21

www.kuriergalicyjski.com * Kurier Galicyjski * 16–29 października 2012 nr 19 (167)

W tym pomieszczeniu odbywał się

wszystkie sanktuaria. Na środku, na

wieku n.e., do ruin świątyni przyszli

zione podczas wykopalisk wyglądają

wróćmy jeszcze do relie-

kult grobowy króla.

osi, jest sanktuarium poświęcone

mnisi koptyjscy i założyli sobie tam

jak nowe, z zachowaną polichromią

fów na ścianie kaplicy Hat-

Stał w nim posąg, do niego przy-

Amonowi. Po północnej stronie jest

klasztor. W kaplicy Hatszepsut, któ-

– przez to, że tyle czasu były zasypa-

szepsut.

noszono ofiary i przed nim je składa-

Przerysowywałam te reliefy przez

kompleks pomieszczeń poświeco-

ra była częściowo zadaszona i była

ne, były bez dostępu powietrza, nie

no. Egipcjanie wierzyli, że duch króla

dwa sezony. Zawsze z jakimś zespo-

nych kultowi Re – tarczy słonecznej.

największym pomieszczeniem w

były narażone na światło słoneczne.

wychodzi z piramidy i przyjmuje – w

łem – jedno- albo dwuosobowym, do

Składa się ten kompleks z dwóch

całej świątyni, założyli kościół. Ślepe

czyli wcześniej w tej świą-

postaci posągu – te ofiary. Duch, we-

pomocy. Ta kaplica ma dwadzieścia

części. Jedna część była kiedyś za-

wrota, które są naprzeciwko wejścia,

tyni pracowały inne misje?

dług tych wierzeń, przenikał przez

pięć metrów długości, ściany około

daszona i panowały tam ciemności

przerobili na ołtarz – skuli wszystkie

Na przełomie wieków XIX i XX

masyw piramidy z komory grobowej

pięciu metrów wysokości. Sporo, na-

(albo w każdym razie cień), po czym

dekoracje i teksty faraońskie tak, że

w świątyni pracowali archeolodzy

i wchodził do kaplicy przez tzw. „śle-

prawdę sporo – a czasami szczegóły

wychodziło się na dziedziniec, który

uzyskali w miarę płaską powierzch-

pod kierunkiem E. Naville a z Egypt

pe wrota”, które znajdowały się w jej

były centymetrowe.

był zupełnie pozbawiony dekoracji.

nię, a na niej namalowali – jest słabo

Exploration Found (założony w An-

tylnej ścianie. Była to stela – płyta

Był swoistą soczewką, bo ściany

zachowana, ale prawdopodobnie –

glii). Między innymi rysownikiem w

jak w takim razie uda-

kamienna, przeważnie z granitu, bę-

były pochyłe i skupiały światło sło-

postać Chrystusa. Zachował się od

tamtej misji był Howard Carter mło-

ło wam się przerysować

dąca atrapą drzwi (stad określenie

neczne, a na środku stał ołtarz, na

niej tylko nimb i kawałek głowy…

dziutki, dziewiętnastoletni. Ten sam,

wszystkie reliefy? Zmniejsza-

wrót: „ślepe”). W trakcie rytuałów po-

którym składano ofiary.

Cała historia tej kaplicy jest cieka-

który później odkrył grobowiec Tu-

liście je?

sąg króla był najpierw myty, później

Technika jest taka, że bierze

Po południowej stronie świątyni

wa i czytelna – na samych ścianach

tanhamona, a zaczynał pracę wła-

namaszczany olejkami, ubierany – to

się przezroczystą folię, odcina się

znajduje się właśnie kompleks kultu

można odczytać, co tam się działo.

śnie w świątyni Hatszepsut. On jest

wszystko odzwierciedlało czynności,

jej kawałki i przykleja za pomocą

królewskiego, w którym my działamy.

Kiedy mnisi koptyjscy zmienili ją na

autorem dokumentacji rysunkowej

które normalnie wykonywali służący

taśmy malarskiej (takiej, jakiej się

Jest on jeszcze zamknięty, jeszcze

kościół, to oczywiście nie mogli zo-

reliefów, które ja przerysowuję po

względem żywego człowieka: toaleta

używa przy remontach) do ściany. A

nie wygląda tak ładnie, jak te wszyst-

stawić tych wszystkich naściennych

przeszło stu latach. To jest napraw-

poranna, wieczorna, posiłek…

później przerysowuje się reliefy za

kie pozostałe. Próbujemy go zatem

reliefów, które były zupełnie nie kom-

dę niesamowite, jak tak sobie o tym

Wszystko, co jest na tych dwu

– przeznaczonych do dokumenta-

cji – ścianach, po jednej i po dru-

giej stronie posągu, przedstawia

wszystko, co się działo w tej kaplicy.

Na ścianach na wysokości posągu

– trójwymiarowej postaci króla – był

namalowany stół ofiarny zastawio-

ny chlebami oraz przychodzący do

niego ofiarnicy, niosący różne dary.

