28

Wyjęte z karty pamięci

16–29 października 2012 nr 19 (167) * Kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

O Wołodyjowskim faktów kilka

W lecie 1672 roku potężna, ponad 120 tysięczna, armia turecko-tatarska wyruszyła na tereny Rzeczypospoli-

tej. Na jej drodze jako pierwszy stanął Kamieniec Podolski. Oblężenie Kamieńca Podolskiego rozpoczęło się

12 i trwało do 27 sierpnia. Minęła właśnie 340. rocznica tych tragicznych dla Podola wydarzeń.

kRZYsZtOF sZYMaŃski

Przygotowania kamieńca

do obrony

Kamieniec Podolski, zwany „klu-

czem do Podola i całej Rzeczypospo-

litej”, został oblężony przez potężne

wojska tureckie. Twierdza wówczas

miała już niezmodernizowane, nad-

wyrężone licznymi walkami, umoc-

nienia i słabą załogę składającą

się zaledwie z 200 żołnierzy stałej

załogi, 500 osobowego regimentu

piechoty pod dowództwem majora

Kwasiborskiego z zaciągu biskupa

krakowskiego Andrzeja Trzebickiego,

dwa regimenty piesze (ok. 300-400

ludzi) pod dowództwem kapitana

Wąsowicza i kapitana Bukara, 24

dragonów, 70 ludzi z chorągwi jaz-

dy, 80 kijanów rotmistrza Jana Mo-

krzyckiego i trochę jazdy wołoskiej

Jerzego Wołodyjowskiego. Łącznie

załoga stanowiła ok. 1500 żołnierzy,

z czego 1060 ludzi obsadziło Stary i

Nowy Zamek, a reszta zajęła pozycje

w mieście. Stanowiło to jedynie 1/7

potrzebnej obsady obrońców. Obro-

ną dowodził starosta podolski Mikołaj

Potocki. Północną stronę Nowego

Zamku obsadził rotmistrz Myśliszew-

ski z 700 ludźmi, południową stronę

z kolei chorąży podolski Wojciech

Humiecki oraz regiment generała

Łączyńskiego pod dowództwem ka-

Nicolas de Fer (1646-1720), widok kamieńca Podolskiego, 1693 r.

pitana Wąsowicza oraz część dra-

gonów Wołodyjowskiego, razem ok.

śniej trzykrotnie zamężna, po śmierci

czasie obrony Kamieńca Podolskie-

pułkownik, kawalerzysta w chorągwi

kich minerów Nowego Zamku do

400 ludzi. Pozostali dragoni i serdiu-

Wołodyjowskiego wyszła piąty raz za

go przed wojskami tureckimi. Gdy

hetmana Jana Sobieskiego, urodził

Starego Zamku, który nie był przy-

cy Montowidły zajęli Stary Zamek.

mąż, za pisarza, Franciszka Dziewa-

po dwunastodniowej obronie twier-

się w rodzinnym majątku w Makowie

gotowany do prowadzenia ostrzału

Kluczowy punkt obrony miasta, czyli

nowskiego. Ukochanego małżonka

dza poddała się, Hejking nie chcąc

na Podolu, ok. 15 km na północny

z dział, ponieważ na średniowieczne

Ruską Bramę, obsadziło 230 ludzi

w 1672 roku opuściła ze srebrami ro-

doprowadzić do wydania zamku w

wschód od Kamieńca Podolskiego.

mury nie można było wciągnąć du-

stolnika latyczowskiego Stanisława

dowymi i intercyzą małżeńską i wyje-

ręce wroga według niektórych relacji

Z rąk hetmana Jana Sobieskiego

żych dział. 25 sierpnia Turcy podko-

Makowieckiego. Bramę Lacką ob-

chała do krewnych do Gdańska, po-

podpalił 200 beczek prochu i spowo-

otrzymał stanowisko rotmistrza w

pali się pod jedną z baszt Starego

sadził wojski latyczowski Stanisław

zostawiając na jego głowie i pastwie

dował wysadzenie Baszty Czarnej

twierdzy Kamieniec Podolski. W

Zamku i wysadzili ją w powietrze,

Grodecki z ochotnikami i szlachtą.

Turków matkę i siostrę z mężem.

na Zamku Górnym, zabijając przy

1671 r. był komendantem stanicy ry-

po czym podjęli ponownie szturm,

Wielkiego Szańca bronił wójt lacki

Na tych postaciach historycz-

tym 800 ludzi, głównie komputo-

cerskiej w Chreptiowie (miejscowość

który odparto z wielkimi ofiarami.

Cyprian Tomaszewicz. Obroną mo-

nych są wzorowani są główni boha-

wych Kozaków. Do dzisiaj niejasne

nad Dniestrem między Kamieńcem

Poległ między innymi Wojciech Hu-

stu dowodził młody cześnik podolski

terowie Trylogii Henryka Sienkiewi-

są pobudki jego czynu. Współcześni

a Mohylowem Podolskim). Zginął 26

mieniecki. Turcy jednak w dalszym

Józef Wasilkowski.

cza, Michał Wołodyjowski i Basień-

tłumaczyli jego postępowanie po-

sierpnia 1672 w wybuchu prochu w

ciągu prowadzili podkopy, tym ra-

ka. Na szczęście, autor nie opisał

czuciem honoru i rozpaczą po kapi-

Baszcie Czarnej w Zamku Górnym w

zem już z trzech stron. W tej sytuacji

faktów historycznych dosłownie.

