26

Wyjęte z karty pamięci

28 września–15 października 2012 nr 18 (166) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

obrona twierdzy Brzeskiej we wrześniu 1939

W historiografii sowieckiej obrona twierdzy brzeskiej odnosi się do czerwca 1941 roku i obfituje w sceny bohaterstwa jej

obrońców i bezwzględności atakujących wojsk niemieckich. Całkowicie pomijany był fakt obrony tej twierdzy we wrze-

śniu 1939 roku i losy obrońców, polskich żołnierzy, którzy stanęli do obronie ojczyzny i walczyli z dwoma najeźdźcami –

Niemcami i Sowietami. Chcę tu pokazać czytelnikom, jak ważną rolę odegrała obrona twierdzy we wrześniu 1939 roku.

Krzysztof szymańsKi

w przededniu wojny

Twierdza Brzeska do 1939 roku

pełniła rolę garnizonu IX korpusu, w

którym mieściło się wiele jednostek

wojskowych. Po ogłoszeniu mobili-

zacji jednostki te zostały przeniesio-

ne na zachodnią granicę. Według

polskich planów, twierdza miała zaś

pełnić rolę głębokiego zaplecza,

gdzie ma się odbywać formowanie

jednostek zapasowych. Wówczas

zapewne nikt nie przypuszczał, że

gen. bryg. konstanty Plisow-

wkrótce to głębokie zaplecze stanie

ski

się głównym celem hitlerowskiej ma-

chiny wojennej. Niemcy planowali

Obrona twierdzy

Jeszcze w dniu 14 września

zamknąć pierścień okrążenia wojsk

Polacy odparli dwa silne uderzenia

polskich za pomocą nacierającego

piechoty wspartej czołgami, z któ-

XIX Korpusu Pancernego Guderia-

rych kilka skutecznie wyeliminowali.

na, który miał zdobyć Brześć, by

Po nieudanych atakach niemieckiej

uniemożliwić połączenie się armii

piechoty artyleria i lotnictwo nasiliły

SGO Narew z pozostałymi siłami.

bombardowanie, chcąc zmiękczyć

Obrona twierdzy przez nieliczne

polską obronę. Następny dzień prze-

polskie siły miała pokrzyżować pla-

biegał według podobnego scena-

ny niemieckich strategów.

riusza. Niemcy ostrzeliwali twierdzę

z artylerii i wysyłali samoloty, które

Pierwsze starcie –

bombardowały  obrońców.  Prze-

obrona przeciwlotnicza

strzeni powietrznej nad twierdzą

i lotnictwo

zdjęcie satelitarne twierdzy Brześć z maja 2007 r.

broniły nieliczne polskie baterie

Obrona przeciwlotnicza w Brze-

OPL. W trakcie walk obronnych

ściu była w dniu 1 września 1939

śnia z twierdzy ewakuowano rodziny

został ranny gen. Plisowski, który

roku bardzo słaba. Baterie OPL zo-

wojskowych. Teren twierdzy zami-

mimo tego dalej dowodził obroną

stały skierowane do innych zadań

nowano, a przy bramach ustawiono

twierdzy. Gdy okazało się, że obro-

m.in. obrony mostów. Sytuacja na

czołgi Renault FT-17. Dokładnie

na Brześcia nie ma już znaczenia

krótko się poprawiła w miarę zbliża-

maskowano nieliczne działa, co jak

dla przebiegu kampanii i nie do-

nia się frontu do Brześcia, gdyż wie-

się potem okazało, było bardzo sku-

czeka się odsieczy ze strony wojsk

le jednostek polskich pod naporem

tecznym sposobem na zatrzymanie

polskich, generał wydał rozkaz o

wojsk Wermachtu musiało wycofy-

hitlerowskich czołgów. 14 września

opuszczeniu twierdzy. Straciwszy

wać się właśnie przez Brześć. Po

1939 roku do Brześcia przybyły dwa

około 40% ludzi (zabici i ranni), po

przybyciu do Brześcia Naczelnego

pociągi pancerne nr 53 „Śmiały” i nr

odparciu siedmiu ataków, w nocy z

Wodza wraz z całym sztabem w dniu

55 „Bartosz Głowacki”.

16 na 17 września 1939 roku obroń-

7 września 1939, na lotnisku w Brze-

cy twierdzy po rozminowaniu mostu

ściu zaroiło się chwilowo od polskich

walki na przedpolach

na Bugu mieli opuścić twierdzę w

samolotów, które przebazowywane

i pociągi pancerne

kierunku na Kodeń. Odwrót miał

były na inne lotniska. Wzmocnieniu

W dniu 14 września zwiad lotni-

ubezpieczać batalion marszowy 82

uległa obrona OPL o nowe wycofu-

czy powiadomił gen. Plisowskiego,

pp. pod dowództwem kpt. Radzi-

jące się na wschód baterie. Polskie

że z kierunku miejscowości Wysokie

szewskiego. Niestety opuszczenie

lotnictwo i artyleria OPL usiłowały

Litewskie i Żabinki nadciągają nie-

Brześć. Brama szpitalna widziana z Wyspy szpitalnej

ciągle ostrzeliwanej twierdzy nie

zwalczać niemieckie wyprawy bom-

mieckie siły pancerne. W kierunku

było takie proste. W nocy część od-

bowe i choć udało się im zestrzelić

Wysokiego Litewskiego już wcze-

kilka samolotów, to hitlerowskie nalo-

się. Po walce pociąg pancerny wyco-

śniej wysłano kompanie piechoty

ty nie ustawały.

fał się do Brześcia. Dzięki walce, jaką

wyposażoną w działko ppanc. W

stoczył pociąg pancerny, piechota

kierunku Żabinki postanowiono wy-

w twierdzy zyskała cenny czas na

słać pociąg pancerny nr 55 „Bartosz

Przygotowania

przygotowanie własnych stanowisk

Głowacki”. Artyleria pociągu pancer-

do obrony twierdzy

W dniu 11 września 1939 roku

obronnych. Również pociąg pancerny

nego, stanowiąca sporą siłę ogniową,

do Brześcia doszły wiadomości, że

nr 53 „Śmiały” stoczył krótki bój pod

zmusiła niemiecki oddział rozpoznaw-

Niemcy zajęli Siemiatycze. Marsza-

Brześciem, ratując przed całkowitym

czy do wycofania się. Pociąg pancer-

łek Rydz-Śmigły powierzył gen. Pli-

zniszczeniem kompanie piechoty w

ny kontynuował następnie działania

sowskiemu dowództwo nad obroną

pobliżu rzeki Leśna. Ostrzał artyle-

obronne, blokując przejazd kolejowy

twierdzy, a sam wraz ze sztabem

ryjski prowadzony przez „Śmiałego”

i zmuszając tym samym oddziały nie-

ewakuował się. Generał Plisowski,

powstrzymał atak niemieckich czoł-

mieckie do zatrzymania i wycofania

dysponując zbyt małymi siłami aby

obsadzić forty zewnętrzne, podjął

decyzję, że obronę twierdzy należy

Polskie działa

ograniczyć tylko do Cytadeli. Z roz-

gów i zmusił je do odwrotu, dając w

działów pomyliła drogę i skierowała

bitych, wycofujących się oddziałów

ten sposób szansę na wycofanie się

się w kierunku na Terespol, który był

formowano nowe bataliony. W celu

do twierdzy ocalałym żołnierzom pol-

już zajęty przez Niemców. Oddziały,

opóźnienia ataku nieprzyjaciela na

skiej piechoty. Po południu 14 wrze-

które pomyliły drogę zostały znisz-

przedpolach, postanowiono wysłać

śnia 1939 roku oba polskie pociągi

czone lub wzięte do niewoli przez

kilka oddziałów wspartych artylerią

pancerne otrzymały rozkaz opusz-

Niemców. Większość oddziałów,

polową. Na północ od twierdzy, jako

czenia Brześcia i wycofania się w

która opuściła twierdzę, skierowa-

najbardziej spodziewanym kierunku

kierunku Kowla. Od tej pory obrońcy

ła się drogą przez Michałków, do

niemieckiego natarcia, rozlokowane

twierdzy Brzeskiej rozpoczęli osamot-

Kodnia. W późniejszym czasie nie-

zostały oddziały piechoty, mające za

nioną nierówną walkę z kilkakrotnie

miecki generał F. Guderian napisze,

zadanie zwalczać niemieckie kolum-

silniejszym przeciwnikiem.

że polskie siły w Twierdzy zostały

ny zmotoryzowane. W dniu 13 wrze-

Czołgi ft-17 barykadują bramę