24

Okruchy historii

16–29 października 2012 nr 19 (167) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

cZTERY WIEKI W cIENIU SMUTY

Rosyjskie elity zawsze pamiętały i nadal pamiętają, że silna pozycja Polski stanowiła zagrożenie dla Ro-

sji. W Polsce współczesnej mało kto pamięta, że przez ponad 200 lat (XV-XVII wiek) Polska była potęgą

militarną, od której ówczesna Ruś Moskiewska zbierała cięgi, a polskie wojska wielokrotnie zajmowały

ziemie ruskie i samą Moskwę.

„Ale polscy żołnierze mimo

wojskami. Rosja mogła być wówczas

zabrakło czasu i determinacji. Z in-

utrudzenia

przez Polskę unicestwiona. W 1611 r.

spiracji kleru prawosławnego, w maju

Skarżyli się, że król im marszu

to car Wasyl Szujski korzył się przed

1606 roku, doszło do buntu zakoń-

nie dozwala,

polskim królem w Warszawie. Dwa

czonego zabójstwem Dymitra, które-

Tak radzi by co prędzej doścignąć

wieki polskich przewag militarnych

go ciało poćwiartowano, spalono, a

Moskala”.

ugruntowały w świadomości Rosjan

prochy wsadzone do lufy armatniej

przekonanie, że to nie Szwedzi, Ta-

zostały wystrzelone na zachód (tj. w

(Adam Mickiewicz,

tarzy czy Kozacy, ale właśnie Polacy

kierunku Polski). Wraz z Dymitrem

Pan Tadeusz, ks.11, w. 84-86)

byli najgroźniejszym agresorem.

zginęło wówczas na Kremlu ok. 500

– 2000 Polaków. Carem Rosji okrzyk-

EugENiusZ NiEMiEc tekst

nięto przywódcę buntu Wasyla Szuj-

„smutnoje wriemia”

Powróćmy jednak do okoliczno-

skiego, któremu dane było rządzić

W 1605–06 roku na Kremlu rzą-

ści związanych z okresem „wielkiej

Rosją przez 4 lata (do 1610 r.).

dził car z polskiego nadania, a carycą

smuty” w Rosji. Okresem wielkiej

W tym samym okresie (1608–10)

była Polka Maryna Mniszchówna z

smuty określa się czas od wygaśnię-

ziemie ruskie, od morza Białego po

Sambora. Tereny dzisiejszej Ukra-

cia dynastii Rurykowiczów (1598), do

Ural i Kaukaz, pustoszą prywatne

iny, Białorusi, Litwy i Łotwy dłużej

rozpoczęcia dynastii Romanowych

wojska polskie księcia Rożyńskie-

pozostawały w granicach Polski niż

(1613). Czas ten charakteryzował

go, Sapiehy i Lisowskiego (sławni

Rosji. Krwawe i bezwzględne wojny

się pasmem zamieszek, zaburzeń

Lisowczycy), atakując Suzdal, Wło-

z Polską kształtowały i utrwalały

i rozruchów, ogólnego chaosu, bra-

dzimierz, Kostromę, oblegają Mo-

moskiewską świadomość historyczną

ku lub słabości władzy centralnej

skwę i Ławrę Troicką. Król Zygmunt

i państwową. Literatura i poezja rosyj-

i – jak zwykle w takich okoliczno-

III Waza, mimo niekorzystnego prze-

ska, a nawet muzyka (Dostojewski,

ściach – obcej interwencji w sprawy

biegu kariery Dymitra, nie rezygnuje

Puszkin, Musorgski i in.) podtrzy-

wewnętrzne. Zespół tych zjawisk

z prób pozyskania Moskwy jako so-

mywały i powielały przez pokolenia

język rosyjski określa lapidarnie

jusznika w walce o koronę szwedzką

świadomość polskiego zagrożenia.

terminem „smuta”.

oraz narzucenia jej katolicyzmu. W

Można powiedzieć, że Rosja wyrosła

Iwan IV Groźny, który – jak wyżej

tym celu wypowiada wojnę Rosji i po-

na tradycjach walk z Polakami, ocaliła

wspomniałem – wyprowadził Moskwę

syła hetmana Stefana Żółkiewskiego

swą tożsamość, a z śmiertelnego za-

na niepodległość, rządził więcej niż

na czele polskiego korpusu.

grożenia doszła do mocarstwowości.

twardą ręką, bowiem był wyjątkowym

Po zwycięstwie nad znacznie

Nie należy się więc dziwić, że całkiem

okrutnikiem i satrapą. Zdołał pozabijać

liczniejszymi wojskami rosyjsko-

współcześnie, po zniesieniu w Rosji

prawie wszystkich krewnych (łącznie

szwedzkimi pod Kłuszynem (4. 07.

