32

kocham cię, Polsko!

14 grudnia 2012–14 stycznia 2013 nr 23-24 (171-172) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

kiBicuJąc z oDDAli

Dajmy na to, ja panu teraz wszystko szczerze powiem. Cały, jak

mówią, otworzę się... To zwodnicze słowo, jakby człowiek miał

w środku nie wiadomo jakie cudeńka do pokazywania bliźnim,

duszyczkę ze skrzydełkami w bielutkiej sukience czy coś w tym

rodzaju. A tak naprawdę nic podobnego tam nie ma, czasem

ludzkie wnętrze jest jak wypalony piorunem pień: sam węgiel

i popiół. Widzi pan, już jestem szczery, mimowolnie tak.

Jak długo kształtuje się czło-

wickiego reżymu natychmiast rzedła

WoJCIECh GRZELAK

Te świąteczne dni są czasem

wiek? Ile czasu potrzeba, aby wy-

mina i machali ręką: „Chcesz być

na refleksję nad życiem, na myśli,

Namawia pan, żeby powiedzieć

tworzyły mu się określone poglądy,

sobie tym Polakiem, no to bądź”.

o wszystkim. A mi to po co? Pan po-

postawa życiowa? By stał się men-

Dopiąłem tego, że w dokumentach

które w pośpiechu codzienności

tem wyjedzie, a ja tu zostanę, i mnie,

talnie tym, kim będzie do końca ży-

niezmiennie wpisywano mi polskie

nie są w stanie pojawić się w naszych głowach.

proszę pana, po głowie nie pogłasz-

cia? Mądrzy pedagodzy powiadają,

pochodzenie.

Może z nich wyniknąć wyłącznie coś dobrego...

czą. Oberwę za swoje – jak nie teraz,

że przynajmniej kilkanaście lat. W

Szukałem brata potem, a jakże.

to za parę lat. W tym kraju władza nie

moim przypadku okres ten trwał od

Gdzie ja nie pisałem! Wszystko na

Tak rodzą się marzenia,

zapomina o tych, co jej podpadli. Po-

października 1941 roku do 2 marca

próżno. Prawdopodobnie poległ w

a człowiek musi mieć marzenia,

wiadają u nas za Uralem: „dalej niż

1944 roku. Niecałe dwa i pół roku.

ofensywie ze stycznia 1945 roku –

na Sybir nie ześlą, więc czegóż bać

No pewnie, coś tam było przedtem

gdzieś w Polsce.

piękne, niewiarygodne,

się?”. Niby racja, ja też nie w takim

i potem. Ale niewiele. A to, co prze-

Nie, rodziców nie pamiętam wca-

wznoszące ponad codzienność!

wieku, aby zaraz portkami trząść. Że

kazał mi mój brat, co we mnie wpoił,

le. Brat mi opowiadał o nich, próbował

Życzę Ci najpiękniejszych marzeń

już nie te czasy? Że nie powtórzą się

kiedy razem wychowywaliśmy się w

rysować nawet portrety, ale artysta to

łagry, głód i terror? Nie warto zadu-

syberyjskim przytułku, zostało we

on był nietęgi. Co ja pamiętam sprzed

pod słońcem!

faniem grzeszyć, można się zbyt

mnie na zawsze. Tylko dzięki moje-

wywózki? Choinkę jedną, Wigilię zna-

boleśnie rozczarować. Bo przecież

mu bratu wiem, że jestem Polakiem.

czy się. Świeczki na drzewku, jakiś

wszystko nie od czasów dawnych

Uczył mnie języka, historii, wykorzy-

nastrój niezwyczajny, gwiazdy wielkie,

czy nowych zależy, ale od ludzi. A

stywał na to każdą wolną chwilę. W

gdyśmy na pasterkę szli. I uśmiech

krukiem, wszystko zależy od punktu

prawie pół wieku własną piersią za-

ludzie nie zmieniają się wcale.

szkole nas rusyfikowano, a on kładł

czyjś, kobiecy, może matki mojej?

widzenia), wtopił się w tło jak inni...

słaniała ją Armia Czerwona.

Całe życie przedstawić w krótkiej

mi do głowy wiedzę, dzięki której nie

Ale pewności nie mam, bo żadne

Wtedy łatwiej byłoby znosić ten los.

