9

www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 29 października–14 listopada 2013 nr 20 (192)

Pochować z szacunkiem

i miłością pod krzyżem

Na ukraińsko-polskim cmentarzu w wiosce Sokół (ukr. Sokił) pod Łuckiem na

Ukrainie, odbył się uroczysty pogrzeb ekshumowanych szczątków co najmniej 79

Polaków, stanowiących zaledwie część mieszkańców dawnej polskiej wioski Gaj,

zamordowanych rankiem 30 sierpnia 1943 roku przez UPA.

łam sierotą mając lat 7 – wspomina

JACEK BORZĘCKI

z łezką w oku.

tekst i zdjęcia

Dramatyczny, ale zarazem i opty-

Ze strony polskiej uczestniczyli

mistyczny był przypadek uczestni-

m.in. prof. Andrzej Kunert z ROPWiM

czącej w pogrzebie 72 letniej Hanny

oraz konsul generalny RP w Łucku –

(po mężu Muszyk, a po przybranych

Beata Brzywczy, jak również dr Leon

ukraińskich rodzicach – Bojmistruk).

Popek z lubelskiego IPN i trzech

Jej historię opowiadała przybrana

wysokich rangą oficerów Nadbużań-

siostra Hanny, pani Ola, z trudem

skiego Oddziału Straży Granicznej.

powstrzymując się od łez. Otóż 70 lat

Władze ukraińskie reprezentowali

temu, 3 dni po ataku na wioskę Gaj,

wicegubernator obwodu łuckiego

ukraińscy mieszkańcy pobliskiej wsi

– Aleksander Kuryluk oraz naczel-

Kaszywka przybyli tam pod eskor-

nik rejonu Rożyszcze – Wołodymyr

tą dwóch wioskowych chłopaków

Masało. Uroczysty pochówek zorga-

z UPA aby zakopać ciała zabitych.

nizowała ROPWiM we współpracy z

Obok chlewu jednego z gospodarstw

miejscową panią sołtys. Na cmenta-

usłyszeli dziecięcy płacz. Po otwarciu

rzu (niegdyś w połowie polskim) nie

drzwi ujrzeli płaczącą 2­letnią dziew-

zabrakło przybyłych z Polski rodzin

czynkę, siedzącą w sianie obok za-

ofiar, jak również mieszkańców So-

bitych dwóch braciszków i dziadka.

Ks. kanonik Jan Buras przy ekchumowanych szczątkach

koła i okolicznych wiosek.

Jeden z chłopczyków musiał się

mają prawo do naszej pełnej pamię-

Wikariusz generalny diecezji łuc-

nazywać Tadzik, bo dziewczynka po

i znał tych chłopaków, zakazał im

ci, do chrześcijańskiego pochówku,

kiej, ks. kanonik Jan Buras, apelował

wyjściu z chlewa powtarzała to imię.

strzelać – i oni go posłuchali. Zaraz

naszej modlitwy i znaku krzyża na

w homilii o ujawnianie mogił kryjących

Ujrzawszy przy studni wiadro, rzuciła

jednak ostrzegł Franciszkę: „Ucie-

grobie – stwierdził dr Popek, które-

zwłoki pomordowanych osób. – Nie

się pić wodę. Długo piła. Tymczasem

kajmy, bo wprawdzie tych chłopców

go kilkoro bliskich krewnych zostało

można tych ciał pozostawić gdzieś

dwaj młodzi upowcy z automatami

znam i oni cię nie zabiją, ale zaraz

zamordowanych w Gaju. Dziękował

w rowach, po lasach, czy na byłych

chcieli dziewczynkę zastrzelić. Rzekł

mogą przyjść tacy, którzy nie zna-

on m.in. polskim i ukraińskim arche-

kołchozowych polach. Jeżeli wiemy,

jeden do drugiego: „zastrzel ją ty!”, a

ją mnie – i oni zabiją ciebie, mnie

ologom za prace ekshumacyjne,

gdzie te ciała spoczywają, to naszym

drugi odpowiedział – „nie, ty strzelaj!”

i całą moją rodzinę” – relacjonował

młodzieży OHP z Lublina i wszyst-

świętym chrześcijańskim obowiąz-

W końcu żaden z nich nie strzelił

tę historię dr Popek w wypowiedzi

kim wolontariuszom – za pomoc w

kiem jest te ciała z szacunkiem i mi-

i ludzie przywieźli ją do Kaszywki.

dla dziennikarzy.

prowadzeniu tych prac. Wyraził też

łością pochować pod krzyżem chry-

Pytali mieszkańców, czy ktoś chce

Kości pomordowanych, uroczy-

wobec obecnego na uroczystości

stusowym – nawoływał kapłan.

ją wziąć, ale nikt nie chciał, bo ludzie

ście pochowane w pięciu wielkich

Ukraińca, Mychajły Potockiego,

Dr Leon Popek z lubelskiego

się bali. W końcu babcia i dziadzio

czarnych trumnach, zostały przed

wielką wdzięczność dla jego rodzi-

IPN jako jedyny z przemawiają-

pani Oli powiedzieli: „dawajcie, my ją

miesiącem ekshumowane ze starej

ny za uratowanie babci.

cych nazwał sprawców zagłady

weźmiemy”. Gdy w 1949 roku wpro-

strzelnicy w wiosce, która zarosła

Polka Hanna Muszyk wy-

wadzono podatek dla osób bezdziet-

już lasem. Były to szczątki Polaków

chowana w rodzinie ukraiń-

nych, dziadkowie przekazali Hanię

spędzonych do pobliskiej szkoły

skiej

jednej z córek, która nie miała dzieci.

wiejskiej i tam zamordowanych.