święta Rewolucji Październikowej,

ze swym najstarszym synem). Przy-

1610) Żółkiewski stanął u bram Mo-

ustanowiono nowe święto narodo-

pisuje mu się ok. 3000 ofiar, w których

skwy, a przerażeni Rosjanie sami

we (Dzień Jedności Narodowej) „w

iwan groźny, źródło: www.studio-dr-vbadanov.narod.ru

zabójstwie miał osobiście uczestni-

obalili cara Szujskiego i wydali go w

rocznicę wyzwolenia Moskwy spod

wojewody sandomierskiego Jerzego

w kwietniu 2005 roku, nagle umiera

czyć. Jest znamienną ciekawostką,

ręce Żółkiewskiego jako łup wojenny

polskiej okupacji”, świętowane 4

Mniszcha w Samborze. Świadkowie,

(otruty? apopleksja?) car Borys Go-

że to okrucieństwo łączył harmonijnie

oraz rozpoczęli rokowania w sprawie

listopada, z racji przypadającego w

którzy znali Dymitra z dworu carskie-

dunow. Moskwa pogrąża się w cha-

z głęboką religijnością. Zawsze po

oddania carskiej korony królewiczowi

tym dniu cerkiewnego święta Matki

go, potwierdzają jego autentyczność

osie, a armia rosyjska, dowodzona

egzekucji polecał mnichom modlić się

Władysławowi IV, pod warunkiem,

Boskiej Kazańskiej, której cudowna

na podstawie podobieństwa do cara

przez Wasyla Szujskiego, po uprzed-

za dusze skazańców. Na łożu śmierci

że „przyjmie prawosławie i będzie

ikona przywieziona z Kazania w 1612

Iwana, obecności znamienia na pra-

nim zamordowaniu syna Godunowa

został wyświęcony na mnicha i po-

rządził przy udziale Dumy i Soboru”.

roku, miała się walnie przyczynić do

wej dłoni i nierównej długości ramion.

Fiodora II, zażądała ogłoszenia nad-

chowany w mniszym habicie.

Hetman bez jednego wystrzału zajął

wypędzenia Polaków z Kremla.

Dymitr przyjmuje wiarę katolicką i za-

ciągającego Dymitra carem Rosji. W

Po śmierci Iwana Groźnego

Moskwę i Kreml.

kochuje się z wzajemnością w córce

czerwcu 1605 roku Moskwa witała

(1584) faktycznym władcą Kremla

Grupa wpływowych bojarów

u źródeł konfrontacji

wojewody Marynie Mniszchównej.

radośnie Dymitra wkraczającego na

został bojar tatarskiego pochodze-

(m.in. Golicyn, Szeremietiew, Łagow-

Jak i dlaczego doszło jednak do

Wkrótce Dymitr zostaje przed-

czele wojsk na Kreml. Matka Dymitra

nia Borys Godunow, który rządził

ski – tworzący „stronnictwo polskie”)

konfrontacji obu państw? Historia to

stawiony królowi polskiemu Zygmun-

jak również Wasyl Szujski oczywiście

najpierw w imieniu niepełnoletniego

obrała polskiego królewicza carem.

dramatyczna, malownicza i sensacyj-

towi III Wazie, którego prosi o pomoc

potwierdzili autentyczność Dymitra.

syna Iwana Fiodora, a po jego śmier-

Porozumienie torpeduje sam polski

na. Odrębne państwo rosyjskie z cen-

w odzyskaniu należnego mu tronu

W lipcu 1605 roku odbyła się uro-

ci sam został carem. Rządził jednak

król, który mimo nalegań Żółkiewskie-

trum w Moskwie, pojawia się w wieku

carskiego. Król po zasięgnięciu opinii

czysta koronacja Dymitra na cara, a

bardzo nieudolnie i w ciągłej obawie,

go na ugodę, nie godzi się na takie

XIII, nękane ciągłymi najazdami Mon-

papieża Pawła V i jezuitów, dostrze-

Maryny Mniszchównej na carycę. Dy-

że zesłany do Uglicza (położonego

porozumienie, żądając carskiej koro-

gołów, Tatarów, Litwinów i Szwedów.

ga w Dymitrze szansę na uzyskanie

mitr rządził 10 miesięcy, ale prowadził

200 km na płn. od Moskwy) wraz z

ny dla siebie. W tej sytuacji Żółkiewski

Władcy moskiewscy: Iwan III i Iwan

sojusznika w wojnach prowadzonych

dość hulaszczy tryb życia, afiszował

matką Marią, najmłodszy syn Iwana

zabiera swe wojska i udaje się na Po-

IV Groźny ostatecznie zrzucili jarzmo

ze Szwecją i Turcją oraz na unię z

się bezbożnictwem, otaczał się Pola-

Groźnego Dymitr zgłosi pretensje

dole, a na Kremlu pozostawia jedynie

tatarskie. Religia prawosławna, kalen-

Rosją, którą odrzucił kilka lat wcze-

kami, wprowadzał zachodnie (czytaj

do tronu. Tego rodzaju problemy w

nieliczną polską załogę. Przez kolej-

darz i alfabet, przyjęte z Bizancjum,

śniej Borys Godunow.

