26

Kurier kulturalny

29 października–14 listopada 2013 nr 20 (192) * Kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

o lwowskim prawniku Emanuelu Schlechterze, którego

wiedzialnie i wyłącznie społecznie.

Sztuk Pięknych „Własna Strzecha”,

Jedyną jego nagrodą była wdzięcz-

pożegnaliśmy się serdecznie. Jesz-

śpiewamy, którym mówimy, którego nie pamiętamy

ność plenerowiczów i nas – organi-

cze raz prosiłem go wtedy, by zebrał

zatorów. A swoistym uhonorowaniem

swoje prace plastyczne i scenogra-

Życie z piosenką

były coroczne uroczystości urodzino-

ficzne na wystawę retrospektywną,

we organizowane przeważnie przy

którą planowaliśmy w Przemyślu na

wieczornym ognisku lub w historycz-

jesień. Było to nasze ostatnie spo-

nej sali sławnego krzemienieckiego

tkanie…

Liceum. Siedział wówczas na „tro-

Od wielu miesięcy żył nie tylko

Niemal każdy zna, a przynajmniej słyszał piosenki, które napisał przed ponad

nie”, fantazyjnie i śmiesznie ubrany

sprawami Polskiego Teatru, reali-

siedemdziesięcioma laty pewien lwowski prawnik – Emanuel Schlechter. Mało,

i upozowany, wyraźnie szczęśliwy.

zował też projekty witraży dla rzym-

Wszyscy składali mu życzenia – czę-

skokatolickiej świątyni w Odessie,

niemal wszyscy posługujemy się cytatami z jego utworów, które wpływają na

sto z okolicznościowymi wierszami

między innymi tworząc witraż przed-

widzenie świata, na zmysły. Czyż nie korzystamy z fraz: „Każdemu wolno kochać,

i wręczali różne, wymyślne, a pełne

stawiający Ojca Świętego Jana

zaskakujących pomysłów, prezenty.

Pawła II. Pokazywał go nam, oma-

to miłości słodkie prawo”, „I srebro i złoto to nic, chodzi o to by młodym być

Funduszy było zawsze mało, więc

wialiśmy kompozycję. Trzeba wspo-

i więcej nic”, „A mnie jest szkoda lata i letnich ciepłych wspomnień”, „Może ktoś

przyjęcie bardzo skromne, a głównym

mnieć, że projektowaniem wiraży i

da ci więcej, będzie kochał goręcej. Proszę spróbuj, przekonaj się – ja mam czas,

daniem, które przybrany w biały kitel

ich wykonywaniem Walery zajmo-

i wielką czapę wnosił powoli i bardzo

wał się od bardzo dawna i w wielu

ja poczekam”. Zna je i używa już piąte pokolenie, co potwierdza, że ich autor był

uroczyście kucharz na srebrnym pół-

restaurowanych, bądź budowanych

jednym z najznakomitszych autorów tekstów piosenek polskich w historii.

misku i stawiał przed solenizantem

świątyniach rzymsko­katolickich na

– była dorodna, ogromna i dymiąca

Ukrainie lub w Polsce, prace jego

AdAM REdZIK

głowa kapusty. Solenizant kłaniał się,

upiększają wnętrza, a sceny ewan-

dziękował i wygłaszał przemówienia

geliczne z witraży przemawiają do

W wyreżyserowanym w 1935

w kilku językach, w tym po turecku

wiernych swym osobliwym pięk-

roku przez Martę Flanz – nota bene

i arabsku. Oczywiście tych dwóch

nem. Walery był też autorem dzieła

pierwszą kobietę reżyser w dziejach

ostatnich nie znał, naśladował tylko

szczególnego – witraża przedsta-

polskiego kina – filmie pt. „Kochaj

dźwięki, a najpiękniejsza była mowa

wiającego Matkę Boską Łaskawą –

tylko mnie”, znajduje się scena, kiedy

po arabsku pełna gardłowych głosek,

daru Lwowa dla ojca świętego Jana

to autor rewii, która osiąga ogromny

pomrukiwań, pokłonów i przewraca-

Pawła II. Według jego projektu zo-

sukces, próbuje wyjść na scenę obok

nia oczu. Potem zwykle śpiewał przy

stało zbudowanych kilka kościołów,

głównej aktorki. Blokuje go dyrektor

dźwiękach swej gitary swym moc-

w tym kościół w Strzelczyskach koło

teatru... i nic nie znaczą wypowiada-

nym, czystym i donośnym głosem

Mościsk. Ponadto do tego kościoła

ne przez autora rewii słowa „przecież

piękne pieśni cygańskie, ukraińskie,

zaprojektował i wykonał witraże.