Przed twarzą króla była wypisana

cała lista ofiar, która składała się z

jedna z „laleczek” – figurka

dziewięćdziesięciu pozycji… Na po-

bogini Neit (fot. a. stupko-

czątku były wymienione czynności

lubczyńska)

rytualne (jak lanie wody, kadzenie

kadzidłem), a później – rzeczy, które

pomocą niezmywalnych mazaków.

miały być przynoszone. Takim stan-

Oprócz reliefów – zaznacza się rów-

dardem – bo niekoniecznie wszystkie

nież zniszczenia, wszystkie skucia,

przynoszono – była cebula, chyba

przekucia, przeróbki, bo tego jest też

wszystkie możliwe rodzaje mięs, ale

sporo. Rozgraniczamy wszystko ko-

z podziałem na pewne części tuszy

lorystycznie. Tak się przyjęło, że czar-

(śledziona, wątroba i inne nieprzetłu-

Metropolitan House – siedziba Polskiej Misji w Deir el-bahari (fot. a. lubczyński)

nym przerysowujemy relief, a czer-

maczalne rzeczy, które nie wiadomo

wonym wszystkie zniszczenia i temu

jak zidentyfikować…), ileś gatunków

podobne rzeczy… Kolorów reliefu się

rekonstruować. Ściany, których de-

patybilne z wystrojem, jaki powinien

człowiek pomyśli! Po Anglikach byli

ptactwa, warzywa, owoce, pięć bo-

nie zaznacza, bo kolory będą utrwa-

korację dokumentuję, zachowały się

mieć kościół. Zatynkowali ściany,

Amerykanie – Misja z Metropolitan

dajże rodzajów wina, piwo… Czyli

lone na zdjęciu. Przygotowywaliśmy

w bardzo dobrym stanie, od połowy

więc reliefy faraońskie zupełnie nie

Museum Of Art kierowana przez H.

w tej liście – tak sobie to należy tłu-

to do publikacji, a formuła jest taka,

kaplicy – aż po „kolebkowy” sufit.

były widoczne. Na tynku namalowali

Winlocka.

maczyć – było zawarte wszystko, co

że zdjęcia będą pokazywały wygląd

Reszta jest przykryta na razie

swoją dekorację – ornament. Później

Ach, właśnie! Ciekawe jest jesz-

sobie można wyobrazić do jedzenia.

od strony kolorystycznej, a przerysy

eternitem, żeby tam nie wpadało

na ścianach pielgrzymi zostawiali

cze to, że w Deir mieszkamy w ponad

O Egipcjanach warto powie-

będą formą bardziej graficzną. Jest

słońce. Kiedyś w ogóle nie była przy-

swoje inskrypcje, które bardzo często

stuletnim domu, bodajże z 1912

dzieć, że opisywali oni rzeczywistość

to związane z tym, że na przerysach

kryta, co jest widoczne na reliefach.

są podobne, były pisane na zasadzie:

roku, który został zbudowany dla

w następujący sposób: im więcej

tak naprawdę więcej widać. Jest

W tej części, do której miało dostęp

ja, imię moje takie a takie, módl się za

tej Misji z Metropilitan Museum of

razy powtórzy się daną informację

to czysta kreska – mamy wszystko

słońce, wszystkie są wypalone. Po-

mną, Boże. Ten tynk jest zachowany

Art. Dom jest naprawdę cudowny.

(życzeniowo), im więcej jest moż-

czarno na białym. Czasami bywają

lichromia tam nie za bardzo się za-

jeszcze w publikacjach z początku

Z tamtej epoki zostało całkiem sporo

liwości jej powielenia, tym większe

wprowadzone szarości do oznacze-

chowała, a z kolei te wszystkie ma-

XX wieku, są tam zdjęcia ścian, dużo

sprzętów: meble, lampy, mydelniczki,

jest prawdopodobieństwo, że stanie

nia skuć czy przeróbek. Dlatego taki

lowane farbą detale, które były pod

zachowanego tynku, który musiał od-

klamki u drzwi, kominek… Już samo

się ona rzeczywistością. Na przy-

przerys jest często bardziej czytelny

dachem, zachowały się o wiele lepiej

paść w którymś momencie, bo teraz

mieszkanie w takim domu jest czymś

kład: jeżeli ważne było, by danego

niż zdjęcie.

(co oczywiście widać tylko wtedy, gdy

jest jego bardzo malutko. W zasadzie

niesamowitym, duch archeologów z

człowieka uchronić przed zapo-

Teraz właśnie tym się zajmuję

przerysowuje się je, patrząc z bardzo

zachował się też tylko w tej partii, któ-

początku wieku unosi się w powie-

mnieniem po jego śmierci, to jego

– obecnie należę do zespołu, który

bliska).

ra jest pod niezniszczonym dachem.

trzu, jest prawie namacalny, kiedy się

imię, jego wizerunki były powielane

zajmuje się kompleksem królewskim.

