21

www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 29 października–14 listopada 2013 nr 20 (192)

Zamek w Czernelicy–

zapomniana twierdza na Pokuciu

Zamek w Czernelicy nad Dniestrem jest wymieniany w przewodnikach polskich i ukra-

ińskich jako jeden z najcenniejszych zabytków wschodniego Pokucia. Zdecydowanie

jednak nie dorównuje on popularnością takim twierdzom kresowym jak Kamieniec Po-

dolski czy Chocim. Mimo wielu ciekawych legend oraz interesujących epizodów dziejo-

wych nie doczekał się szerszego opracowania, pozostając atrakcją ściśle regionalną.

dokumenty pozwalają wskazać przy-

MAGdA ARSENICZ tekst

najmniej trzech właścicieli zamku po

WITALIJ nAGIRny zdjęcie

rodzinie Cieńskich. Po trzecie, wie-

my, iż w czasach II Rzeczpospolitej

Pod koniec XVII wieku był jedną

miała miejsce gruntowna odbudowa

z najważniejszych twierdz obronnych

zamku (znamy pomiary i fotografie

na południowo­wschodnich rubie-

z tego okresu), więc widać, iż jego

żach I Rzeczypospolitej. Dotychczas

obecny stan jest wynikiem zniszczeń

jednak jedynym rzetelnym opisem

w czasie II wojny światowej oraz krót-

historii zamku był krótki artykuł spo-

ko po niej.

rządzony przez lwowskiego history-

Rezultatem dotychczas pro-

ka, dr. Aleksandra Czołowskiego w

wadzonych badań jest oddanie do

wydanej w 1892 roku pracy „Zamki

druku ponad dziesięciu artykułów,

i twierdze na Rusi Halickie”j. Obecnie

które ukażą się w ukraińskich czaso-

w przewodnikach, wydawnictwach

pismach naukowych – „Hałyczyna”,

historycznych oraz na popularnych

„Wisnyk Uniwersytetu Przykarpackie-

stronach turystyczno­krajoznawczych

go”, „Jamhoriv”, „Studenckie Zeszyty

są powtarzane, a wręcz kopiowane

Historyczne Uniwersytetu Przykar-

podstawowe  informacje,  często

packiego”. Całość monografii planu-

ograniczające się do wniosków

jemy natomiast ukończyć do końcu

Czołowskiego z dodaniem ogólni-

tego roku.

kowych, często błędnych informacji

Historia zamku w Czernelicy to

późniejszych autorów. Tymczasem,

pierwszy etap prac. Zbieramy jedno-

stan zamku z roku na rok drastycznie

cześnie materiały do opracowania

pogarsza się. Zgodnie ze zdjęcia-

historii miejscowości, będącej przy-

mi jakimi dysponujemy oraz wiedzą

kładem miasteczka kresowego, w

mieszkańców Czernelicy, od zakoń-

którym przez prawie pięćset lat żyli

Brama do czernelickiego zamku

czenia II wojny światowej zamek co-

razem Rusini, Polacy i Żydzi. Nasza

Prace nad historią zamku czer-

kopisów Biblioteki im. Stefanyka,

nauce dokumentów mogliśmy zwery-

raz bardziej podupada. Widnieje na

praca pokazuje z jednej strony, iż

nelickiego zostały rozpoczęte przez

Centralnym Państwowym Archiwum

fikować dotychczasowy stan badań.

nim oficjalna tabliczka świadcząca

jest możliwa współpraca w zakresie

zespół historyków krakowskich jesie-

Historycznym oraz Lwowskim Archi-

Dzięki znajdującym się we Lwowie

o tym, iż znajduje się on w rejestrze

badania wspólnej historii Polaków

wum Obwodowym, a także w Archi-

nią 2011 roku. Głównym zadaniem

XVIII­wiecznym inwentarzom zamku,

państwowych zabytków, ale niestety

i Ukraińców. Z drugiej strony, widzi-

wum Obwodowym w Stanisławowie.

było opracowanie historii zamku oraz

dokumentom konserwatorów galicyj-

można odnieść wrażenie, że na tym

my jak wiele do odkrycia znajduje się

Udało się również dotrzeć do źródeł

opisanie jego stanu współczesnego.

skich związanych z pożarem zamku i

kończy się zainteresowanie władz

jeszcze w archiwach polskich i ukra-

o zamku czernelickim znajdujących

W tym celu, już na początku 2012

próbami jego odbudowy na początku

jego losami. W ostatnim półwieczu

ińskich.

się w Archiwum Głównym Akt Daw-

roku udało się nawiązać współpracę

XX wieku oraz wreszcie całą doku-

poza znacznym wyłomem w mu-

W następnym numerze KG

nych, Archiwum Akt Nowych w War-

z ukraińskimi architektami z Uniwer-

mentacją ostatniej restauracji zamku,

rach zamkowych, (którego zgodnie

przedstawimy pierwszy artykuł na

szawie, Ośrodku „Karta”, w zbiorach

sytetu Nafty i Gazu w Stanisławo-

jaka miała miejsce w czasach II Rze-

z opowieściami mieszkańców doko-

temat początków miejscowości oraz

archiwalnych Politechniki Warszaw-

wie. Pierwszym wynikiem polsko­

czypospolitej, możemy przedstawić

nał kombajn w czasach sowieckich)

