14

XXVI Spotkanie Ossolińskie

16–29 października 2012 nr 19 (167) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

O ołtarzu Wita Stwosza we Lwowie

XXVI Spotkanie Ossolińskie we Lwowie nie tylko zainaugurowało nowy cykl spotkań wybitnych polskich naukowców,

przedstawicieli polskiej kultury i sztuki ze społecznością lwowską, ale również było jednym z najbardziej ciekawych w hi-

storii Spotkań. Największa sala gmachu głównego Biblioteki Naukowej Narodowej Akademii Nauk im. Wasyla Stefanyka

nie mogła pomieścić wszystkich chętnych. Na spotkanie licznie przybyli członkowie rad naukowych Zakładu Naukowego

im. Ossolińskich z Wrocławia i lwowskiej Biblioteki Naukowej, przedstawiciele Konsulatu Generalnego RP we Lwowie,

przedstawiciele polskich organizacji we Lwowie, pracownicy lwowskich muzeów, literaci i profesorowie lwowskich uczelni.

i sama szafa ołtarzowa, którą Niem-

o wojennych i powojennych losach

cy dopiero w 1940 roku wywieźli z

(aż do 1957 roku) ołtarza. Dzień po

Krakowa. Amerykanie początkowo

dniu nakreślił zebranym prawdziwą

wahali się, czy oddać dzieło do ko-

historię detektywistyczną wywiezie-

munistycznej Polski, czy przekazać

nia tego dzieła sztuki do Niemiec

je do Watykanu. W końcu postano-

i jego powrotu do Krakowa. Opo-

wiono zwrócić je do Krakowa. Cie-

wiadał o szczegółach niezmiernie

kawostką jest też to, że po wojnie

ważnych, ale też o mało znanych

pracownicy Muzeum Niemieckiego

szerokiej publiczności faktach Za-

w Norymberdze ładowali skrzynie z

znaczył też, że przygotowuje o tej

juRij sMiRNOw

częściami ołtarza i inne dzieła sztuki

historii książkę i dysponuje znacznie

tekst i zdjęcia

zagrabione z Polski do 19 wagonów

szerszym materiałem faktycznym,

Tematem odczytu na XXVI Spo-

i nawet sami pilnowali porządku. W

który jednak nie może zmieścić się w

tkaniu były: „Paradoksy grabieży

latach 1946–1947 ołtarz był konser-

krótkim czasie prelekcji w lwowskiej

krakowskiego ołtarza Wita Stwosza

wowany na Wawelu, zaś po konser-

bibliotece.

w latach 1939–1940. Historię tego

wacji figury z ołtarza… wystawiono

Prelegent zaznaczył, że Kon-

zabytku przedstawił wybitny polski

na wystawie na Wawelu. Okazało

wencja Haska z 1907 roku o prawach

uczony, profesor-prawnik Stanisław

się, że władze PRL-u nie mają za-

prowadzenia wojny lądowej nie była

Marian Waltoś, dyrektor Muzeum

miaru zwracać ołtarza kościołowi

przestrzegana już w czasie I wojny

UJ Collegium Maius w latach 1977–

Mariackiemu i nadal pozostawał on

światowej. Tym bardziej nie było żad-

2011, członek Polskiej Akademii

we fragmentach na Wawelu. Dopiero

nych przesłanek, że będzie dotrzy-

Nauk i Polskiej Akademii Umiejęt-

w 1956 roku Ministerstwo Kultury po-

mywana i w czasie II wojny. Już w

ności. Należy tu przypomnieć czy-

stanowiło zwrócić ołtarz Kościołowi.

1938 roku o zabezpieczenie swoich

telnikom, że Wit Stwosz pojawił się

W grudniu 1957 roku ołtarz ponownie

zbiorów troszczyły się rządy Francji i

w Krakowie w roku 1477 i pracował

zamontowano w kościele Mariackim.

Anglii. Wiadomo było też, że na po-

w stolicy Polski do roku 1496. Miej-

Uroczystą Mszę św. celebrował przed

lecenie rządu w Berlinie niemieccy

scem jego urodzenia była miejsco-

nim ostatni wojenny abp lwowski Eu-

uczeni i historycy tworzyli listy dzieł

wość Horb w Szwabii. Artysta zmarł

geniusz Baziak. Po 18. latach ołtarz

sztuki, zabytków, pamiątek historycz-

w Norymberdze w roku 1533 w wieku

wrócił na swoje historyczne miejsce,

nych we wszystkich krajach europej-

około 90. lat. Do Krakowa został za-

dla którego został stworzony.

skich – w tym i w Polsce. Listy dzieliły

Prelegent prof. stanisław Marian waltoś

proszony w celu wykonania wielkie-

Referat prof. Stanisław Waltosia

się na kilka rozdziałów: na te, które

wiele – do starych fortów austriac-

go ołtarza dla kościoła Mariackiego.

troszczył się z Londynu. Niemcy bar-

nagrodzony został gromkimi bra-

maja zostać zniszczone i te, które

kich pod Krakowem czy do Stanów

Pracował nad nim około 12 lat i ukoń-

dzo szybko zidentyfikowali miejsce

wami zebranych. Słowo zabrał też

mają być „przejęte” i wywiezione do

Zjednoczonych. Nikt nie pomyślał

czył dzieło w roku 1489. Ołtarz jest

przechowywania tego dzieła sztuki,

znany poeta ukraiński Roman Łub-

Niemiec. W Krakowie też było wiele

o wywiezieniu np. do Wieliczki. W

potężną konstrukcją, składającą się z

było ono bowiem na czołowym miej-

kiwśkyj, który przeczytał swój prze-

dzieł sztuki, które były na obu listach

pośpiechu prof. Estreicher postano-

szafy środkowej i czterech bocznych

scu listy zabytków przeznaczonych

kład wiersza Konstantego Ildefonsa

i to nie dawało spokoju niemieckim

wił wywieźć ołtarz do Sandomierza.

