26

Wspomnienia

26 marca–15 kwietnia 2013 nr 6 (178) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Skarby pamięci

ki – lizaki na patyku czekały na mnie

niego odznaczenia oraz wzmianki o

też w sklepie NUZA, gdzie rodzice

jego działalności zamieszczone na

zazwyczaj robili zakupy. Barwną

łamach tygodnika „Wołyń”. Miłym

postacią, którą zapamiętałem z tych

przeżyciem, zapamiętanym przeze

wspólnych spacerów ulicami Łucka,

mnie z okresu dzieciństwa, były imie-

był Żyd Nuchim. Często w rozmowie

niny ojca. W tym dniu już o szóstej

TAdEuSZ MArCINKoWSKI

powtarzał ulubione powiedzenie:

rano przychodziła pod nasz dom or-

„Wino w rieczku nie wyljewajetsja”.

kiestra strzelecka i grała specjalnie

Szczęśliwe dzieciństwo

Nasz dom w Łucku przy ulicy

Słynął z tego, że zaczepiał biskupa

dla solenizanta „Sto lat”, ulubioną

Zamkowej znajdował się w wyjąt-

Szelążka i pytał go, kto w Łucku waż-

„Pierwszą Brygadę” lub „Hej, strzel-

kowym miejscu, naprzeciw wieży

niejszy, po czym triumfalnie odpowia-

cy wraz...”, wzbudzając sensację na

Władyczej zamku Lubarta, na której

dał: „Oczywiście że pan wojewoda!”.

całej Zamkowej. Ojciec wychodził do

stała budka strażacka. Domek tonął

Prócz spacerów i słodyczy, wiel-

muzyków i częstował ich kieliszkiem

w zieleni bzów i jaśminów oraz róż

ką przyjemność sprawiały mi wizyty

wina lub wódki, a mama podawała

i innych kwiatów, pieczołowicie pie-

w kinie „Słońce”. Początkowo od-

zakąskę i ciasto.

lęgnowanych przez babcię. Zaraz za

wiedzałem kino z rodzicami, ale gdy

Ojciec z pasją oddawał się pracy

nim rozciągały się łąki, a przecinało

trochę podrosłem, mama zostawiała

w Związku Strzeleckim. Pod koniec

je koryto Głuszca, przez mieszkań-

mnie samego na widowni i po sean-

lat trzydziestych istniały w Łucku

ców nazywanego Żydówką.

sie oczekiwała na mnie przy wyjściu.

dwa Oddziały Związku Strzeleckiego.

Gdy byłem dzieckiem, rzeczka

Można powiedzieć, że już jako ma-

Jeden z nich miał siedzibę na zamku

zmieniła się po wybudowaniu wałów

lec pozostawałem pod przemożnym

Lubarta i tym właśnie dowodził ojciec,

nad Styrem w wąski strumyczek, za-

urokiem dziesiątej muzy. Pewnego

natomiast drugi mieścił się na Kra-

silający swą wodą staw tuż koło na-

razu mama jak zawsze zaprowadzi-

snem. Oddział na zamku w 1935 roku

szego domu. Brzegi strumyka łączył

ła mnie do kina. Siadłem na widowni

liczył 78 osób, natomiast Towarzystwo

drewniany mostek, przez który wy-

i zapomniałem o bożym świecie. Na

Przyjaciół Związku Strzeleckiego 450

biegałem na łąki, aby witać wracają-

ekranie pojawili się bohaterowie baj-

osób. Oddział posiadał własną świe-

cego z pracy ojca, gdyż gmach Sądu

ki Walta Disneya. To był film „Królew-

tlicę, a w niej odbiornik radiowy, biblio-

wznosił się nieopodal przy ulicy Ja-

na Śnieżka i siedmiu krasnoludków”.

tekę zasobną w 400 tomów książek,

giellońskiej. Staw był ulubionym miej-

Jak urzeczony wpatrywałem się w

prenumerował liczne czasopisma.