ja to napisałem!”. Odpowiedź dyrek-

rosyjskie, polskie, kończąc zazwy-

Ciągle miałem wrażenie, że ten

tora brzmi: „nie trzeba”. Sukces rewii

czaj „plenerowym przebojem”: Je-

niezwykły i wybitny artysta nie tylko

przypisywany jest przez publiczność

zioro, jezioro...

nie dba o swe sprawy życiowe, żyje

wyłącznie aktorce grającej główną

Ostatni raz spotkaliśmy się na

więcej niż skromnie, niczego nie do-

rolę. Podobnie jest z piosenkami,

plenerze w Krzemieńcu, w sierpniu

maga się dla siebie, mało troszczy

które identyfikujemy z wykonawca-

i na początku września 2007 roku.

się o swe zdrowie, ale też nie zale-

Bal młodych prawników w Warszawie. Reżyser Józef Lej-

mi. Nie zastanawiamy się nad tym,

Zauważyłem, że Walery jakoś się

tes (drugi od lewej), malarka Gena Galewska, autor tek-

kto napisał słowa i muzykę.

ży mu na promocji swej twórczości

stów piosenek Emanuel Schlechter i producent filmowy

postarzał, choć duchem i humorem

albo nie potrafi tego czynić. Nie za-

norbert Tarler

Przyjacielu, co chcesz

był taki sam. Skarżył się na kłopoty

biega o popularność i uznanie, jakby

to mów, nie ma, nie ma

z krążeniem i miał problemy z cho-

już to samo, co robi, było dla niego

wie. W rzeczywistości utwór powstał

tańczą, Oj di­ra­di­ra. / Szkoda gadać

jak miasto Lwów…

dzeniem. Ponieważ trudno mu było

najistotniejsze. Jego rysunki i obrazy,

w roku 1934 dla komedii muzycznej

Urodził się w październiku 1904

i szkoda słów, / Nie ma, nie ma, jak

wędrować do miejsca, gdzie miesz-

rozproszone w Polsce i na Ukrainie,

wystawianej w teatrze „Wielka Re-

roku we Lwowie, jako Edmund

miasto Lwów! / Nie ma jak to: ta joj,

kaliśmy, dość odległego od centrum

znajdują się przeważnie w zbiorach

wia”, ale rzeczywiście zaśpiewała

Schlechter. Imię Emanuel przyjął w

ta idź! / Ta chcesz szczęśliwym być: /

miasta, gdzie tworzyli artyści, prze-

prywatnych. Większość z nich w swej

go Ordonka.

latach trzydziestych, jako półpseu-

To jedź do Lwowa!

niósł się do starej plebani obok ko-

dobroci i hojności po prostu poroz-

Tymczasem w 1928 r. Mundek

donim artystyczny. Mając szesnaście

Największą jednak sławę zdobyła

ścioła parafialnego.

dawał nie tylko przyjaciołom i znajo-

Schlechter zażywał akademickiej

lat i będąc studentem gimnazjum

piosenka napisana do filmu „Włóczę-

W tej starej plebani krzemie-

mym, ale niekiedy też przypadkowym

wolności i nieśmiało ujawniał pierw-

klasycznego zgłosił się ochotniczo

gi” z 1939 r. w reżyserii Michała Wa-

nieckiej, w której miała wtedy swą

osobom.

sze skłonności do pisania. Miał dobre

do armii i walczył w obronie Lwowa

szyńskiego. Była to druga „lwowska”

siedzibę niedzielna szkoła nauczania

W maju 2003 roku udało mi się

wzorce. Lwów przecież żył piosenką,

1920 r., co dowodzi, że wyrastał w

historia Szczepka i Tońka przeniesio-

języka polskiego, artysta zauroczony

zgromadzić jego prace na ogromnie

teatrem, nauką, prawem... Był koleb-

rodzinie zasymilowanej. Po maturze

na na ekrany przez Waszyńskiego,

widokiem z okna, narysował między

interesującej wystawie zorganizowa-

ką wielu artystów, w tym tekściarzy

zdanej w gimnazjum Żółkiewskiego

według scenariusza Schlechtera.

innymi uroczą pracę przedstawiającą

nej przez Muzeum Narodowe Ziemi

tej miary co Marian Hemar czy ró-

prawdopodobnie coś studiował, za-

Zaśpiewana została przez nieza-

Górę Królowej Bony wraz z ruinami

Przemyskiej w Galerii ARP w Krasi-

wieśnik Mundka – Zenon Friedwald

nim zapisał się na studia prawnicze

pomniany duet batiarów lwowskich

zamku. Mówił z humorem, że zawsze

czynie. Zdawaliśmy sobie sprawę z

(1906­1976) – m.in. autor tekstu do

w najlepszej szkole jurydycznej w

Szczepka (czyli Kazimierza Wajdę

rano, kiedy się budzi, pozdrawia le-

tego, że została na niej zaprezento-

wielkiego przeboju Jerzego Peters-

kraju – na lwowskim Wydziale Pra-

– spikera radiowego) i Tońka (Hen-

gendarną górę słowami „Witaj, pięk-

wana tylko część wielkiej spuści-

burskiego „To ostatnia niedziela”.

wa Uniwersytetu Jana Kazimierza,

ryka Vogelfangera – praktykującego

na Królowo”. Znając moją fascynację

zny. Znalazły się na niej prace ma-

Ponoć najbardziej lwowski z pisarzy

na którym zetknął się z takimi lumi-

lwowskiego adwokata, realizującego

Krzemieńcem podarował mi to dzie-

larskie i rysunkowe. Walery mocno

polskich to Marian Hemar – wtedy

narzami nauk prawnych jak Oswald

swoje hobby aktorskie na antenie

ło. Było ono prezentowane na werni-

przeżywał wernisaż, był wzruszony,

nadworny tekściarz Qui Pro Quo.

Balzer. Ale studiów najprawdopodob-

Radia Lwów a potem w filmie) – […]

Od połowy lat dwudziestych prze-

sażu w kościele rzymskokatolickim w

niej nie ukończył, choć możliwe, że

a wystawę obejrzały później rzesze

Bu dzie jest na świeci tak dobrzy jak

bywał on głównie w stolicy. Lwowa

przez kilka lat pracował w kancelarii

tu? / Tylku wy Lwowi! / Dzie pieśnią

Krzemieńcu w dniu 4 września, zaraz

osób, które odwiedzają zamek.

nie zaniedbywał i – jak podkreślał –

adwokackiej.

się tulą i budzą ze snu? / Tylko we

przy wejściu, przy pomniku Słowac-

Z całą pewnością był to dopiero

zachowywał go w sercu, czego do-

Według powtarzanej w literatu-

Lwowi! / I bogacz i dziad tu so za pan

kiego, w dzień urodzin wieszcza.

początek, pierwsza próba ukazy-

wodem jest powstała w latach dwu-

rze relacji, w 1928 r. dwudziestocz-

brat / I kużdyn ma uśmich na twarzy,

Wyróżniało się wśród innych, prze-

wania społeczeństwu dorobku tego

dziestych pieśń tęsknoty o „mieście

teroletni student prawa Edmund

/ A panny to ma słodziutki ten gród, /

cież też ogromnie interesujących

artysty. Trzy lata temu część jego

beztroskich ludzi”:

Schlechter nieśmiało podrzucił tekst

Jak sok, czykulada i mniód! / Wienc

prac. Trzeba także wspomnieć, że

prac scenograficznych pokazano

swojej sentymentalnej miłosnej pio-

gdybym si kiedyś urodzić miał znów,

na otwarcie wystawy przybyli tłum-

na wystawie w Towarzystwie Sztuk

Tyle jest gwiazd, tyle jest miast

senki Hance Ordonównie. Ta za-

/ Tylku wy Lwowi! /Bu szkoda gada-

nie mieszkańcy Krzemieńca, artyści

Pięknych „Własna Strzecha”, które

Wszędzie znajdą cię piosnki tej słowa

chwyciła się nim. Niezwłocznie do

nia i co chcysz to mów, / Ni ma jak

polscy oraz ukraińscy z Tarnopola

jest też właścicielem części prac Wa-

Idź w świat gdzie chcesz

propozycji tekstu muzykę napisał

Lwów! […]

i Krzemieńca. Obecni byli przedsta-

lerego. Może w przyszłości ktoś się

Rób co umiesz, jak wiesz

Tadeusz Müller. Utwór miał mieć pre-

Zanim ten niski i szczupły bru-

wiciele władz polskich i ukraińskich,

zdobędzie na – w miarę możliwości

Chcesz znów młodym być

mierę 18 stycznia 1929 r. podczas

net z zaczesaną do góry czupryną,

ukraińskie i polskie radio i telewizja.

– pełną dokumentację dorobku Wa-

Wróć do Lwowa.

wielkiej rewii teatru Qui Pro Quo pt.

w okularach, dbający o piękno języ-

Walery był tym wyjątkowym miej-

lerego Bortiakowa.

„MSZ, czyli pamiętaj o mnie” w Ga-

ka polskiego, zarówno w mowie jak

scem prezentacji szczególnie poru-

Po nagłej śmierci w 2007 roku

Podobną, przynajmniej w za-

lerii Luxenburga w Warszawie, a owa

i w piśmie, trafił do filmu, śpiewał „do

szony i szczęśliwy, cieszyło go, że na

Walery został odznaczony na wnio-

kończeniu, sentymentalną piosenkę

piosenka to szlagier pt. „Trudno” [gdy

kotleta” – jak byśmy dziś powiedzieli

wernisaż przybyli tak licznie goście.

sek Fundacji „Pomoc Polakom na

napisał w 1938 r. Mundek Schlechter

człowiek zakochany, to chodzi jak pi-

– w lwowskich restauracjach, w tym

Wieczorem odbyła się kolacja poże-

Wschodzie” przez Ministra Kultu-

– Mam gitarę kupioną we Lwowie, /

jany]. Taką wersję przekazał biograf

w sławnej „Romie” oraz pisywał do

gnalna z udziałem miejscowych i tar-

ry i Dziedzictwa Narodowego RP

Mam ją chyba z dwadzieścia parę lat.

Hanki Ordonówny Tadeusz Wittlin, a

miejscowej prasy.

nopolskich malarzy, Polaków miesz-

srebrnym Medalem Zasłużony Kul-

/ […] / Ale gdy jesteśmy sami, / Wtedy

powtórzył m.in. Dariusz Michalski w

Pierwszą poważną rewią, w któ-

kających w Krzemieńcu. Wracaliśmy

turze „Gloria Artis”.

najcudowniej brzmi, / Gdy o Lwowie

swoim dziele o piosence międzywoj-

rej pojawiły się piosenki Schlechtera –

wynajętym autobusem późną nocą

Z pochodzenia Rosjanin z Kra-

rzewnym głosem śpiewa mi: / Przyja-

nia. Szkopuł w tym, że Wittlin, choć

ukrywającego się pod pseudonimem

do Lwowa i po wypakowaniu prac

snojarska, z wyboru artysta świata,

cielu, co chcesz to mów, / Nie ma jak

był świadkiem tamtych dni, to książ-

Eman – była „Parada gwiazd”, wysta-

rozśpiewany Lwów! / Tam, gdy batiar

przy ulicy Rylejewa, przy której ma

kę pisał po latach, głównie z pamięci,

a Polak w duszy.

wiana od września 1930 r. w Warsza-

sztajerka gra, / To nawet stare domy

więc nie może dziwić, że pomylił re-

wie w teatrze „Morskie Oko”. Muzykę

swą siedzibę Towarzystwo Przyjaciół

kg