polskie) obyczaje dworskie, zezwolił

ówczesnym czasie rozwiązywano

ne 3 lata Rosja nie ma cara, a rządy

spowodowały, że z biegiem czasu, a

Na wieść o pojawieniu się w Pol-

na budowę katolickiego kościoła w

poprzez zgładzenie konkurenta. Z

sprawuje formalnie komitet złożony z

zwłaszcza po upadku imperium bizan-

sce Dymitra, prawowitego następcy

Moskwie, co rzecz jasna, nie mogło

rozkazu Godunowa w Ugliczu zjawili

7 bojarów (tzw. „siemibojarszczyzna”)

tyjskiego (1453), Moskwa poczuła się

tronu, na dworze carskim wybucha

się podobać Moskalom, a zwłaszcza

się jego zaufani i sprawnie pode-

oraz pojawiają się jeszcze dwukrotnie

spadkobiercą tego imperium. Słynne

popłoch, a wśród ludu odżywa wieść

duchowieństwu prawosławnemu, któ-

rżnęli gardło 10-letniemu wówczas

fałszywi pretendenci do carskiego tro-

proroctwo Filoteusza pskowskiego

o uratowanym synu Iwana Groź-

re zaczęło oskarżać cara o zamiar

Dymitrowi (1591).

nu, którzy jednak zostają skutecznie

głosiło: „dwa Rzymy padły, stoi trzeci,

nego. Kreml zaprzecza pogłoskom

zniszczenia prawosławia.

Wkrótce jednak wśród ludu za-

przepędzeni i zabici.

a czwartego nie będzie”. Prorok wska-

i twierdzi, że osobnik ten nie jest

Polski król Zygmunt III Waza

częła krążyć pogłoska, że Dymitr nie

Brak władcy, szerzące się incy-

zał na Moskwę, jako na trzeci Rzym

carewiczem Dymitrem, lecz synem

przedstawił Dymitrowi propozycję da-

został zabity, bowiem jego matka,

denty między polskimi żołnierzami a

i zarazem ostatni.

setnika strzelców, służącego rodowi

leko idącej unii polsko-litewsko-rosyj-

uprzedzona o zamachu, zdołała go

mieszkańcami powodują, że w Rosji

W tym samym czasie Polska

Romanowych, który nazywa się Jurij

skiej: wspólna polityka zagraniczna,

ukryć w jednym z klasztorów prawo-

narasta antypolskie wrzenie. Kolpor-

poprzez unię z Litwą (1385) przesu-

Otriepiew, znany też pod zakonnym

wspólna moneta i flota, wolność han-

sławnych, natomiast siepaczom Go-

towane są opowieści o polskich be-

nęła swe granice znad Warty i Wisły

imieniem Grisza. Ta wersja utrzy-

dlu i wyznania. Krótko mówiąc, taka

dunowa podstawiono innego chłop-

zeceństwach i bohaterskich czynach

nad Dniestr i Dniepr, co w sposób

muje się w Rosji zresztą do czasów

unia byłaby czymś na kształt Stanów

ca. Za szerzenie takich pogłosek

Rosjan, jak np. ta o prostym, ko-

nieuchronny prowadziło do konfliktów

współczesnych.

Zjednoczonych Europy Wschodniej

Godunow kazał ucinać język.

stromskim chłopie Iwanie Susaninie,

terytorialnych i militarnych. Wojny o

Tymczasem Dymitr, z Maryną

od Warty po Jenisej.

Faktem jest natomiast, że w 1604

który poświęcił swe życie aby wypro-

Inflanty (chodziło o dostęp Rosji do

Mniszchówną u boku, na czele 2500

Warto zastanowić się, JAK PO-

roku w Polsce pojawia się młodzie-

wadzić na bagna polskich interwen-

morza), wielkie bitwy pod Orszą i Smo-

żołnierzy-ochotników i 2000 doń-

TOCZYŁY BY SIĘ LOSY POLSKI

niec, który podaje się za uratowane-

tów, w których poginęli, uprzednio

leńskiem, były toczone bardziej w inte-

skich Kozaków wyrusza do Moskwy.

I EUROPY przez następne choćby

go następcę tronu Dymitra. Znajduje

zarąbawszy toporem zdradzieckiego

resie Litwy niż Polski. Główny ciężar

Sytuacja jest bardzo mu sprzyjają-

200–300 lat, gdyby do takiej unii do-

schronienie najpierw u Michała Wi-

przewodnika. W marcu 2005 roku

tych wojen ponosiła jednak Polska,

ca, bowiem już podczas wyprawy,

szło? Niestety, na realizację zamiaru

śniowieckiego w Brahimiu, a potem u

postaci Iwana Susanina było poświę-

a polscy królowie i hetmani dowodzili