scem naszych dziecięcych zabaw, a

Działalności Związku przyświecało

ekran, słuchałem piosenek, śmiałem

w okresie zimowym zamieniał się w

hasło: „Dobro Rzeczypospolitej jest

się i płakałem z innymi dziećmi. Dzi-

miejską ślizgawkę. Często, kiedy ba-

pierwszym i najważniejszym pra-

siaj wiem, że Królewicz przemawiał

wiłem się tu z kolegami, przechodził

wem strzeleckim”. Prowadzono za-

głosem Aleksandra Żabczyńskiego,

obok nas ksiądz Władysław Bukowiń-

tem wychowanie obywatelskie jego

Leśniczy – Stefana Jaracza, Mędrek

ski. Zatrzymywał się przy nas. Gładził

członków w duchu patriotycznym,

– Aleksandra Zelwerowicza, a Gbu-

nas po głowach. Rozmawiał z nami,

kształcenie typu obywateli ideowych,

rek – Józefa Orwida. Byłem pod tak

a my na pożegnanie całowaliśmy go

bezinteresownych w pracy dla ogółu

wielkim wrażeniem doświadczonych

w rękę. Z zamkowego wzgórza spod

i zdolnych do podjęcia odpowiedzial-

w trakcie seansu przeżyć, że zosta-

wieży Władyczej zjeżdżałem zimą

ności za losy Państwa. Mając na celu

łem na widowni. Przerażona mama

na sankach w stronę zamarzniętego

zwiększenie gotowości społeczeń-

wypatrywała mnie wśród wycho-

stawu. Ileż to było śmiechu, radości,

stwa do obrony granic, specjalną

dzących dzieci. Zaczął się kolejny

Tadeusz Marcinkowski. łuck, lata trzydzieste (fot. z rodzinnego

niefrasobliwej dziecięcej odwagi.

uwagę zwracano na przysposobienie

seans, a ja jeszcze raz obejrzałem

archiwum Tadeusza Marcinkowskiego)

Nasz dom na ulicy Zamkowej

wojskowo-strzeleckie. Dwa razy w

tę samą cudowną bajkę i później

a jako rodowita Wołynianka znała ich

domu mieliśmy też gramofon z dużą

w Łucku był parterowy. Od ulicy od-

miesiącu na terenie zamku odbywały

jeszcze raz. Mama w końcu zorien-

mnóstwo. Z zapamiętanych przeze

tubą i sporo płyt. Wkrótce melodie te

dzielał go piękny ogród, w którym

się strzelania na strzelnicy dziedziń-

towała się, dlaczego mnie nie ma.

mnie dań mogę wymienić pasztety

popłynęły nie z tuby, lecz z radiood-

rosły jaśminy, bzy i róże. Budynek

ca zamkowego. W miarę rozwoju

Po wyjściu z kina nakrzyczała na

z zająca, faszerowanego prosiaka,

biornika wykonanego przez radio-

znajdował się u podnóża góry zam-

życia sportowego, oddział na zamku

mnie zarzekając się, że ostatni raz

faszerowaną rybę i uwielbianą przeze

amatorów, podkomendnych ojca ze

kowej. Mieszkały w nim dwie rodziny:

Lubarta podzielono na szereg sekcji,

puściła mnie samego.

mnie wielkanocną paschę czy pach-

Związku Strzeleckiego.

od strony podwórza babcia Emilia

między innymi: narciarską, łyżwiar-

Często w niedzielę wypływaliśmy

nące w całym domu kichłyki z cyna-

Mój ojciec Jan Marcinkowski był

Martyńska z rodziną Kozakiewiczów,

ską, bokserską, piłki nożnej, gier

też z ojcem parostatkiem na organi-

monem. Nic dziwnego, że gościom

gorącym patriotą. Szczególnym sza-

natomiast od frontu my, czyli Marcin-

sportowych i ping-ponga. Jak donosił

zowane przez Związek Strzelecki

dopisywał apetyt. Tyle wesołości i ra-

cunkiem i podziwem darzył marszał-

kowscy. Nasze mieszkanie składało

tygodnik „Wołyń” z 17 lutego 1935

wycieczki Styrem do Boratyna, Tar-

dosnego śmiechu było w tych zaba-

ka Józefa Piłsudskiego. Tę fascynację

się z dwóch dużych pokoi i jeszcze

roku; „Dzięki ofiarnej pracy Jana

gowicy lub Rożyszcz. Towarzyszyła

wach. Rosłem otoczony życzliwością

przekazał i mnie. Nas, swoje dzieci,

większej kuchni, w której królował

Marcinkowskiego prawie wszystkie

nam w tych rejsach ta sama strze-

najbliższych i przyjaciół domu.