tulacji. Natomiast biskup kamieniecki

Kamieńcu Podolskim, bezpośrednio

Potocki, z uwagi na brak możliwości

atak turków

12 sierpnia pod zamek podeszły

Wespazjan Lanckoroński sądził, że

po kapitulacji Kamieńca.

obronienia zamku, 26 sierpnia podjął

oddziały tatarskie i konnica turecka,

Hejking chciał w ten sposób zatrzeć

Okoliczności śmierci Wołodyjow-

decyzję o kapitulacji. Potocki chciał

konsekwencje

którą odpędzono salwami z dział. 14

ślady malwersacji w powierzonej mu

skiego i wybuchu nie są jasne. Czy

także oszczędzić mieszczan, ponie-

upadku kamieńca

sierpnia dotarły pod twierdzę głów-

Utrata kluczowej twierdzy zmu-

zbrojowni. Nie można jednak wyklu-

nastąpił on przypadkowo (według

waż prawo tureckie w razie zdobycia

ne siły tureckie z Wielkim Wezyrem,

siła Rzeczpospolitą do podpisania

czyć, że wybuch spowodowała nie-

wersji Cypriana Tomaszewicza), czy

miasta szturmem pozostawiało żoł-

które zaczęły sypać siedem wielkich

traktatu buczackiego, zobowiązu-

ostrożność pijanych żołnierzy (była

też spowodowany był przez oficera

nierzom wolną rękę przez 3 dni. 30

szańców do ostrzału Polaków ze 120

jącego ją do oddania Podola i pła-

to jednak oficjalna wersja podana

artylerii fortecznej Hejkinga (wer-

sierpnia obrońcy opuścili Kamieniec.

dział ustawionych na okolicznych

cenia Turkom rocznego haraczu w

Turkom dla uśpienia ich podejrzli-

sja Stanisława Makowieckiego) nie

Wielki Wezyr wjechał uroczyście

wzniesieniach. Ostrzał z nowocze-

wysokości 22 tysięcy dukatów. Do

wości, co do celowego złamania wa-

ma pewnych danych historycznych.

do Kamieńca 3 września. Większość

snej artylerii paraliżował obrońców,

tego zresztą nie doszło, bo sejm

runków kapitulacji). Nie wykluczone

Zapewne przy ogłoszeniu kapitula-

świątyń zamieniono na meczety,

ponieważ na Nowy Zamek padało

nie zatwierdził tego traktatu. Szybko

jest też przypadkowe zaprószenie

cji obrońcom było nie do tego, aby

zniszczono  cmentarze,  burzono

dziennie 400 kul armatnich i 200

wystawiono wielką armię, na czele

prochu, co sugerował Cyprian To-

znaleźć winnego wybuchu, a potem

domy, a przy katedrze wybudowano

granatów z moździerzy. 20 sierpnia

której Jan Sobieski pokonał w listo-

maszewicz, wójt polskiej jurydyki w

kolejne 27 lat niewoli tureckiej też nie

minaret. W Kamieńcu ulokowano też

Turcy trafili w jeden ze składów amu-

padzie 1673 roku Turków pod Cho-

Kamieńcu w latach 1672-1679.

sprzyjały badaniom historycznym. W

10 tysięczny turecki garnizon. Spro-

nicji ulokowanych w baszcie Starego

cimiem. Kamieńca jednak nie udało

Wołodyjowski jadący na końcu

warunkach kapitulacji Turcy zażyczyli

wadzono także Żydów, którzy ko-

Zamku i po gigantycznej eksplozji

się odzyskać, ponieważ część wojsk

kolumny wojskowej, opuszczają-

sobie, aby ciężkie uzbrojenie (arma-

rzystali z tureckiej protekcji kosztem

podjęli pierwszą próbę szturmu,

litewskich pod wodzą hetmana Paca

cej zamek, został ugodzony przez

ty, amunicja do nich i prochy) Polacy

Ormian z Kamieńca. Turcy pozostali

który odparto, zadając znaczne stra-

opuściła Podole. W celu kontroli nad

odłamek murów w głowę i zginął na

pozostawili w twierdzy. Wojsko mogło

w Kamieńcu przez 27 lat.

ty Turkom. W związku z tym Turcy

terenami tureckimi hetman Stanisław

miejscu. Jego zwłoki złożono w pod-

wyjść tylko z lekką bronią.

ograniczyli się do terroryzowania

Jabłonowski wybudował w 1692 roku

ziemiach kościoła franciszkanów w

Według rotmistrza Stanisława

jerzy wołodyjowski –

obrońców nieustannym ostrzałem.

nad Dniestrem fortecę Okopy Świętej

Kamieńcu Podolskim.

Makowieckiego (ok. 1650-1714), do

Hektor kamieniecki

Pod jego wpływem dowódcy obrony

Trójcy. Kamieniec i Podole Rzeczpo-

Jego żona, Krystyna Jeziorkow-

wybuchu miał się przyczynić szlach-

Jerzy Wołodyjowski – szlachcic

podjęli fatalną decyzję wycofania

spolita odzyskała w 1699 roku, na

ska, wcale nie przypominała Haj-

cic kurlandzki niejaki Hejking. Dowo-

herbu Korczak, stolnik przemyski, żoł-

się z podkopywanego przez turec-

mocy traktatów karłowickich.

duczka-Baśki z kart Trylogii. Wcze-

dził on artylerią zamkową i miejską w

nierz i zagończyk, rotmistrz, od 1669