowiedział
kiedy Zeni przyjechała
далеке й холодне світло зірок
співають птахами
na nieruchomej twarzy
zresztą chodzi o twoje ciało
do Nowego Jorku
які залишила в Техасі
нових суконь має більше
pobielały wąskie oczy
a suknię
to miała tylko zieloną sukienkę
зустрів Зені якийсь художник
ніж відтінків у малярській палітрі
a ponad lasem wieżowców
jeśli chcesz spraw sobie nową
i wąskie oczy
і попросив
і щоразу слабше й холодніше
na niebie czerwonym zimno płoneły
za te oto pieniądze
i tak chodziła Zeni pośród drapaczy
щоби йому позувала
світло зір Техасу
gwiazdy Teksasu
chodzi Zeni po Nowym Jorku
chmur
спитала чи її сукня
аж якось побачили люди темну
oczy ma wąskie
wspinając się na palce jak gdyby
не надто стара і зім ята
пляму на бруку
w ręku zielone banknoty
chciała dojrzeć
Епічний випадок
не відповів
лежала з волоссям розсипаним
коли Зені приїхала
śpiewają jak ptaki
światło dalekie i chłodne gwiazd
зрештою йдеться про твоє тіло
на нерухомім обличчі
до Нового Йорку
nowych sukni ma więcej niż odcieni
które
а сукню
побіліли вузькі її очі
мала тільки сукню зелену
w palecie malarskiej
pozostały w Teksasie
якщо захочеш матимеш нову
а понад лісом хмарочосів
і очі вузькі
i coraz dalej coraz zimniej świecą
spotkał Zeni pewien malarz i poprosił
за оці гроші
на небі червоному зимно палали
і так ходила Зені
gwiazdy Teksasu
żeby mu pozowała
ходить Зені Новим Йорком
зорі Техасу
серед хмародерів
aż raz zobaczyli ludzie ciemną
spytała czy jej sukienka