starał się wychować w duchu patrio-

olbrzymi piec. Między pokojami był

sekcje sportowe posiadają własny

lecka orkiestra. Gdy wchodziliśmy na

Razem z rodzicami składałem

tycznym. Dużo i często opowiadał mi

przedpokój, z którego wychodziło się

sprzęt”. Z dumą czytaliśmy takie po-

pokład, grała zawsze ojcu ulubioną

wizyty rodzinie i znajomym. W Łuc-

o bohaterach narodowych, o wojnie

na oszklony ganek. Stąd drewnianymi

chlebne notatki na temat działalności

„Pierwszą Brygadę”. Imponowały mi

ku, w domu na ulicy Krakowskiej,

1920 roku i o Legionach. Przyniósł

schodkami schodziło się do ogródka

ojca na łamach ukazującej się na

te wyrazy szacunku okazywane ojcu

mieszkała przecież babcia Antonina

kiedyś do domu epidiaskop i wy-

pełnego drzew, krzewów i kwiatów. W

Wołyniu prasy.

i byłem z niego bardzo dumny.

Marcinkowska z ciocią Jadzią, jej

świetlał przeźrocza z widokami miast

ich zaciszu stał stolik i krzesełka. Przy

Ze względu na liczne zajęcia

Z okazji święta 3 Maja i 11 Li-

mężem Józefem Maleszą, który rów-

(Warszawy, Krakowa), scenami z hi-

ciepłym dniu siadywaliśmy tu wraz z

ojca, zawsze z utęsknieniem czeka-

stopada chodziliśmy całą rodziną na

nież pracował w sądzie i o sześć lat

storii Polski, a przede wszystkim ze

naszymi gośćmi.

łem na niedzielę. Wtedy pochłonięty

defilady. Mama ubierała się wtedy

ode mnie starszym synem Jurkiem

zdjęciami przywódców Państwa Pol-

Ze wzruszeniem wspominam te

na co dzień pracą w sądzie, a po-

szczególnie elegancko. W ciepłe dni

Maleszą oraz z wujkiem Ksawerym

skiego i ze zdjęciami z okresu walk o

miejsca i szczęśliwy dla mnie okres

południami działalnością społeczną

w sukienki lub bluzki z zawiązywaną

Marcinkowskim. Natomiast w Rów-

niepodległość. Często zabierał mnie

wczesnego dzieciństwa, w którym

w Związku Strzeleckim, Związku

pod szyją kokardą czy żabotem i w

nem odwiedzaliśmy dwie kolejne

na zbiórki oddziału strzeleckiego,

tak ważną rolę odgrywał mój ojciec

Urzędników Państwowych, Związ-

wąską spódnicę, na który to strój w

siostry ojca: ciocię Helenę Zarem-

którego był komendantem. W czasie

Jan Marcinkowski. Był on człowie-

ku Szlachty Zagrodowej, ojciec był

chłodniejsze dni zarzucała palto ze

bę i ciocię Janinę Porębską, które

jednej z takich wizyt od bibliotekarza

kiem pogodnym i wesołym, lubianym

w domu. Nasze rodzinne niedziele

ślicznym futrzanym kołnierzem. Nosi-

wyszły za mąż za ojca przyjaciół z

w świetlicy otrzymałem do wyboru

w pracy i w Związku Strzeleckim,

miały odświętny charakter. Rano po

ła też gustowne kapelusiki. Wygląda-

pracy. Zresztą wujek Adam Porębski

dwie książki, z których tylko jedną

gdzie pracował społecznie. Lubił to-

wspólnym śniadaniu udawaliśmy się

ła bardzo ładnie. Zazwyczaj w czasie

i wujek Jan Zaremba także pełnili

mogłem dostać. Pierwsza była o

warzystwo i miał wielu przyjaciół. W

wszyscy na mszę świętą do kościoła

defilad zatrzymywaliśmy się w tłumie

funkcję sekretarzy, tylko że w Sądzie

marszałku Piłsudskim, druga o Tade-

rodzinnej anegdocie zachował się

św. Piotra i Pawła. Białe mury kate-

na ulicy Jagiellońskiej, by podziwiać

Okręgowym w Równem. A że krewni

uszu Kościuszce. Byłem w rozterce.

następujący obrazek: po hucznej za-

dry wznoszą się tuż za zamkiem

nie tylko oddziały stacjonującego w

mieli też swoich znajomych i przyja-

Wychowany przez ojca w kulcie mar-

bawie w kasynie, pod dom na Zam-

Lubarta. Z naszego domu było więc

Łucku 24 Pułku Piechoty czy szwa-

ciół, przy tak rozległych koligacjach

szałka, chwyciłem książkę o nim, ale

kowej z trzaskaniem bata zajechały

blisko do tej słynącej z cudownego

drony kawalerii 19 Pułku Ułanów, ale

zawsze było gwarno i wesoło.

po chwili wziąłem również tę drugą

trzy dorożki: pierwszą przyjechał me-

obrazu Matki Boskiej Latyczowskiej

zwłaszcza ojca maszerującego na

W trakcie takich spotkań duszą

– o Kościuszce, którego przecież by-

lonik ojca, drugą – laska, a dopiero

świątyni. Później odwiedzaliśmy ro-

czele swego oddziału strzeleckiego.

towarzystwa był właśnie mój ojciec,

łem imiennikiem i chyba to imię nadał

trzecią sam ojciec.

dzinę lub udawaliśmy się na spacer

W takim świątecznym dniu odprowa-

który bardzo lubił śpiewać, a jego

mi ojciec na jego cześć. Uśmiano

Z okazji różnego rodzaju świąt

do ogrodu miejskiego czy na przystań

dzałem zwykle ojca na zamek, gdzie

szeroki repertuar obejmował pio-

się serdecznie z mojej zrozpaczonej

i uroczystości rodzinnych w naszym

nad Styrem. Kiedy przechodziliśmy

zbierał się oddział, a potem biegłem

senki wojskowe, strzeleckie, ludowe

miny i w końcu pozwolono na zabra-

domu gościło wielu przyjaciół i zna-

przez pięknie ozdobiony popiersiami

krótszą drogą przez łąki, aby stanąć

i różne modne wówczas przeboje.

nie obydwu książek. Miałem je do

jomych rodziców. Ojciec zabawiał

Słowackiego, Czackiego, Kraszew-

jak najbliżej trybuny usytuowanej koło

Jego ulubioną melodią była piosen-

chwili zesłania na Syberię.

towarzystwo opowiadaniem dykte-

skiego i Sienkiewicza most Bazyliań-

soboru na placu Narutowicza i obej-

ka strzelecka:

Jako komendant oddziału strze-

ryjek, których znał mnóstwo, grą na

ski, który znajdował się u wylotu ulicy

rzeć całą defiladę.

„Raz w pewną noc do pewnej wsi

leckiego, ojciec często odbierał dowo-

gitarze lub mandolinie oraz śpiewem.

Jagiellońskiej, mogłem mieć nadzie-

Jedną z defilad zapamiętałem

Szedł strzelec po kwaterze...”,

dy sympatii swoich podkomendnych

Przyjęcia były wystawne. Nad ich

ję, że odwiedzimy pobliską cukiernię

szczególnie. Była to rewia wojsk bio-

a z przebojów nucił często „Umó-

i cieszył się uznaniem przełożonych,

przygotowaniem czuwała mama,

Rozaliniego, oferującą wyborne sło-

rących udział w wielkich manewrach

wiłem się z nią na dziewiątą”. W

o czym świadczą otrzymane przez

sama szykując najważniejsze dania,

dycze. W dzień powszedni przysma-

na Wołyniu we wrześniu 1938 roku.