27

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 14 grudnia 2012–14 stycznia 2013 nr 23-24 (171-172)

Fenomen profesora stanisława Niciei

Największa sala lwowskiej biblioteki im. Stefanyka wypełniona była po brzegi. Spóźnieni, bez nadziei znalezienia wolnego miejsca,

zajmowali miejsca stojące. Obok profesorów lwowskich uczelni i zasłużonych muzealników (niektórzy z nich przed paroma dniami

wrócili z wystawy Pinsla w Luwrze) można było zobaczyć licznych przedstawicieli towarzystw polskich, działających we Lwowie,

lwowskich przewodników turystycznych, krajoznawców, pracowników Konsulatu Generalnego RP, naukowców z Krakowa, Polaków

i Ukraińców. Bardzo dużo ludzi młodych. Wszystkich zgromadził wykład profesora Stanisława Sławomira Niciei pt. „Fenomen Lwowa”.

na poziomie europejskim. W Gali-

lub Bolesława Prusa. Wydanie mo-

JURIJ SmIRNoW

cji wykształciła się wysokiej klasy

ich książek wywołało burzę listów,

tekst i zdjęcia

kadra urzędnicza, administracyj-

telefonów. Ludzie przysyłali rodzinne

Spotkanie ze znanym uczo-

na. To ona budowała niepodległą

materiały, fotografie – zebrałem już

nym, rektorem Uniwersytetu Opol-

Polskę. Skąd politycy i ministrowie

własne archiwum. Jest to archiwum

skiego, odbyło się w ramach cyklu

miary Grabskiego, Kwiatkowskie-

unikatowe – takich rodzinnych doku-

spotkań Ossolińskich, organizowa-

go, Mościckiego, Bartla? Teraz

mentów nie ma w żadnym archiwum

nych wspólnym wysiłkiem Zakładu

każdy wie, że to ludzie ze Lwo-

państwowym. A kiedy zaczynałem

Naukowego im. Ossolińskich we

wa. Lwów miał talentów nadmiar.

zbierać materiały we Lwowie, nie

Wrocławiu i Biblioteki Naukowej im.

Wysiedlone pokolenia wyniosły

puszczano mnie do archiwum, do

Stefanyka, przy wsparciu Konsulatu

ból i żal po tym mieście w sze-

działu rękopisów Biblioteki im. Ste-

Generalnego RP we Lwowie.

roki świat. Wśród nich byli Stani-

fanyka. Na Cmentarzu Łyczakow-

Tak ogromne zainteresowanie

sław Lem, Marian Hemar, Włada

skim śledziła mnie milicja, wzywano

tym spotkaniem śmiało można na-

Majewska… Tysiące nazwisk nie

do KGB. Na Cmentarzu Łyczakow-

zwać nie tylko fenomenem Lwowa,

można przytoczyć w żadnej, na-

skim zrobiłem 12 tys. zdjęć. Jest to

ale też fenomenem takiej osobisto-

wet bardzo grubej książce. To było

naprawdę miejsce unikatowe – na

ści, jak prof. Stanisław Nicieja. Setki

miasto otwarte, miasto otwartych

500 tys. pochówków, tam leży oko-

znanych uczonych, literatów i poetów,

ludzi. Po wielu latach sztucznego

ło 20 tys. znanych, wybitnych ludzi.

Polaków i Ukraińców przez ostatnie

zamknięcia ono znów wraca do

Każdy z nich zasługuje na swoją

dwadzieścia pięć lat napisało swoje

tego stanu, a razem z nim jego

historię. Jakbym nawet chciał, nie

książki o Lwowie, ale żaden z nich nie

współcześni mieszkańcy. O wiel-

mogę wszystkich opisać na stronach

ma tej popularności, nie roztacza ta-

kości tego miasta trzeba nie tylko

moich książek. Wśród nich nieskoń-

Prof. Stanisław Sławomir Nicieja

kiej aury jak prof. Nicieja. Zaintereso-

pamiętać, ale też chronić! Tak wie-

czone tysiące ludzi zapomnianych.

