18

Sławni lwowianie

30 kwietnia–16 maja 2013 nr 8 (180) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Niepraktyczny łeb marzyciela.

Józef Dzierzkowski

Najlepiej znał lwowski salon, stajnię i kasyno, ale równie dobrze poznał meliny i szemrane

miejsca dziewiętnastowiecznego miasta. Obserwował i słuchał bywalców tych miejsc,

a następnie przenosił ich na karty swoich powieści.

jego pozycję literacką we Lwowie

na to, że salon adwokata Dobka

i zwiększyła grono czytelników. Druk

Dzierzkowskiego dostarczył mu du-

rozpoczęto na łamach „Dziennika

żej ilości materiałów do opowieści.

Mód Paryskich”. A przy wydaniu

Porządny lwowski dom i wzorowi

książkowym pierwszy raz w Galicji

goście, wszystko na odpowiednim

zastosowano technikę taniej odbitki.

poziomie – eleganckie i wytworne

Przedstawiając historię salono-

bez iskry szaleństwa, którą nosił w

wo-uliczną zainspirował się utworami

sobie młody buntownik. Pisał po la-

Eugena Sue, proza Dzierzkowskiego

tach o sobie samym w wieku lat 16:

poruszyła lwowskie dobre domy i na

„młodziutki byłem po uszy klasykiem.

Beata kOSt

światło dzienne wystawiła „tajemnice

Dom, w którym mieszkałem i mój

Tygodnik Ilustrowany pozostawił

Lwowa”. Powstała kolejna powieść

stryj poczciwy (…) i co do nas tylko

nam opis pisarza, publicysty, działa-

społeczna, w której autor ostro za-

wchodziło w postaci ludzi czy ksiąg –

cza demokratycznego i uczestnika

znaczał opozycje między różnymi

wszystko było najnudniej klasyczne.

powstań: „atletycznej budowy, ale

środowiskami, współcześni Dzierz-

Owóż razu jednego wpadł do nas Al-

dorodnego oblicza, w kwiecie wieku

kowskiego oceniali ją jako prawdziwy

bert Mier (…) rozgniewany i rzucając

Józef Dzierzkowski. Na pierwszy

obraz z życia.

na stół dwa tomiki poezji Mickiewicza

rzut oka głowa jego zdawała się za

Mimo możliwości i warunków,

krzyczy z wściekłym oburzeniem. (...)

małą do ogromnej postaci; ale wy-

nigdy jednak nie stał się salonowym

Sens tego powiedzenia w delikatniej-

raz twarzy i oczu ujmował od razu.

mieszczuchem, jego życie wypeł-

szym przepolszczeniu wychodzi na

Jak był niezwykle otyły, tak lice,

nione było nierozważnymi czynami,

to, że: – więcej wolno by było tyłem

płci szczególnie białej, okraszone

nieszczęśliwymi związkami i kłopo-

się do ludzi obracać na ulicy, niźli pi-

świeżym rumieńcem, miało wymia-

tami finansowymi. Sam Dzierzkow-

sać takie głupstwa”.

ry udatne i kształtne. Włosy jasno

ski uznany został za prekursora

Józef natomiast przeglądając

blond, oczy niebieskie, uśmiech

lwowskiej cyganerii literackiej. „Sia-

tomiki Mickiewicza przeżywa olśnie-

miły, w całej postaci ruchy poważ-

łem po drodze namiętności, zbiera-

nie. Za ćwierć wieku, przebywając na

ne i pełne godności. Wysławiał się

łem ciągłą burzę; mogąc spokojnymi

emigracji, pozna osobiście Adama

gładko, lubo mało mówił”.

chodzić manowcami wybierałem

Mickiewicza. „W roku 1849 po raz

Rodzina Józefa Dzierzkowskie-

ścieżki przepaściste”.

pierwszy doznałem tego szczęścia,

go osiadła na Wołyniu w powiecie

Pisał w tym czasie do „Gazety

żem poznał Adama Mickiewicza i roz-

owruckim. Tam, w miejscowości Ksa-

Lwowskiej”, ale praca ta stawała się

mawiał z nim razy kilkanaście. Wypy-

trety ludzi z półświatka, ale też ob-

- Żeby nie ten ser, tobym ci tak

werów, przyszedł na świat 11 stycz-

dla niego coraz bardziej uciążliwa

tywał mnie o kraj rodzinny, który go

razy cynicznych urzędników i adwo-

odpowiedział, ażbyś posiniała jak ten

nia 1807 roku w rodzinie Romana

– gazeta zmierzała w kierunku pro-

zawsze obchodził i posadziwszy na

katów. Jego demokratyczne dążenia

fartuch, co masz od tego łytkiewicza.