Pani Hania z czasem dowiedziała

dłonią przybiegł do domu, ostrze-

Miejsce to wskazali 15 lat temu oko-

się o swoim prawdziwym pochodze-

gając rodzinę, aby uciekali przed

liczni Ukraińcy i od 12 lat ROPWiM

niu od ludzi ze wsi, wszyscy bowiem

banderowcami, po czym założywszy

starała się u władz ukraińskich o ze-

wiedzieli, że jest Polką uratowaną z

opaskę na wybite oko uciekł do lasu

zwolenie na przeprowadzenie eks-

wymordowanej polskiej wioski. – Nie

i później wstąpił do polskiej party-

humacji i pochówku. Nieokreślona

wiem, jak nazywali się moi rodzice,

zantki. Władysław Guza z Gdańska,

liczba ciał leżących w dalszych czę-

bo przybrana mama nigdy nie powie-

który w Gaju stracił starszego brata i

ściach wioski i na okolicznych po-

działa mi tego – przyznała pani Ha-

wiele osób z rodziny, wspominał jak

lach, została parę dni po napadzie

nia po ukraińsku. W Polsce nigdy nie

jeden z krewnych następnego dnia

zakopana na leśnym cmentarzyku

była. Czy chciałaby pojechać? – Jak

po zbrodniczym ataku rozpoznał po

z I wojny światowej, nazywanym

będzie zaproszenie, to bym i poje-

warkoczach swoją zmasakrowaną

przez miejscowych „polskimi mogił-

chała. No, ale tylko z siostrą, bo sama

siostrę, przeciętą piłą na pół.

kami”. Według szacunków IPN, w

to nie. Tylko, że nie mam paszportu

Ukrainka z Sokoła, Halina Pusz-

napadzie na polską wioskę Stary

Dr Leon Popek dziękuje Mychajłowi Potockiemu (od pra-

– stwierdziła pani Hania uśmiechając

karczuk, opowiada, że w tej miesza-

Gaj i Nowy Gaj banderowcy zabili

wej) za uratowanie jego babci Franciszki

się. – A czy chciałaby otrzymać Kartę

nej wiosce przed wojną żyło wielu

ok. 300 Polaków, przy czym do tej

Polaka? – A czemuż nie?

polskiej wioski, przypominając, że

– Moja babcia, Franciszka Po-

Polaków. – Żyliśmy ze sobą dobrze,

pory udało się ustalić imiona i nazwi-

Na pytanie ukraińskiego dzienni-

70 lat temu uczyniła to Ukraińska

pek, schowała się na strychu obo-

przyjaźnie. Mój ojciec szczególnie

ska 250 z nich. Na cmentarnej mo-

karza, czy podawanie takich szcze-

Powstańcza Armia. Podkreślił, że

ry ukraińskiej rodziny Potockich w

przyjaźnił się z rodziną Dudów w

gile w Sokole stanął na razie duży

gółów z życia pani Hanny nie służy

szczątki  wielu  pomordowanych

pobliskiej wiosce Arsenowicze. Oni

Gaju. Był dla nich kumem. Jak mieli

drewniany krzyż, a w przyszłym

skłóceniu obu narodów, pani Ola

Polaków nadal spoczywają w nie-

ją żywili i przetrzymali. Parę dni po

wymordować tę polską wioskę, to

roku planowane jest postawienie

odparła zdecydowanie: – Przecież to

znanych mogiłach – w Gaju, Su-

napadzie przywieźli ją do jej domo-

ojciec w nocy poszedł tam i ostrzegł

kamiennego upamiętnienia.

jest przykład, że Ukraińcy nie zlękli

chej Łozie i Skalenicy, jak również

stwa, żeby zabrała trochę swoich

Władka i Janka Dudów, no i oni

Naoczni świadkowie a także

się nikogo, przyjęli do swojej rodziny

w wielu innych nieistniejących już

rzeczy. W tym momencie przybyła

pouciekali. A w naszej wiosce ban-

krewni ofiar dzielili się z dziennika-

polskie dziecko i wychowali je. Więc

miejscowościach. Jak wiadomo,

grupa młodych chłopaków z UPA,

derowcy nie wybili Polaków, tylko

rzami swoimi dramatycznymi wspo-

jak to mogłoby skłócać Ukraińców

tylko na Wołyniu zginęło z rąk UPA

którzy postawili Franciszkę pod

kościół spalili. Ojca potem Sowieci

mnieniami. Alfreda Lech z Wrocławia

i Polaków? To właśnie służy nasze-

około 60 tys. Polaków w 700 miej-

ścianę i chcieli ją rozstrzelać. I wte-

wzięli na wojnę, z której wrócił w

wspominała o 17­letnim krewnym,

mu pojednaniu!

scowościach, przy czym jedynie w

dy ojciec 12­letniego wówczas My-

1945 roku bez ręki. A gdy został kie-

który zdołał wyrwać się z rąk upo-

ok. 5 procentach znane są miejsca

chajły, Iwan Potocki, który był po-

rownikiem młyna, to banderowcy go

wskich oprawców i z wyłupionym

Artykuł ukazał się również w prasie polskiej,

zakopania ciał ofiar. – Oni również

ważanym w okolicy gospodarzem

zamordowali. Miał 30 lat, a ja zosta-

jednym okiem podtrzymywanym

w gazecie GPC