wanie jego twórczością i jego postacią

le zmieniło się we Lwowie przez

Wyciągnąć pamięć o nich z mroku

siadał m.in. w Polsko-Ukraińskiej

skim Nicieja zobaczył przeszłość

nie gaśnie z biegiem czasu. Pamię-

dwadzieścia lat. Teraz tutaj mogę

historii jest zadaniem niezwykle

Komisji ds. Renowacji Cmentarza

Lwowa ze wszystkimi jego wybitny-

tam jego spotkania z końca lat 80. XX

mówić otwarcie, bez cenzury, bez

trudnym, ale fascynującym. W ciągu

Łyczakowskiego (1989-1993) i w

mi postaciami, niesamowitą historię

wieku z pracownikami „Energopolu”,

autocenzury. Zmieniła się też Eu-

ostatnich dwudziestu lat powstało

zespole Odbudowy Cmentarza Or-

tego miasta. Miasto to nadal jest

w stołówce energopolowców, z człon-

ropa, zmieniła się Polska. Teraz w

ponad 500 książek o Lwowie. I to

ląt (od 1993 r.), tylko kilkaset głosów

wspaniałe – nikt nie jest w stanie

kami TKPZL w sali sportowej szkoły

moim Opolu panują całkiem inne

wciąż za mało. Piszą Polacy i Ukra-

zabrakło mu w kampanii wyborczej

zatrzymać jego rozwoju. Do Lwowa

nr 10 czy studentami Uniwersytetu

stosunki między Polakami i Niem-

ińcy. Jest też oczywiście spór mie-

do Senatu w 2011 roku. Prof. Nicieja

po wojnie przyjechało bardzo dużo

Lwowskiego w sali dawnego Sejmu

cami. Między naszymi państwami

dzy nimi o to miasto i jego historię.

opublikował około 500 artykułów na-

obcych ludzi. Ale miasto oddziały-

Galicyjskiego. Zawsze te spotkania

jest też normalna, otwarta, przyja-

Ale to spór między ojcem i matką

ukowych, publicystycznych i popula-

wało na nich także, jak i na polskich

zbierały tłumy zainteresowanych lu-

ryzujących historię Lwowa i Kresów.

historyków. Prof. Nicieja nie jest

dzi i zawsze panowała niezwykła at-

Jest autorem 14 książek. Pierwsza

rodzinnie związany ze Lwowem lub

mosfera. Tak było i 3 grudnia w sali

z nich to „Cmentarz Łyczakowski we

Kresami, ale i on połknął tego nie-

biblioteki im. Stefanyka. Fenomen

Lwowie 1786-1986” wydana w 1988

zwykłego bakcyla lwowskiego – od

prof. Niciei nie zmienia się nie tylko

roku nakładem 25000 egzemplarzy!

razu i na zawsze”.

w czasie, ale też i w pokoleniach.

O takich nakładach każdy autor

Stanisław Nicieja mówił do

Znaczna część tych, kto przyszedł na

może sobie tylko marzyć. Ale i tego

zebranych przez 1,5 godziny bez

spotkanie, to ludzie młodzi – dzieci, a

było za mało. Za tą książką stały ko-

przerwy. Na sali panowała niezwy-

nawet wnuki tych kto przychodził na

lejki, a nakład bardzo szybko został

kła cisza. Uwaga wszystkich była

spotkania do szkoły nr 10. Dyrektor

całkowicie wyczerpany. Dużą popu-

przykuta nie tylko do jego słów,

biblioteki Myrosław Romaniuk przed-

larnością cieszą się jego następne

ale też do jego postaci. Nie był to

stawił zebranym twórczy biogram

pozycje. Również najnowsza p.t.

akademicki wykład profesora, ale

prelegenta. Przypomniał, że Nicieja

„Kresowa Atlantyda. Historia mitolo-

występ aktorski. Profesor mówił

obronił doktorat jeszcze w 1977

niezwykle barwnie, ekspresywnie,

demonstrując wysoki styl wypowie-

dzi, literacki talent, poetycką duszę.

Ekspresywna gestykulacja, żywa

mimika twarzy znacznie wzbogaca-

ły jego wypowiedź. Był to na prawdę

nie tyle referat naukowy, co występ

artystyczny. To cały prof. Nicieja!

Naukowiec, badacz dziejów, bio-

Słuchacze na sali w czasie odczytu

graf, a również utalentowany literat

na temat kto ma większe prawa do

z poetycką duszą i błyszczącymi

zna granica. Bardzo chcę, żeby jak

wspólnego dziecka. Ten spór nie

oczyma. Prelegent przedstawił ze-

najszybciej było tak między Polską

ma rozwiązania. Każdy po swojemu

branym swój życiorys, opowiadał o

i Ukrainą”.

ma swoją prawdę. Lecz Lwów był

swoich rodzicach, swojej przygodzie

Po zakończeniu wykładu prof.

i pozostaje „wyjątkowo przyjemnym

ze Lwowem, z Kresami. Sam o so-

Stanisława Niciei nie było dyskusji,

miastem”, jak pisał jeszcze przed

bie mówił, że jest szczęściarzem, że

nikt nawet nie podjął próby by wstą-

wojną  Stanisław Wasylewski, w

trafił na taki temat i spotkał w swoim

pić z nim w spór naukowy. Nie było

latach 1870-1918 był fenomenem

życiu takich ludzi, jak Jerzy Janicki,

nawet pytań – na tyle jego wykład

w tle zrusyfikowanej Warszawy lub

Jerzy Michotek czy Andrzej Hiolski.

był wyczerpujący. Były tylko podzię-

Dyrektor Myrosław Romaniuk (od lewej) i prof. Stanisław Nicieja

zniemczonego Poznania. Ludzie,

„Fenomenem było wysiedlenie ze

kowania, oklaski i długa kolejka po

którzy mieli w państwie austriackim

Lwowa 120 tys. ludzi, których prze-

autografy. Wielu zebranych już od

roku, habilitował się w 1982, zaś w

gii miast kresowych. T. 1” wydana w

opinię przestępców państwowych,

rzucono na Dolny Śląsk i inne wo-

wielu lat są znajomymi profesora.

1989 otrzymał tytuł profesora nauk

2012 roku.

jak np. Franciszek Smolka, dopro-

jewództwa Zachodnie – powiedział

Każdego razu są na nowo przez

humanistycznych. Prof. Nicieja był

Dyrektor Zakładu Naukowego

wadzili do autonomii galicyjskiej, do

Nicieja. – Ale żadnemu pisarzowi w

niego oczekiwani. Profesor Nicieja

inicjatorem organizacji Uniwersytetu

im. Ossolińskich Adolf Juzwenko

polonizacji Lwowa. Ale i państwo

powojennej Polsce nie udało się opi-

jest człowiekiem bardzo pracowitym

Opolskiego i w latach 1996-2002 i

powiedział, że „…Nicieja otworzył

to też było fenomenem ówczesnej

sać dramatu tych ludzi, epopei ich

i wymagającym, jednak to za mało

2005-2008 był jego rektorem. 16

oczy Polakom na Lwów. W latach

Europy. Gimnazja galicyjskie gwa-

życia. Nie było żadnego filmu, który

do powstania fenomenu. Trzeba

marca 2012 roku ponownie został

70-80. XX wieku był to temat, który

rantowały bardzo wysoki poziom

by potrafił ten dramat pokazać. W

jeszcze tego przysłowiowego „bak-

wybrany na to stanowisko. W la-

nie był podejmowany przez bada-

wykształcenia, a Uniwersytet i Po-

powojennej polskiej literaturze za-

cyla” – i tego „bakcyla” profesor z

tach 2001-2005 sprawował mandat

czy, a wzmianki o nim były nader

litechnika Lwowska znajdowały się

brakło ludzi skali Elizy Orzeszkowej

Opola złapał we Lwowie.

senatora z okręgu opolskiego. Za-

skromne. Na Cmentarzu Łyczakow-