Po tym, jak Polska opuściła czer-

rozmowie? Nie da się, oczywiście,

zapomniałem, skąd pochodzę. Dużo

rysy twarzy, poza tym uśmiechem

Ale ja nie mogłem. Ta Polska tkwiła

wony obóz i zwróciła ku Zachodowi,

ale to i owo można streścić. Bywało

starsze rodzeństwo przeważnie lek-

mi przed oczyma duszy nie majaczą.

we mnie cały czas. Pozostałem wier-

ta moja ojczyzna, której na dobrą

przecież, że kazali życiorys w pięciu

ceważy smarkaczy, woli towarzystwo

Więc tylko tyle mi zostało.

ny sobie. I bratu przede wszystkim.

sprawę nigdy nie zaznałem, za jed-

linijkach napisać. Powiem zatem po

rówieśników. Brat zastąpił mi ojca,

Mało, mówi pan? Mnie musiało

Nie, jakieś poważniejsze repre-

nym zamachem przybliżyła się do

kolei. Urodziłem się w 1936 roku w

matkę i polską szkołę na dodatek.

wystarczyć na całe życie. Bo innych

sje mnie nie spotkały. Ot, parę razy

mnie i oddaliła zarazem. Jak to moż-

powiecie kostopolskim na Wołyniu.

Najlepszą polską szkołę.

wspomnień z Polski ja nie mam.

natarto mi uszu, awans wstrzymano.

liwe? Ano tak: oddaliła, bo, według

„Hardym Polaczkiem” przezwano. Na

Rosjan, wśród których żyję, zdradzi-

rozmowy mnie wzywali. I sąsiedzi,

ła. Kogo czy co, tego dobrze nie wia-

jak to w Rosji, bardziej podejrzliwie

domo, ale nikt tu się nad tym głębiej

i uważnie mi się przyglądali. Do póź-

nie zastanawia. Najczęściej powta-

nych lat osiemdziesiątych z żadnymi

rza się przy takiej okazji frazesy o ro-

rodakami kontaktów praktycznie nie

dzinie socjalistycznych narodów lub

utrzymywałem. Chociaż w gazetach

o wspólnocie słowiańskiej. Polska

w kółko pisano o serdecznych wię-

odpłaciła czarną niewdzięcznością

ziach łączących ludzi sowieckich z

za pomoc, jakiej Związek Sowiecki

budującymi socjalizm Polakami, fak-

udzielał jej przez tyle lat, za wyzwo-

tycznie o tym, co dzieje się na zachód

lenie spod hitlerowskiego jarzma.

od ZSRS, niewiele można było się

„Gdyby nie nasi żołnierze, których

dowiedzieć. Po wojsku zatrudniłem

poległo w Polsce sześćset tysięcy,

się w bibliotece w Omsku, trafiłem

Polaków czekałaby zagłada z rąk

tam przypadkiem na polskie książki.

Niemców” – przekonują Rosjanie.

Była to dla mnie niezwykłe wydarze-

Nie pomyślą przy tym, aby zapytać

nie, czytałem nocami, bez wytchnie-

tych swoich „słowiańskich braci”, co

nia. W połowie lat sześćdziesiątych

oni sami sądzą na ten temat.

znajomy z przedsiębiorstwa rozpo-

Zaczęły w Rosji powstawać sto-

wszechniania filmów zaprosił mnie

warzyszenia polskie. Często były

na kilka pokazów polskiego kina.

one początkowo powiązane z orga-

Wtedy na ekranie zobaczyłem, jak

nizacją „Memoriał”. Trafiali do nich

wygląda Polska.

różni ludzie: Polacy i przypadkowi

Widziałem również, co na olim-

„Polacy”. Niektórym zdawało się,

Mój ojciec był urzędnikiem państwo-

Władze zmusiły brata aby przyjął

Pomimo trąbienia przez propa-

piadzie w Moskwie pokazał Włady-

że zaraz manna spadnie z nieba,

wym. Miałem brata, starszego aż

sowiecki paszport. Wiosną 1944 roku

gandę bolszewicką o równoupraw-

sław Kozakiewicz. Bardzo dobrze

Warszawa sypnie pieniędzmi. Byli

przyszło wezwanie z wojenkomatu

o lat osiem. W 1940 rodzinę naszą

nieniu wszystkich narodów w „wielkiej

go rozumiałem. Też był pod Sowie-

też i tacy, których delegowano. Od-

wywieźli na Sybir. Podczas transpor-

Mojego brata posłano na front. Z woj-

rodzinie socjalistycznej” i dozgonnej

tami, urodził się w Solecznikach pod

powiednie służby czasami prowoko-

tu moja matka zmarła na zapalenie

ny już nie wrócił.

