28

kurier kulturalny

30 listopada–13 grudnia 2012 nr 22 (170) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Wojna poety z bolszewizmem

TyRTEUSZ W PELERyNIE

Henryka Zbierzchowskiego, którego nazywano „najbardziej lwowskim z poetów”,

postrzegano zarazem jako artystycznego Cygana, wiecznego „peleryniarza”

dozgonnie wiernego młodopolskiej poetyce, a nade wszystko człowieka wolnego od

polityki. Jest to oblicze bez wątpienia prawdziwe, ale zdarzył się w jego twórczości

pewien „stan wyjątkowy”, tym istotniejszy, że po latach pociągnął za sobą konse-

kwencje, które o mały włos przesądziłyby o losie poety. Warto o tym dziś przypo-

mnieć również dlatego, że jest to ciekawy przyczynek do dziejów Lwowa

w pierwszych latach niepodległości. Idzie bowiem o czas wojny polsko-bolszewic-

kiej, który przyniósł pieśni i wiersze całkiem inne od pisywanych przez Zbierzchow-

skiego wcześniej i od tych, które publikował później, do końca lat trzydziestych.

Bolszewizmu wstrętny gad

Wkrótce u nas się rozgości –

Ogon gada tam gdzie Wołga,

Głowa się już w Polsce czołga.

Niech głoduje żołnierz – pies,

Co kraj broni ostrzem szabli.

Obszarnikom nadszedł kres

Era cepa dziś i grabli

Burżuj – niech go porwie bies!

Inteligent – pal go dyabli!

A więc skoro partya każe

Trupy! Dalej na cmentarze.

ich opowieści poruszał wyobraźnię,

brawurowa i zwycięska, przeprowa-

budził historyczne obawy i wskrze-

dzony kontratak skończył się sromot-

szał historyczne motywacje. Zbierz-

ną porażką Sowietów. Można powie-

Żelaznym słowem

Bolszewizm był dla tego „anioła

chowski w jednym z ówczesnych

dzieć, że jeszcze nie opadł bitewny

bohemy” czymś wrogim do szpiku,

wierszy, którego intencją było krzepić

pył, gdy w jednym z marcowych

piętnował więc i wykpiwał go celnie,

bojowego ducha, odwoływał się do

„Szczutków” ukazała się „Piosenka

bezlitośnie, bezpardonowo. Nie były

etosu powstania styczniowego, nie-

o bolszewikach” Zbierzchowskiego

to bynajmniej utwory młodopolsko

zwykle silnego we Lwowie. Pisał w

– zamieszczono nawet nuty – zry-

finezyjne, przeciwnie, to często zry-

wierszu „Szum lasu”:

mowana, rzec można, zaciężnie, ale

mowana publicystyka patriotyczna,

bezpośrednio:

Na piersiach znacz im krwawy krzyż,

polityczna i wojenna. Adresowana

Legun się nie liczy z niczem,

Litości nie jest godzien kat,

do żołnierza, zatem po żołniersku

Puk, puk, puk,

A gdy obławy zabrzmi spiż,

prosta i rubaszna, nie licząca na

Legun się nie liczy z niczem,

Przepadaj tak jak w trawie gad.

czar wyrafinowanej metafory, lecz,

Gdy w polu wróg,

chciałoby się powiedzieć, bijąca

Bolszewikom pod Mozyczem

Kiedy na ziemię spadnie mrok

słowem raczej żelaznym. Tym cięż-

Tyłek stłukł.

Tak tajemniczo szumi las,

szym, czym bliższe i realniejsze sta-

Nie było najmniejszych wątpliwo-

SŁAWOMIR GOWIN

I sześćdziesiąty trzeci rok

wało się zagrożenie. W pierwszych

ści jaki pogląd w tej sprawie ma

Marzy się drzewom jeszcze raz.

Już od początków I wojny świa-

dniach 1920 roku „Szczutek”, niejako

redakcja. Oto monumentalny czołg

Rozkaz Naczelniku!

towej Zbierzchowski chętnie ogła-

w imieniu polskiego żołnierza, dzię-

Wprawdzie jeszcze pod koniec

pod polską flagą miażdży „bolsze-

szał wiersze i piosenki żołnierskie,

kował lwowianom, którzy w okresie

stycznia bolszewicy skierowali do

Poeta ogłaszał te wiersze drukiem,

wicki element”, który, sądząc po

legionowe, przeniknięte żarliwym,

Bożego Narodzenia wzięli udział w

Warszawy notę proponującą pokój,

ale jako doświadczony w kontaktach z

uniformach pokonanych, dostrze-

entuzjastycznym patriotyzmem, jed-

licznych wówczas „zbiórkach ulicz-

podjęto pertraktacje, ale Piłsudski

realną publicznością kabareciarz nie

gano zarówno na wschodzie, jak i w

noznacznie określające jego przeko-

nych dla żołnierzy w polu”:

uważał za nieuchronny moment gdy

zapominał, że pisze przede wszystkim

bolszewizujących Niemczech. Już

nania narodowe i niepodległościo-

Moskwa, zgodnie z zapowiedzią

dla ludzi, którzy będą słuchać tych

wtedy w lwowskim peleryniarzu-

Dzięki wam składa żołnierzyk szary

we. W tych czasach bynajmniej nie

Trockiego, przygotuje uderzenie. Nie

utworów często po ciężkiej bitwie, a

patriocie zwolna budził się lwowski

Za takie hojne na gwiazdkę dary.