To jest jeden etap prac – doku-

We wszystkich innych partiach się

siedzi przy kominku w tych samych,

w każdy możliwy sposób. Imię w

Jest to zespół kaplic, do którego

mentacja tego, co jest.

zniszczył.

co oni, fotelach, lub pracuje się w tych

tekście, przedstawienie w grobowcu

wchodzi kaplica Hatszepsut, o której

Podczas kopania grobów (wte-

samych pracowniach za domem.

(ileś razy), w pewnym okresie miały

jaki jest zatem drugi?

Nota bene, zdjęcia z grobowca Tu-

mówiłam. Ten zespół pomieszczeń to

Drugim etapem jest dopasowy-

dy, gdy wychodziły nam te kartona-

miejsce również takie „głowy rezer-

ostatnie miejsce, gdzie działa nasza

wanie bloków, które są wyekspo-

że i drewniane figurki) znaleźliśmy

tanchamona, które w 1922 roku, po

wowe”, czyli głowa przedstawiająca

Misja i które nie jest udostępnione dla

nowane w lapidariach. Pochodzą z

też dekorowane bloki, które poodpa-

jego odkryciu, obiegły świat i wywo-

tylko jego głowę włożona do grobu,

turystów. Wszystkie inne już zostały

tych partii, które się zawaliły pod-

dały ze ścian. Wpasowywały się w

łały taką sensację, były wywoływane

jego mumia. Bardzo ważne, by mu-

zakonserwowane, zrekonstruowa-

czas trzęsienia ziemi (o którym już

ścianę, uzupełniały dekorację, były

w „naszej” pracowni fotograficznej,

mia nie została zniszczona, gdyż w

ne, oczyszczone i przygotowane do

wspominałam) w czasach starożyt-

dokumentowane.

przez ówczesnego fotografa misji

przeciwnym wypadku duch, który

zwiedzania. Fakt, że nie do każdego

nych. Zostały pozyskane z gruzów

Przeważnie były to małe, kilku-

Metropolitan Museum, bo H. Carter

zostaje na ziemi po śmierci człowie-

pomieszczenia w świątyni turyści

przez archeologów pracujących tam

centymetrowe fragmenty. Jednak

nie miał swojego fotografa i pożyczał

ka, nie ma gdzie mieszkać. To było

go od Amerykanów (śmieje się). W

mogą wejść, bo niektóre są takie ma-

od końca XIX wieku.

pewien blok był naprawdę świetny,

dla nich bardzo ważne. Duch może

lutkie, że po prostu zrobiłby się korek

Ja się zajmuję rekonstrukcją gór-

złożył nam się prawie cały z kilku

trakcie mojego pierwszego sezonu

zamieszkiwać również w takim wła-

w wejściu i wszyscy ocieraliby się o

nych partii ścian kaplicy Hatszepsut

kawałków… Zachowała się na nim,

w Deir zostałam zakwaterowana wła-

śnie posągu albo w przedstawieniu

reliefy, przez co byłyby one narażone

i tej sąsiadującej z nią kaplicy, która

oprócz reliefu, warstwa malarska i in-

śnie w pokoju fotografa, przylegają-

w reliefie.

na zniszczenie. W takich wypadkach

była poświęcona jej ojcu. Kaplicy

skrypcja po koptyjsku, która brzmiała:

cym do pracowni fotograficznej.

Tak samo jest z tekstem. Tekst re-

są robione drzwi i można tylko zajrzeć

troszkę mniejszej, ale dekorowanej

ja, taki i taki, módl się za mną, Boże.

ligijny, zapisany na ścianie, nie musi

wiemy już zatem, co robi-

do środka.

w podobny sposób – właśnie z tymi

On też zostanie wstawiony w ścianę.

być odczytywany przez kapłana,

łaś w Egipcie. wiem jednak

ofiarnikami, niosącymi dary i ślepymi

Zabawne jest to, że w miejscu, gdzie

wystarczy, że ten tekst jest. Każde

czy  mogłabyś  opisać

również, że nie była to twoja

zaklęcie zaczynało się od słów Słowa

wrotami w zachodniej ścianie (m.in.

ten blok powinien się wpasować,

schemat całej świątyni?

jedyna archeologiczna przy-

do wypowiedzenia. I tego wystarcza-

Świątynia składa się z trzech

ich oryginał znajduje się w Luwrze, a

został wstawiony przez pierwszych

goda. wyruszyłaś później do

tarasów, polska Misja działa na

u nas, w kaplicy Totmesa I, ojca Hat-

archeologów, pracujących w świą-

ło. To jest taka magia życzeniowa –

równie – a może nawet bar-

trzecim, najwyższym tarasie. Z re-

szepsut, jest tylko kopia). W kaplicy

tyni przed Polakami, zupełnie inny.

coś, co jest zapisane, dzieje się samo

dziej? – interesującego pań-

ligijnego punktu widzenia właśnie

Hatszepsut wrota są oryginalne, choć

Zostanie on stamtąd usunięty, skoro

w sobie. W zasadzie… coś w tym

stwa.

ta część jest najważniejsza, tam są

w czasach już nam bliższych, około V

odnaleziono właściwy. Bloki znale-

rzeczywiście jest.

(cdn.)