28

kurier poleca

26 marca–15 kwietnia 2013 nr 6 (178) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

WARTO PRZECZYTAĆ

bizancjum

Pirat Stepowy, Stanisław łubieński

Wydawnictwo Czarne 2012

Był chorowity i drobny, mówiono, że przypominał dziecko albo brzydką ko-

bietę. Urodził się jako człowiek wolny, choć jeszcze jego ojciec zginał kark

JudITH HErrIN

pod pańszczyźnianym jarzmem. Kiedy go chrzczono, od świecy zapaliła się

szata popa. Mieszkańcy stepowego Hulajpola uznali, że na świat przy-

szedł antychryst. Wcześnie zadał się z anarchistami. Napadał bogaczy,

kradł i zabijał w imieniu biednych chłopów i wyzyskiwanych robotników.

dom Wydawniczy

Trafił do więzienia, szczęśliwie uniknął szubienicy, wyszedł, gdy wybu-

rEbIS

chła rewolucja. Chłopi uwierzyli, że jest następcą kozackich atamanów, że

przepędzi panów, daruje ziemię i wolność. Nestor Machno, zwany „Bat ką”

2013

(ojczulkiem), stworzył wielotysięczną armię, która nie uznawała niczyjej

władzy i zażarcie broniła terytorium zamieszkanego przez dwa i pół milio-

na ludzi. „Bij czerwonych, aż zbieleją, bij białych, póki nie poczerwienieją”

– mawiał. Machnowcy na czarnych sztandarach mieli napisane: „Wolność

albo śmierć”.

Porywająca panorama imperium

lec) czy walka o terytorium (krucjaty).

bizantyjskiego – od 330 roku aż do

Dzięki takiemu podejściu długie dzie-

Z wizytą w Hulajpolu

jego upadku w 1453 roku. „Starałam

je cesarstwa bizantyjskiego, począw-

się przekazać choć w części, co

szy od założenia wspaniałej stolicy,

znaczyło być Bizantyjczykiem i dać

Konstantynopola (dzisiejszy Stambuł)

wyobrażenie o kosmopolitycznym,

w roku 330, aż po jej zdobycie przez

Ruch machnowski był powrotem

stepie w ogniu biało-czerwono-czar-

ElŻbIETA ZIElIŃSKA

miejskim społeczeństwie, którego

Turków osmańskich w roku 1453, sta-

do tradycji Dzikich Pól, kozackiego

nej wojennej zawieruchy, ale pozwala

członkowie, obdarzeni historyczną

ją się łatwiejsze do ogarnięcia.

buntu i to właśnie zafascynowało Sta-

spojrzeć na opisywane wydarzenia

Historia Ukrainy obfituje w posta-

świadomością własnej tożsamości

Barwna, a przy tym wiernie od-

nisława Łubieńskiego, który za mło-

również z perspektywy współczesnej

cie kontrowersyjne: Mazepa, Petlura,

i pobożną wiarą w życie przyszłe,

dana panorama sił i wierzeń kształ-

du z zachwytem pochłonął Ogniem

Ukrainy. Komentarze dzisiejszych

Bandera, oceniani są na Ukrainie

byli tak różni od nas, a zarazem tak

tujących owo bizantyjskie milenium

i mieczem, do zainteresowania się

mieszkańców Hulajpola, opis wizyty

bardzo rozmaicie. Na czele tego

bardzo do nas podobni” – pisze au-

stanowi zarazem oryginalny wkład

tematem. Tak przynajmniej wyznał w

w muzeum mającym Machnę upa-

pochodu bohaterów niejednolitej

torka, Judith Herrin.

w nauki historyczne. Oparta na wy-

miętniać, czy na festiwalu poświęco-

jednym z wywiadów. Wyznał również,

narracji historycznej mógłby stanąć

Przez tysiąc lat niezwykłe im-

nikach najnowszych badań ukazuje

że Machno to jedna z najciekawszych

nym jego pamięci, dodają opowieści

totalny outsider ukraińskich dziejów

perium sprawiało, że Europa mogła

przeciętnemu czytelnikowi żywy ob-

postaci historycznych w tej części

kolorytu. Minireportaż z muzeum

– Nestor Iwanowicz Machno. Już

stać się tym, czym jest obecnie.

raz mało znanej epoki, kładąc kres

Europy. Zawsze dziwiło mnie, że w

jest tym bardziej ciekawy, że kazus

kiedy na początku lat dwudziestych

Śmiałe i prężne, ale słabo dziś zna-

stereotypowym wyobrażeniom o bier-

Polsce tak mało jest książek o mach-

Machno pokazuje na tle rozwichrzo-

XX wieku wzniecał na ukraińskim

ne państwo, łącząc ortodoksyjną

ności i dekadencji Bizancjum.

nowszczyźnie. Dłuższy czas zajmo-

wiarę chrześcijańską z pogaństwem,

nej postradzieckiej tożsamości, która

stepie anarchistyczną rewolucję,

Judith Herrin, znakomita znaw-

klasyczne greckie wykształcenie z

wałem się tym tematem i uznałem, że

wciąż jest Ukraińcom kulą u nogi: Po-

czyni dziejów średniowiecznej Eu-

jego postawa budziła skrajne emo-

rzymską siłą oraz sprawnością admi-

ropy, jest autorką książek: „The For-

może warto zrobić pożytek ze zdoby-

kój piąty, ostatni. Temat: Wielki Głód

cje. Dla chłopów ataman-mściciel,

nistracyjną, stworzyło wielką, twórczą

mation of Christendom”, poświęconej

tej wiedzy – i tak właśnie powstał Pi-

i zbrodnie komunizmu. Dlaczego

który miał odpłacić burżujom za lata

cywilizację, która przez całe wieki sta-

cywilizacji śródziemnomorskiej od VI

rat stepowy. Badając biografię Mach-

tutaj? Bo na piętrze zupełnie inna hi-

wyzysku, dla białych wróg i mąciciel,

wiała opór nawale islamu.

do IX w., „A Medieval Miscellany”

storia: pochwała radzieckiego oręża,

ny, Łubieński korzystał z rozmaitych

dla bolszewików niebezpieczny, nie-

Zwięzła, a zarazem fascynująca

oraz „Krwawe cesarzowe”. Praco-

mechanizacja kołchozów, sukcesy

źródeł, począwszy od podręczników

pewny element, podważający auto-

książka Judith Herrin odchodzi od

wała w Birmingham, Paryżu, Mona-

kolejnych planów. (...) Obie wersje

historii, również tych przesyconych

rytet władzy rad.

standardowego, chronologicznego

chium, Stambule i Princeton, obecnie

ukrywa się wstydliwie przed sobą,

radziecką propagandą, gdzie Mach-

Co fenomen machnowszczy-

ujęcia dziejów Bizancjum. Każdy z

zaś jest profesorem historii późnego

jakby jedna nie mogła dowiedzieć

no występuje jako zło wcielone, po

zny dał ukraińskiej kulturze, oprócz

krótkich rozdziałów koncentruje się

antyku i Bizancjum w londyńskim

się o drugiej. Muzeum w Hulajpolu

opowieści najstarszych mieszkań-

powodu do sporów między history-

na określonym temacie, takim jak bu-

King s College. Opublikowała wiele

nie znalazło sposobu jak połączyć te

ców Hulajpola. Na relacje naocznych

kami? Wbrew pozorom sporo, taka

dowla (imponująca świątynia Hagia

artykułów naukowych, prowadziła

opowieści. Jak szczycić się radziecką

świadków jest już odrobinę za późno

na przykład taczanka – proste i ge-

Sophia), spór religijny (ikonoklazm),

wykopaliska w Grecji, na Cyprze i w

przeszłością i jednocześnie mówić o

i najczęściej powtarzana fraza, którą

nialne rozwiązanie polegające na

płeć i władza (rola kobiet oraz eunu-

Turcji, jest także wiceprzewodniczą-

zbrodniach systemu?

autor słyszy w odpowiedzi na pytanie

ustawieniu karabinu maszynowego

chów), wybitna postać (historyk Anna

cą komitetu redakcyjnego czasopi-

o najsłynniejszego hulajpolanina jest

Łubieński stworzył nietypową bio-

na wozie, to właśnie wynalazek ar-

Komnena), symbol cywilizacji (wide-

sma „Past and Present”.

bardzo charakterystyczna: W szkole

grafię nietypowej postaci, tym bardziej

mii Machny. Również bardzo znana

uczyli że to był bandyta, ale teraz to

ukraińska piosenka Rozkulbaczcie,

interesującą, że napisaną bardzo

Książka

Książka jest rezultatem kilkulet-

już nie wiadomo.

chłopcy, konie... (ukr. Розпрягайте,

przystępnym językiem. Jeżeli dotąd

nich poszukiwań i analiz źródłowych

nie słyszeliście o Nestorze Machno,

Dobrze, że opowiadając o wzlo-

хлопці, коні...), zwana także: Mar-

podjętych przez autorki zajmujące

tach i upadkach Bat ka Machny Łu-

ukraińskim Che Guevarze, koniecz-

szem Machno powstała na cześć

się problematyką dzieciństwa w I

nie przeczytajcie Pirata stepowego.

bieński nie trzyma czytelnika wciąż na

ojca hulajpolskiej rewolucji.

Rzeczypospolitej. Autorki sięgnęły do

źródeł pisanych i ikonograficznych. O

– polskich Ormian, przed llaty właści-

polskich Ormian, przed aty właści-

ile źródła pisane były do tej pory do-

lepszy dzień

cieli rozległych winnic na Podolu.

syć często wykorzystywane w bada-

Wśród drugoplanowych boha-

niach nad dziejami dziecka i dzieciń-

nie przyszedł już

terów tych opowieści nie brak osób

stwa, o tyle ikonografia stanowiła do

znanych i zasłużonych dla polskiej

nich jedynie ilustrację, a nie równo-

rzędne analizowane źródło. W pracy

kultury i historii, takich jak: Melchior

zaprezentowano wiele różnorodnych

Wańkowicz, Maria Rodziewiczówna,

Aleksandra

barwnych przekazów ikonograficz-

generał Władysław Anders, major

Ziółkowska-boehm

nych, w tym sporo niepublikowanych

Henryk Dobrzański „Hubal”, mar-

i mało znanych. Większość z nich to

szałek Józef Piłsudski, generał Ste-

przedstawienia sakralne, nierzadko

fan Rowecki „Grot”. Tłem wydarzeń

mało dostępne ze względu na sła-

są zaś miejsca tragicznie wpisane

Codzienność dziecięca

be światło, wielkość czy też miejsce

Iskry,

w historię Polski i Polaków: Sybe-

opisana słowem

umieszczenia w kościołach i klaszto-

ria, Kazachstan, Katyń, Auschwitz,

Warszawa 2012

i obrazem. Życie dziecka

rach w całej Polsce. Ich analiza stała

Monte Cassino, ale również wojen-

na ziemiach polskich

się podstawą rekonstrukcji wybra-

ne i powojenne skupiska polskości

od XVI do XVIII wieku

nych sfer życia dziecka na ziemiach

w Iranie, Afryce Południowej, Mek-

polskich do końca I Rzeczypospolitej,

syku, Wielkiej Brytanii czy Stanach

Na książkę składają się trzy opo-

Boehm, powracają tu uzupełnione

takich jak narodziny i początek życia,

dorota Żołądź-Strzelczyk

Zjednoczonych, jak i przedwojenne

wieści o losach rodzin zamieszkują-

i rozwinięte po latach, na przykład

czy nauka domowa i szkolna. Poka-

Katarzyna Kabacińska-

w Mandżurii.

cych przed wojną Kresy Wschodnie.

historia Hubalczyka Romana Rodzie-

zano też ubiór dziecięcy, przedmioty

łuczak

Książka zawiera wiele niepubli-

Niektóre wątki, znane miłośnikom

wicza czy dzieje rodu Jaxa Bąkow-

otaczające dziecko, zabawki i zaba-

Wydawnictwo diG 2012

kowanych fotografii i dokumentów.

twórczości Aleksandry Ziółkowskiej-

skich i ich krewnych Wartanowiczów

wy oraz zabiegi zdrowotne.