traktowano tego jako odchylenie,

łudził się, że jakakolwiek dyplomacja

przed kolejną, na którą być może wy-

Tyrteusz. Prawdziwa kampania sa-

Za każdy piernik koszulę trzewik

które miałoby jakkolwiek szkodzić

zahamuje krwawą konfrontację z leni-

ruszą następnego ranka. Dlatego też

tyryczna zaczęła się w październiku

Pójdzie do piekła jeden bolszewik.

legendzie wolnego przedstawiciela

nowską Rosją. Przeciwnie, w swojej

za najwłaściwszą uważał poetykę, w

1919 roku gdy w „Szczutku” pojawił

artystycznej bohemy. Kiedy więc

taktyce zakładał kroki wyprzedzające.

której można dodać odwagi, pobu-

się „bolszewicki gad” i „kret bolsze-

w marcu 1918 roku wznowiono we

Miesiąc później, w jednym z nu-

Kiedy rozpoczęta 25 kwietnia ofensy-

dzić zapał, rozniecić gniew. Jak w na-

wizmu”, a pod jednym z rysunków

Lwowie wydawanie „Szczutka”, tygo-

merów lutowych, sarkastyczną apo-

wa na Kijów zakończyła się sukce-

pisanym na scenę „Marszu żołnierza

wierszyk:

dnika satyryczno-politycznego o XIX

strofą zwracano się wprost do bol-

sem i Piłsudski w maju triumfował w

polskiego”, który wydrukowano, i tym

Cudnieś strzeliło drzewo wolności

-wiecznych korzeniach, Zbierzchow-

szewika:

Warszawie, obwołany przez marszał-

razem z nutami, także w „Szczutku”:

Koroną w chmury –

ski został jego współredaktorem, a

ka Trąmpczyńskiego „spadkobiercą

Hej rozparłeś się wygodnie

Ostrzem swych bagnetów piszem

Na twoich młodych gałęziach gości

także głównym i bodaj najostrzej-

królów”, a w kościołach śpiewano

W ślad za tobą idą zbrodnie

my traktaty,

Ptak srebrnopióry.

szym piórem. Na okładce pierwsze-

„Te Deum Laudamus”, we Lwowie

Knut i trucizn war

Bowiem mamy w pięcie wszystkie

go numeru zapewniano, że wskrze-

Zbierzchowski gromko oznajmił czy-

(…)

dyplomaty.

Lecz gdy tak czoło swe stroisz ładnie

szony „Szczutek”, będzie „tak jak

telnikom „Szczutka”:

Mimo swego bolszewizmu

Papier jest potrzebą cywilnego stanu

W światła i cienie,

ongi, smagać szpadą zjadliwości”.

Tyś z carskiego despotyzmu

Orzeł rozwinąć umie skrzydła,

Żołnierz zaś jest rady gdy ma liść

Kret bolszewicki podgryza zdradnie

I smagał, choć póki co, nękała go

Wszystkie godła zdarł

Bez wazeliny i bez mydła.

łopianu.

Twoje korzenie.

zaborcza cenzura i konfiskaty.

Żandarm knut i szubienica

(…)

To twej siły tajemnica

Dyplomatyczne precz wykręty!

Choćby nam kazano iść do świata

Jesień 1919 roku niosła już sil-

Sposób na gada

Tyś czerwony car!

W nich Polak zawsze był ciemięgą;

końca,

Pierwszy rok po odzyskaniu

niejsze emocje. Komuniści w róż-

My mamy inne argumenty

Kubę i Jamajkę odbić od Japońca,

niepodległości przyniósł lwowia-

nych częściach świata próbowali

Łydki jak stal i łapę tęgą.

Albo na dno piekła zjechać na patyku

nom obronę miasta przed Ukraińca-

Zanim doszło do najważniejszych

wzniecać powszechne strajki. Tem-

Więc trza wyciągnąć z tego zysk:

Chórem wnet krzykniemy:

mi. Odsunęło to na dalszy plan lęk

starć, obie strony gorączkowo się do

peratura relacji polsko-bolszewic-

Kto cię zaczepi – wal go w pysk!

Rozkaz Naczelniku!

przed bolszewizmem, który ostrzył

nich przygotowywały starając się

kich rosła i bynajmniej nie obniżały

pazury na wschodnie kresy dawnej

wypracować jak najlepszą sytuację

jej dyplomatyczne pozoracje. Zresz-

Rzeczpospolitej i łakomie spoglądał

wyjściową dla przyszłych działań.

Okrzepły w walce z Ukraińcami

tą w grudniu Trocki oznajmił wprost:

na resztę Europy. Jednak „Szczu-

Z takich właśnie taktycznych powo-

Lwów zachowywał wigor, ale niepo-

„kiedy skończymy z Denikinem, rzu-

Wszystko dla frontu

tek” już wiosną 1919 roku zamieścił

dów, na początku marca dywizja pod

kój rósł z każdym tygodniem. Do mia-

W lipcu 1920 roku Lwów mobilizo-

cimy wszystkie nasze rezerwy na

na pierwszej stronie znamienny

dowództwem Sikorskiego odebrała

sta nadciągali wciąż nowi uchodźcy z

wał wszystkie siły. Zewsząd nawoły-

front polski”. Zatem Zbierzchowski

rysunek Kamila Mackiewicza pod

bolszewikom Mozyrz, duży i ważny

terenów pustoszonych przez wojska

wano by „stanąć bez różnicy stanów,

rymował w „Szczutku” całkiem á

tytułem „Sposób na bolszewików”.

węzeł kolejowy. Akcja Polaków była

leninowskie. Obraz jaki wyłaniał się z

płci i wieku pod broń”, wzywano do

propos: