25

www.kuriergalicyjski.com * Kurier galicyjski * 29 października–14 listopada 2013 nr 20 (192)

Wspomnienie o Walerym Bortiakowie:

scenografie, aktorze, reżyserze i dyrektorze

Polskiego Teatru Ludowego we Lwowie

Walery Bortiakow był artystą, który całe życie z pasją i poświęceniem poszukiwał nowych „epifanii” piękna, po

to, by podarować je innym. Był twórcą obdarzonym wielością talentów, swą uporczywą pracą ciągle je rozwi-

jał. Jego szczególnym powołaniem było poszukiwanie i odnajdowanie tego piękna, które – jak pisał Cyprian

Kamil Norwid – „kształtem jest Miłości”. Trudno jest dziś naszkicować słowem ten fenomen, jakim był Walery.

I z wielu godzin rozmów, z wielu lat spotkań spisywać – z wdzięcznością, a także z żalem i bólem po jego

śmierci – wspomnienia.

na której można było obejrzeć prace

stycznych, a przecież pełnych subtel-

MARIUSZ OLBROMSKI

uczestników – młodych artystów pol-

nej poezji pracach, piękna architektu-

Zespół Polskiego Teatru Ludo-

skiego pochodzenia z terenu obecnej

ry miast, w tym szczególnie Lwowa,

wego ze Lwowa, w tym także Wale-

Ukrainy. W tamtych latach odbywały

Przemyśla i Krzemieńca. Jego fine-

rego poznałem w Rudkach w czasie

się one w wielu niezwykłych miej-

zyjna, delikatna kreska, często przy-

uroczystości ponownego pochówku

scach: w Arboretum w Bolestarszy-

woływała zaledwie kontury budowli,

prochów Aleksandra Fredry 29 wrze-

cach, na Zamku Kazimierzowskim

rzeźb, zarysy pejzażu. Architektura w

śnia 1990 roku.

w Przemyślu, w pałacu Dzieduszyc-

ujęciu Walerego nie jest martwa, żyje

Potem od czasu do czasu Wale-

kich w Zarzeczu, w sławnym gmachu

– musi tańczyć – jak mówił. Jest pełna

ry zjawiał się w Przemyślu, niekiedy

dawnego Liceum w Krzemieńcu,

ekspresji i tajemnicy, którą należy od-

widzieliśmy się we Lwowie, między

a także w kościele rzymskokatolic-

krywać i kontemplować. Urok zabyt-

innymi w czasie gorących dni orga-

kim w mieście Słowackiego. Dobrze

ków wymaga – zdaje się sugerować

nizacji Festiwali Kultury Polskiej. To

świadczyły one o uczestnikach, ich

Artysta – opowieści żywej i od serca,

on na moją prośbę stworzył logo tego

talentach i wytężonej pracy, ale także

a nie „mędrca szkiełka i oka”. Z kolei

festiwalu i projektował dekoracje na

o umiejętnościach organizacji ekspo-

w malowanych przez niego portretach

koncert inauguracyjny. Podziwiałem

zycji przez Walerego. To on przede

potrafił w sposób niezwykle suge-

go na kolejnych spektaklach Pol-

wszystkim wystawy te komponował,

stywny przekazać wyzierającą spod

skiego Teatru Ludowego, a od 1994

a to, co działo się przed wernisażem,

rysów duszę człowieka, zaś w ak-

roku spotykaliśmy się na warszta-

było osobliwym „teatrem jednego ak-

tach – niekiedy bardzo oszczędnymi

tach i plenerach malarskich. Potem

tora”, niepowtarzalnym spektaklem

środkami – ukazać piękno, harmonię

znikał, by znowu pojawić się w mym

w wykonaniu „ojca pleneru” – jak

i niezwykłość ludzkiego ciała. W tam-

życiu. Przez wiele lat byliśmy zaprzy-

go żartobliwie nazywaliśmy – który

tych latach stworzył wiele charaktery-

jaźnieni, był obecny w mojej świado-

miotał się, polemizował, przerzucał

stycznych portretów postaci ze Lwo-

mości, a jego odejście w 2007 roku

prace wielokrotnie z miejsca na miej-

wa, Przemyśla, innych miast. Prace

– nagłe i dramatyczne i dla mnie cią-

sce, wieszał je i zdejmował, na nowo

jego cechował też subtelny i wrażliwy

gle zagadkowe – nie zmieni zapew-

wieszał, zbliżał się do nich i odcho-

rysunek. A to, co szybko, niekiedy

ne jednego: pozostanie nadal żywy

dził, by w końcu osiągnąć znakomity

prawie błyskawicznie powstawało na

i ciągle obecny w mej wdzięcznej

efekt. Później, podczas wernisaży,

plenerach – zdumiewało i zachwyca-

pamięci. Bo nie da się dziejów swego

życia przepołowić, na to, co było oraz

to, co jest i będzie. Życie człowieka

jest monadą, spójną całością. Wa-

lery pozostanie w mej świadomości

jako jasna strona tego świata, jako

Mimo upływających lat i rosną-

człowiek kochający sztukę i kulturę,

giczny. Współpracował jako sceno-

cego w środowisku lwowskim – i nie

szczególnie polską, bez reszty jej

graf z teatrami we Lwowie, Omsku,

tylko – uznania, Walery nie miał w

oddany. Pozostanie w pamięci jako

Symferopolu, a w latach siedemdzie-

sobie nic z artysty stąpającego na

lwowianin, który wrósł swym życiem

siątych przyszedł do zespołu Polskie-

koturnach, nic ze sztucznej pozy.

w to miasto, żył w nim, uwielbiał je,

go Teatru Ludowego, działającego w

Jego skromność nie była udawa-

jako ten, który przez dziesiątki lat,

Obwodowym Domu Nauczyciela.

na, wymuszona, lubił patos chwil

dzień po dniu, bezinteresownie, z

Tam zafascynował się panującą

jakie niesie czasem życie łamać,

pełnym poświęceniem, także w tych

atmosferą, kulturą polską i pozostał

rozjaśniać humorem. Na plenerach,

najtrudniejszych czasach, współtwo-

w tym zespole do końca życia.

które organizowaliśmy z nim przez

rzył Polski Teatr Ludowy we Lwo-

Tam w dziedzinie scenografii

osiem sezonów w okresie wakacyj-

wie: reżyserował, grał i stworzył

stał się wielkim mistrzem, dekoracje

nym, chodził zazwyczaj w krótkich

wiele bardzo interesujących kreacji.

przewoził z miasta do miasta, przez

spodenkach, w poplamionej farbami

Budował przez wiele lat ulotne, a

w których uczestniczyli wszyscy ar-

ło patrzących piękną linią, trafnością

granice państw, składał i na nowo

malarskimi koszulce, w sandałach.

wspaniałe scenografie. W najtrud-

tyści, potrafił zawsze coś mądrego

ujęcia, harmonią barw. Budziło uzna-

rozkładał, komponując je znakomicie

Jadł mało, przeważnie jarzyny, ulu-

niejszym okresie po wprowadzeniu

a z humorem, powiedzieć. Prace

nie u młodych adeptów, którzy na

za każdym razem na nowo, na coraz

bioną kapustę czym zadziwiał często

w Polsce stanu wojennego i za-

jego, które też powstawały w czasie

kolejnych plenerach byli przez niego

to innej scenie. Finezyjność jego sce-

kucharzy. Posługiwał się językiem,

wieszeniu we Lwowie działalności

tych kolejnych spotkań, uświetniały

nie tyle szkoleni, co prowadzeni deli-

nografii – tworzonej często z niewiel-

który był jakby współczesnym bała-

teatru, gdy Zbigniew Chrzanowski

również wystawy, a przez lata, choć

katnie i umiejętnie. Walery nigdy nie

kiej ilości tanich materiałów – można

kiem – uśmiechem całego Lwowa.

nie mógł wrócić do Lwowa – podjął

zmieniał się ich temat, nosiły zawsze

potrafił żadnego z „plenerowiczów”

dopiero ogarnąć, gdy porówna się je

Był zlepkiem, barwnym kalejdo-

się okresowo pełnienia funkcji dyrek-

ten sam rys, to samo niepowtarzalne

skarcić czy powiedzieć, że praca jest

z ogromnymi i kosztownymi dekora-

skopem słów polskich, ukraińskich,

tora, by potem przekazać ją lojalnie

piętno wielkiego artyzmu.

nie najlepsza… Raczej sugerował

cjami w zawodowych teatrach, które

rosyjskich, żydowskich łączonych w

swemu poprzednikowi. Podjął się

Jego oblicze znakomitego plasty-

jak coś zmienić, mówił : „Może było-

jednak nie mają tak wielkiej ekspresji,

dziwnej składni, a jego finezyjne po-

więc dzieła bardzo trudnego i musiał

ka ukazywało się w pełni, gdy chwytał

by lepiej, aby troszku...” Natomiast,

często nie są oryginalne i nie poru-

czucie humoru sprawiało, że potrafił

stąpać ostrożnie po cienkiej linii...

za ołówek, kredkę, węgiel, rzadziej

kiedy praca przypadła mu do gustu,

szają tak, jak prace Walerego, które

kilkoma zaledwie zdaniami rozpro-

Był z pochodzenia Rosjaninem,

za pędzel, bo jego temperamentowi

wyrażał to spontanicznie i dowcipnie,

tchnęły zawsze jakąś dobrą magią.

szyć troski i zmienić wokół siebie aurę

ale jak podkreślał z tych najlep-

raczej odpowiadał rysunek, szkic, niż

niekiedy się zachwycał, tak że młody

Nigdy nie zapomnę jego sce-

na pogodną. Tworzył swoistą poezję

szych, zesłańców, którzy w państwie

obraz – tworzył szybko, pod wpły-

artysta czuł się wyjątkowo uhonoro-

nografii do dramatu Karola Wojtyły

mówioną, niepowtarzalną i jedyną,

cara trafiali na Syberię. Urodził się w

wem chwili i nie miał cierpliwości na

wany i szczęśliwy.

„Przed sklepem Jubilera”. Była ge-

ulotną, a tym bardziej cenną. Ulotną

1941 roku w Krasnojarsku, po wojnie

powolne nakładanie farb i czekanie

Był niejako opiekunem arty-

nialnie prosta, a w zasadzie tworzącą

poezję sytuacyjną godną pióra Fredy.

zamieszkał z rodzicami we Lwowie,

aż wyschną. Z tych powodów często

stycznym młodzieży, właśnie „ojcem

całą mistyczną przestrzeń i tło do scen

Plenery nasze, co warto pod-

gdzie ukończył szkołę średnią, tech-

nie kończył swych malarskich dzieł.

pleneru”. Funkcję tę zawsze pełnił z

składających się z głębokich dialogów

kreślić, wieńczyła zawsze wystawa,

nikum plastyczne i Instytut Pedago-

Miał niezwykły dar utrwalania w reali-

radością, bardzo sumiennie, odpo-

o treści religijnej i filozoficznej.