pochodzenia nazwy Czernelica a

skiej oraz w Bibliotece Ossolińskich

ukraińskiej współpracy były badania

w wielu miejscach bardzo dokładnie

zniknęły również ostatnie ślady po

następnie, przybliżymy początki zam-

we Wrocławiu. Dodatkowe źródła zo-

terenowe i inwentaryzacja zamku

historię budowli oraz ludzi z nią zwią-

dachu nad dawnymi pokojami miesz-

ku. Jednocześnie, chcieliśmy przy-

stały również znalezione w Archiwum

czernelickiego, przeprowadzone w

zanych. Oczywiście nadal pozostały

kalnymi, a z najbardziej charaktery-

pomnieć nasz apel do Czytelników,

Tatrzańskim w Zakopanem, Muzeum

lipcu zeszłego roku (zob. „Kurier Ga-

białe plamy w historii zabytku a infor-

stycznej części budowli czyli herbu

którzy mogą mieć związek z przed-

Narodowym im. Szeptyckiego we

licyjski” nr 13/2012). Badania te dały

macje o niektórych właścicielach i ich

Pogoń nad bramą wjazdową odpadła

wojennymi mieszkańcami miastecz-

Lwowie, muzeum szkolnym w Czer-

szanse na opisanie stanu współcze-

dalszych losach są niepełne. Jednak

prawie połowa rzeźby. Po dawnym

ka – jeżeli ktoś z Państwa chciałby

nelicy, a także w licznych zbiorach

snego zabytku, co w porównaniu ze

w dużej mierze można zweryfiko-

pałacu­rezydencji wewnątrz murów

podzielić się z nami podaniami ro-

prywatnych.

źródłami ikonograficznymi pomaga

wać dzieje badanego zabytku. Dla

pozostały ledwie widoczne resztki

dzinnymi czy fotografiami związany-

Dzięki promocji projektu w me-

w wierniejszym odtworzeniu jego

przykładu: w wielu miejscach można

fundamentów.

mi z historią Czernelicy, będziemy

diach kresowych („Kurier Galicyjski”,

pierwotnego wyglądu. Zasadniczym

spotkać informacje jakoby Cieńscy

Jak informowaliśmy w „Kurierze

wdzięczni za kontakt mailowy:

„Radio Wnet”) udało się również

wynikiem prac zespołu będzie publi-

byli ostatnimi właścicielami zamku w

Galicyjskim” nr 13/2012, zespół histo-

m.arsenicz@gmail.com

dotrzeć do potomków Maurycego

kacja, przygotowywana w językach

Czernelicy, a od opuszczenia przez

ryków z Uniwersytetu Jagiellońskie-

Cieńskiego, którego rodzina władała

polskim i ukraińskim. Mamy nadzie-

nich zamku w początku XIX wieku

go pod kierunkiem pochodzącego

Mamy nadzieję, że opisując dzie-

zamkiem w początkach XIX wieku, a

je, że zwróci ona uwagę zarówno

budowla miała zacząć systematycz-

z Czernelicy dr. Witalija Nagirnego,

je zamku czernelickiego uda nam się

także do potomków księcia Michała

obu społeczeństw jak i władz ukra-

nie podupadać. Jednak, po pierwsze,

prowadzi badania w celu odtworzeniu

również przywrócić pamięć o wielu

Jerzego Czartoryskiego. Dzięki do-

ińskich na obecny tragiczny stan

wiemy, iż Cieńscy opuścili zamek co

dziejów twierdzy od jej powstania do

związanych z nim osobach, które w

stępowi do zbiorów rodowych Cień-

zabytku, co może zaowocować jego

najmniej dwa dziesięciolecia później,

dnia dzisiejszego. W projekcie tym

przeciągu wieków mieszkały na tej

skich oraz nagraniom podań rodzin-

konieczną konserwacją, a być może

niż uważano dotychczas. Po drugie,

współpracują historycy i architekci

ziemi.

nych udało się również ustalić kilka

w przyszłości również renowacją.

z Polski i Ukrainy. W trakcie dwu-

Zapraszamy chętnych do śpiewania

cennych, nieznanych dotąd faktów z

W celu znalezienia źródeł o hi-

letnich poszukiwań, a także badań

historii zamku.

storii zamku czernelickiego zostały

terenowych, zespołowi udało się ze-

w polskim chórze mieszanym ECHO”

Dotychczasowe badania przy-

przeprowadzone liczne kwerendy w

brać sporą ilość archiwaliów, doku-

Próby oraz spotkania towarzyskie – w poniedziałki oraz czwartki o godz.

niosły interesujące rezultaty. Roz-

bibliotekach i archiwach na Ukrainie

mentów drukowanych, wspomnień,

18:30, pod kierownictwem profesjonalnych animatorów i pedagogów muzyki.

poczynając projekt dysponowaliśmy

i w Polsce. Rozpoczęliśmy od Krako-

źródeł ikonograficznych itp. Efekty

Jeśli masz lat 30+, 40+, 50+ itd. i możesz poświęcic czas dwa razy w

informacjami, które można było

wa: Biblioteki Jagiellońskiej, Bibliote-

dotychczasowych prac będziemy

tygodniu na próby (2 godz.), to nauczysz się pięknego repertuaru z chórali-

zmieścić mniej więcej na jeden stro-

ki Czartoryskich i Archiwum Czarto-

prezentować w kolejnych numerach

styki polskiej (i nie tylko). Jeśli jesteś młody i dysponujesz zapałem do nauki,

nie. Obecnie, dzięki temu, że uda-

ryskich oraz Archiwum na Wawelu.

KG, na początku jednak chcieliśmy

to skuteczne nowoczesne pliki dzwiękowe pomogą szybko przyswoić tobie

ło nam się dotrzeć do wielu nigdy

Kilkukrotne kwerendy prowadziliśmy

przedstawić krótką relacje z prowa-

partie głosowe. Skorzystaj z ZAPROSZEnIA!

niepublikowanych i nieznanych w

również we Lwowie – w Dziale Rę-

dzonych badań.