Dzierzkowskiego i Antoniny Dąbrow-

austriackiego rządowego dziennika,

krześle córeczkę - co czynił zwykle –

przetworzyły się na kartach powieści

**

skiej. Po śmierci ojca w 1814 roku,

a Dzierzkowskiego złościło, że tyle

by się przysłuchiwała poważniejszym

w opowieść uwieczniającą modne

Powiadano we Lwowie, że

matka po raz drugi wyszła za mąż,

czasu tam marnuje „najgorzej, naj-

rozmowom, sam wiele trafnych czynił

tematy konfliktu świata natury i świa-

Dzierzkowski sam doskonale znał

a mały Józef zamieszkał we Lwowie

głupiej, najnieznośniej” – pożytku nie

uwag nad tą właśnie częścią kraju, z

ta cywilizacji. Podkreślał wyższość

półświatek i stosunki tam panują-

dokąd wysłano go na nauki. Odtąd

było żadnego i w dodatku wynagro-

której przybyłem. Już to nie powiem,

etyczną ludu i zdemoralizowanie

ce, bo w czasach burzliwej młodości

wychowywał go stryj Józef Dobek

dzenie było liche. Zerwał ostatecznie

by te uwagi były pochlebne dla na-

„wyższej kasty”.

zamiast przesiadywać w szkołach,

Dzierzkowski znany i zamożny lwow-

z Gazetą Lwowską i pod koniec 1847

szej prowincji, a mianowicie dla tej

Podstawę intrygi „Kuglarzy” sta-

szukał przygody na lwowskich uli-

ski adwokat. Dzierzkowski-senior nie

roku podpisał kilkuletni kontrakt z

części społeczeństwa, co się uważa

nowiły manewry rodzin Czajeckich

cach. O „Kuglarzach” w Dzienniku

potrafił zamienić bratankowi rodziny,

Zakładem Narodowym im. Ossoliń-

za jego śmietankę”.

i Skrzeskich toczące się wokół te-

Mód Paryskich August Bielowski pi-

próbował go wychowywać surowymi

skich.

A na razie Józef dorasta, buntuje

stamentu szambelanowej. Wszak

sał, że autor „zajmuje jedno z pierw-

sposobami. Głównym zmartwieniem

się i dopiero śmierć stryja przyczyni-

na spadek po zamożnej damie, li-

szych miejsc między powieściarzami

mecenasa była wielka niechęć Józ-

ła się do opamiętania krnąbrnego

reWOLUCJOniSta

czy wiele osób, nie cofną się przed

polskimi i co do silnego zachwycenia

ka do nauki. Stryj karał krnąbrne-

Następny okres działań rewolu-

bratanka.

przestępstwem, fałszowaniem do-

przedmiotu wydatności charakterów

go ucznia, ale mimo stosowanych

cyjnych – rok 1848 – ponownie po-

kumentów i krzywoprzysięstwem.

i znajomości świata, ledwie który mu

kar i przymusu Józef Dzierzkowski

rwał Dzierzkowskiego w szeregi re-

POWStanieC

Za pazerność i przestępstwo wy-

zrówna”.

uczyć się nie chciał. Nie ukończył

wolucyjne. Działał na początku we

Wziął udział w powstaniu 1830

mierzona zostanie kara. Ale ska-

nawet gimnazjum. Wraz z Józefem

Lwowie. Bardziej ugodowi konserwa-

roku. Po powstaniu mieszkał pe-

zani na nią są niewinni – wkręceni

w domu wychowywał się siostrzeniec

tyści obawiali się jego krewkości miał

wien czas na Huculszczyźnie w

BUntOWnik W SaLOnie

w intrygę, mieszkańcy lwowskiego

Na czwartkowych wieczorach u

mecenasa. Senior Dzierzkowski na-

„swadę, głos donośny i może ulicę do

okolicach Załucza, skąd po kilku

przedmieścia, bywalcy „Szynku

Grubasa – jak go nazywano można

kazywał służbie chowanie surdutów

Bóg wie jakiej awantury pociągnąć”

latach powrócił do Lwowa. Powsta-

pod krogulcem”. Przekupieni, fał-

było spotkać Karola Szajnochę, Win-

i czapek, a obu chłopaków zamykał

denerwował się książę Leon Sapie-

nie odmieniło nieco Józefa, jego

szywie przysięgali na prawdziwość

centego Pola czyAugusta Bielowskie-

w pokoju. Bardzo szybko opanowali

ha. Dzierzkowski tymczasem stawał

życie nabrało wolniejszych obrotów,

rzekomego testamentu szambela-

go, współpracował z Janem Dobrzań-

sposób opuszczania domu przez

się sztandarowym publicystą „Ga-

wyciszył się. Zaczął na poważnie

skim. Atletycznej budowy, w obejściu

nowej.

okno. Uciekając z domu szukali roz-

zety Narodowej” i nawoływał Polaków

myśleć o pisaniu. Debiut literacki

ujmujący i pełen ogłady – pisał Wła-

Powieść miała istotne znaczenie

rywki w najmniej odpowiednich miej-

do upominania się o swoje prawa.

Dzierzkowskiego miał miejsce w

dysław Zawadzki – na sympatycznej

dla tematyki lwowskiej, jej zasługą

scach.

Był autorem kilku odezw do „braci

latach trzydziestych wieku XIX. Pi-

jego twarzy błąkał się cień smutku.

było wprowadzenie do literatury pol-

Poznając Lwów od podszewki,

właścicieli ziemskich”, „do ziomków

sał do lwowskich gazet i czasopism.

Zawsze dowcipny, często zajmujący,

skiej gwary złodziejskiej i lwowskiej.

Józef nie miał ani czasu, ani ochoty

moich”. Podpisywał tzw. adresy do

Drukował w „Dzienniku Mód Pary-

gorzki, ale czasami tylko niesprawie-

W „Szynku pod krogulcem” na przed-

na wysiłek intelektualny. Systema-

cesarza, uczestniczył w rozmowach z

skich” i „Gazecie Lwowskiej”, utwo-

dliwy, ogólnie lubiany, choć przez za-

mieściach Lwowa toczą się takie oto

tycznego wykształcenia nie odebrał,

ministrem spraw wewnętrznych i wła-

ry umieszczał pod pseudonimem

krystię wyklęty. Środowisko literatów

rozmowy:

ale w domu stryja opanował język

dzami z Wiednia. Wraz z Janem Do-

Bolesta. Pierwsze powieści Dzierz-

przyjęło go z po lwowsku otwartymi

- Patrz, Mazurka nie może zapo-

francuski, (zaczytując się w literatu-

brzańskim przewodniczył obradom

kowskiego to beletrystyka społecz-

ramionami i z wieloma łączyły go nie-

mnieć dawnego chabala.

rze francuskiej), literaturę starożyt-

Komitetu Publicznego, który zajął się

no-obyczajowa, w ciągu niespełna

mal rodzinne więzy – Leszek Dunin-

- Ja nie mam chabalów – zachryp-

ną i nabrał ogłady towarzyskiej. W

organizacją Gwardii Narodowej. Był

dziewięciu lat wydał cztery powie-

Borkowski czy Tadeusz Wasilewski

niętym głosem odrzekła mazurka.

domu mecenasa Dzierzkowskiego

członkiem Rady Narodowej, wysłano

ści: „Kuglarzy”, „Salon i ulicę”, „Dla

stali się dla niego przyjaciółmi.

- Od czasu jak tego tytyłytę two-

kwitło życie salonowe, w domu by-

go nawet z misją na zachód. Wyjeż-

posagu”, „Szpicrut honorowy”.

W 1847 roku Józef Dzierzkowski

jego wzięli do kwaczu (aresztu).

wali wpływowi i znani ludzie. Krytycy

dżając nie przypuszczał nawet, że

W 1839 roku wydał książkę „Ku-

wydał we Lwowie kolejną powieść –

- Franek lepszy był od was

późniejszej twórczości powieścio-

misja przeciągnie się na długie trzy

glarze” – powieść pisana była „na

„Salon i ulica”. Książka wzmocniła

wszystkich.

pisarskiej Józefa zwracali uwagę

lata. Po drodze do Paryża, zahaczył o

stosunkach lwowskich”. Były to por-