skrzydeł. Jest największym dziełem

do wywiezienia do Rzeszy. Sam

Gałczyńskiego o ołtarzu w kościele

dygnitarzom. Jako pierwsze – dzie-

Mniemano, że w czasie wybuchu

Wita Stwosza i bodaj największym

Himler osobiście nakazał przywieść

Mariackim. Trzeba tu zaznaczyć, że

ło niemieckiego mistrza w kościele

wojny Sandomierz będzie głębokim

w Europie, zachowanym ołtarzem

ołtarz do Berlina. Po jakimś czasie

przekład bardzo udany, za co poeta

Mariackim. Rząd RP przez dłuższy

zapleczem linii frontu i Niemcy nigdy

gotyckim,. Jak pisał prof. Tadeusz

zapadła decyzja – spakowany oł-

również został nagrodzony brawami.

czas na sprawę ratowania tego dzieł

tam nie dotrą. Prof. Estreicher nie

Dobrowolski „…Ołtarz jawi się jako

tarz wyjedzie do Norymbergi. W tym

Roman Łubkiwśkyj powiedział, że

sztuki nie zwracał uwagi. Dlatego w

wiedział, że Sztab Generalny przewi-

olbrzymie i zjawiskowe misterium…

mieście Niemcy zbudowali specjalny

przygotował do wydania przekład po-

sierpniu 1939 roku w Krakowie po-

duje Sandomierz jako pierwszą linię

Ołtarz ten jest wyjątkowo świetnym

„Kunstbunker”, gdzie przechowy-

ematu „Wit Stwosz”, który Gałczyński

wstaje komitet obywatelski ratowania

dziełem snycerki dekoracyjnej, a

i zabezpieczenia tego dzieła przed

także rzeźby figuralnej… Dynamicz-

zniszczeniem lub grabieżą. Duszą

ność formy, patos i niepokój zwią-

komitetu był Karol Estreicher-junior –

Prezydium XXVi spotkania Ossolińskiego

zany z „jesienią” gotyku, a tłumiący

znany uczony, historyk sztuki, profe-

uczestnicy XXVi spotkania Ossolińskiego

łagodniejsze akcenty liryzmu – to

sor UJ, dyrektor muzeum tej uczelni.

może najbardziej właściwe wyrazy

obrony wzdłuż Wisły. 1 września, już

wano ten cenny zabytek. W czasie

napisał w 1952 roku i porównał tra-

Jego koncepcja ratowania tego dzieła

na oszacowanie tego dzieła.” Oł-

w czasie działań wojennych, ołtarz

wojny średniowieczne centrum mia-

giczne losy tego dzieła do losów ge-

polegała na rozebraniu go na części

tarz ten jest jednym z najbardziej

zostaje przewieziony do Sandomie-

sta zostało zbombardowane przez

nialnych dzieł kresowego rzeźbiarza

składowe, zapakowaniu w skrzynie

znanych i cenionych dzieł sztuki w

rza i złożony w tutejszej katedrze

Brytyjczyków oraz Amerykanów. W

Jana Jerzego Pinsla.

i wywiezieniu z Krakowa w bardziej

Polsce, zabytkiem znaczenia naro-

i w seminarium duchownym. Jednak

wyniku tych nalotów zniszczono ok.

Na zakończenie Spotkania dyrek-

bezpieczne miejsce. 15 sierpnia 1939

dowego i ogólnoeuropejskiego.

już w tym dniu Niemcy bombardowali

90% starej zabudowy. Do tego czasu

tor Zakładu Naukowego im. Ossoliń-

roku rozpoczęto demontaż ołtarza.

Prof. Stanisław Waltoś jest nie tylko

Sandomierz, a w dniach 7-8 wrze-

Norymberga była jednym z najlepiej

skichAdolf Juzwenko z zadowoleniem

Dopiero 29 sierpnia odpowiednie

wybitnym prawnikiem, lecz i prawdzi-

śnia o miasto toczyły się ostre walki,

zachowanych miast średniowiecza.

skonstatował, że tematyka historycz-

ministerstwo w Warszawie upomi-

wym znawcą sztuki, człowiekiem bar-

po których Sandomierz znalazł się

Ale Kunstbunker wytrzymał. 20 kwiet-

na cieszy się wielkim zainteresowa-

na się o potrzebę zabezpieczenia

dzo emocjonalnym – można powie-

pod okupacja niemiecką. Tego nikt

nia 1945 roku oddziały amerykańskie

nie lwowskich słuchaczy i postara się

rzeczy cennych historycznie. Było

dzieć, że pasjonatem swego tematu.

nie przewidywał.

zdobyły miasto. Oni też już dobrze

wyszukać odpowiednich prelegentów

to już zdecydowanie za późno. W

Jego wykład oparty był na bogatych

3 września Karol Estreicher wró-

wiedzieli gdzie szukać tego cennego

na kolejne spotkania. Następne XXVII

tym dniu ołtarz był już spakowany w

materiałach źródłowych z polskich

cił do Krakowa i natychmiast wyjechał

zabytku. Wszystko okazało się być

odbędzie się 5 listopada.

skrzynie i czekał na ewakuację. Ale

i niemieckich archiwów. Opowiadał

na Zachód. O losy ołtarza będzie już

w bardzo dobrym stanie, również

dokąd go wywieźć? Propozycji było

kg