ich przyjaźni, najlepiej w Związku

Wilnem. Czułem to samo, co on,

wały powstające wokół środowisk

płuc, a ojca aresztowało NKWD,

Żyłem, jak mi to wypominano

Sowieckim mieli rdzenni Rosjanie.

jednak w odróżnieniu od polskiego

polonijnych intrygi, a nawet afery.

kiedy wyszedł z wagonu, aby na ja-

przy każdej okazji, na garnuszku so-

Przedstawicieli innych nacji mniej

mistrza lekkoatletyki nie tylko w cią-

Podzielona mniejszość polska jest

kiejś stacji znaleźć coś do jedzenia.

wieckiego państwa. Bardzo chciano

lub bardziej otwarcie podejrzewano

gu krótkiego występu na stadionie,

oczywiście Moskwie na rękę; władze

Ludzie z pociągu chcieli przygarnąć

ze mnie zrobić bolszewika. Materiał

o szowinizm lub jakąś nieprawomyśl-

ale przez niemal czterdzieści lat.

rosyjskie, obserwując to, co dzieje

mnie i brata, ale konwój nie po-

z pozoru stanowiłem idealny: by-

ność. Pokazuje to dobitnie zakłama-

Kiedy stuknęła mi pięćdziesiątka,

się na ich własnym podwórku, po-

zwolił i rozdzielono nas. Trafiłem do

łem sam na świecie, bez rodziny,

nie tej nieludzkiej ideologii. Mogłem

o Polsce zaczęto w Rosji mówić czę-

strzegają dzisiejszą Rzeczpospolitą

ochronki w Nowosybirsku. Brat od-

szczeniak nieopierzony. Dziwiono

rozpłynąć się w masie, „rozbawić”,

ściej i gorzej. To już nie był ten przy-

podobnie, jak w XVIII wieku, czyli

nalazł mnie półtora roku później, już

się, kiedy uparcie deklarowałem

jak mówią Rosjanie. Po polsku „roz-

jacielski kraj, którego klasa pracująca

jako kraj, gdzie wszyscy biorą się za

po wybuchu wojny między Stalinem

polską narodowość. „Jaki tam z cie-

bawić” całkiem przecież odmienny

zdołała stłumić kontrrewolucję „So-

łby, za nic mając wspólne dobro. Kto

i Hitlerem. Jak zdołał tego dokonać,

bie Polak?” – śmiali się ze mnie w

sens ma, wesoły taki. Tymczasem

lidarności”. Wychodziło na to, że ci,

wie, czy ten jaskrawy brak jedności

co przeszedł, zanim się znów spotka-

szkole i w urzędach. Ale nie dałem

w tym nic śmiesznego nie było. Wy-

którzy chcieli obalić z takim wysiłkiem

nie inspiruje Kremla do prowadzenia

liśmy, tego nie wiem, ale domyślam

sobie w kaszę dmuchać: recytowa-

obraża pan sobie, przez całe życie

budowany nad Wisłą socjalizm, teraz

polityki lekceważenia Polski.

się. Ze śmierci mnie wyciągnął, bo

łem w takich wypadkach oficjalne

pozostawać wiernym sobie, wbrew

dochodzą do władzy. Nagle Polska

Ale jest i druga strona medalu.

chorowałem bardzo ciężko, miałem

slogany o wieczystej przyjaźni po-

przeciwnościom? Gdybym tylko zre-

okazała się siedliskiem spekulantów

Spotykałem Polaków z Syberii, któ-

prawie sześć lat i ważyłem niecałe

między ZSRS a odrodzoną ludową

zygnował ze swoich przekonań, prze-

i warchołów. Poszła dobrowolnie na

rym dane było po 1990 roku odwie-

dziesięć kilogramów.

Polską. Funkcjonariuszom bolsze-

stał być tą czarną owcą (czy białym

pasek imperialistów, przed którymi

dzić stary kraj. Wracali zaszokowani