20

kurier kulturalny

15–28 listopada 2013 nr 21 (193) * kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Dwa jubileusze w Wilnie

Polaków oraz szkołą dziennikarstwa

czeństwa Wilna. W przededniu wy-

dla wielu młodych ludzi z Wileńszczy-

buchu I wojny światowej ukończono

zny”. W dzisiejszych czasach „Kurier

budynek z salą na 900 osób, którego

Wileński” ukazuje się w średnim na-

architektura inspirowana jest polskim

kładzie 3 tys. egzemplarzy. Wydanie

renesansem i barokiem (co było za-

W bieżącym roku przypadły dwa jubileusze ważne zarówno dla miesz-

papierowe jest dostępne w większości

mierzeniem celowym, podkreślają-

kańców grodu nad Wilią, jak i dla całej kultury polskiej. Jubileusz 60-lecia

kiosków w Wilnie (cena – 1.20 litów –

cym dodatkowo polskość budynku).

czyli ok. 4 hrywien), zaś pełną wersję

Ponadto w 1926 r. fundatorzy Teatru

powojennego „Kuriera Wileńskiego” oraz 100-lecia Teatru na Pohulance.

internetową można odpłatnie zapre-

na Pohulance przekazując budynek

numerować. Wśród opublikowanych

na potrzeby miasta zapisali w akcie

ostatnio w „Kurierze Wileńskim” arty-

notarialnym, iż ma w nim rozbrzmie-

MICHAł PIEKARSKI

kułów, relacji i sprawozdań poruszo-

wać słowo polskie. Teatr, podobnie

na została m.in. tematyka: litewsko-

jak we Lwowie, przystosowany był

„Kurier Wileński” ma 60 lat

rosyjskiego konfliktu na polu gospo-

do wystawiania zarówno spektakli

Jedyny polski dziennik wydawa-

darczym i informacyjnym (Stanisław

dramatycznych, jak i muzycznych,

ny po II wojnie światowej za wschod-

Tarasiewicz), maturzystów polskich

które początkowo dominowały w Te-

nią granicą Polski ukazuje się w Wil-

szkół na Litwie w kontekście litew-

atrze na Pohulance.

nie od 1953 r. Na Wileńszczyźnie po

skiej polityki narodowościowej (Sta-

Po I wojnie światowej w paź-

1945 r. pozostała połowa Polaków,

nisław Tarasiewicz), 50-lecia szkoły

dzierniku 1919 r. otwarto stałą sce-

czyniąc ten region głównym cen-

im. Szymona Konarskiego (jednej z

nę dramatyczną. Wreszcie stało

trum polskości w ZSRR. Ponieważ

dziewięciu polskich szkół w Wilnie)

się możliwe wystawienie „Dziadów”

oficjalnie nie można było wówczas

(Anna Pieszko), dewastacji kaplicy

Adama Mickiewicza bez rosyjskiej

odwoływać się do przedwojennej tra-

na Cmentarzu Bernardyńskim w Wil-

cenzury. W gmachu teatru obrado-

dycji, dlatego polskojęzyczna gazeta

nie (Honorata Adamowicz), a także II

wał także Sejm Litwy Środkowej

ukazywała się w latach 1953–1990

Przeglądu Najnowszych Filmów Pol-

(utworzonej w 1920 r.), który w lutym

jako „Czerwony Sztandar”, dopie-

dziennego, zaś niektórzy autorzy

Wileński”), Czesława Paczkowska

skich we Lwowie (Marcin Skalski).

1922 r. zadecydował ostatecznie o

ro w roku 1991 przyjmując nazwę

otrzymywali zakaz druku. Do zasług

(autorka „Wilna pielgrzymkowego”),

Z okazji jubileuszu 60-lecia „Ku-

przyłączeniu Wileńszczyzny do Pol-

„Kurier Wileński”. Jak można prze-

polskiej gazety należy m.in. wskrze-

Jan Sienkiewicz (współtwórca Akcji

riera Wileńskiego” odprawiono w ko-

ski. W tym samym roku 19 września

czytać w roku jubileuszu: „Pierwszy

szenie tradycji przedwojennych wi-

Wyborczej Polaków na Litwie, dwu-

ściołach wileńskich stosowne msze

nastąpiło w Teatrze na Pohulance

numer jedynego polskiego dziennika

leńskich kiermaszów kaziukowych,

krotnie zasiadający w radzie miej-

św., zaś w Domu Kultury Polskiej w

oficjalne otwarcie sceny operowej,

za wschodnią granicą współczesnej

obrona przed zniszczeniem części

skiej Wilna, stały felietonista „Kuriera

Wilnie odbyła się stosowna uroczy-

co powiązano z 50. rocznicą śmierci

Polski ukazał się dokładnie 1 lipca

zabytkowego cmentarza na Rossie

Wileńskiego”).

stość, podczas której Robert Mic-

Stanisława Moniuszki. Wystawiono

1953 roku, wkrótce po śmierci Sta-

w Wilnie i działalność przy redakcji

Dziś można z pewnością stwier-

kiewicz, redaktor naczelny „Kuriera

wówczas „Halkę”. Warto przypo-

lina. Nie powstał w próżni – gazeta

Koła Literackiego.

dzić, że „wbrew pierwotnym założe-

Wileńskiego, dziękując pokoleniom

mnieć, że opera ta powstała właśnie

pod takim tytułem ukazywała się we

Jak wspominał Jerzy Surwiło,

niom sowieckiego organu wydawni-

dziennikarzy, pracowników gazety

w Wilnie, gdzie po raz pierwszy zo-

czego Czerwony Sztandar nawet w

Lwowie za pierwszej sowieckiej oku-

w „Czerwonym Sztandarze” praco-

oraz czytelników powiedział: „Jubi-

stała wystawiona w 1848 r. „Halkę”

pacji (1939–1941) i miała w swojej

wali również przedstawiciele przed-

trudnych czasach sowieckich stawał

leusze niczego nie zaczynają i ni-

wykonano w Teatrze na Pohulance

stopce redakcyjnej wiele sławnych

wojennej inteligencji Wilna, wśród

się promotorem polskości, był jednym

czego nie kończą. Zapewne to do-

także 19 kwietnia 1923 r. w obecno-

nazwisk. Wilno za kolejnych okupa-

nich Maria Bartoszewicz i Juliusz

z filarów przetrwania Polaków na Li-

tyczy również naszego dzisiejszego

ści marszałka Piłsudskiego z okazji

cji także miało swoje polskojęzyczne

Zborowski – dawni pracownicy ma-

twie. Przemycał treści, jednoczył Po-

jubileuszu. Bo wszystko zaczęło się

czwartej rocznicy wyzwolenia Wilna

periodyki, jednak były to dość efeme-

gistratu Wilna, Maria Jaszczukow-

laków, rozbudzał polską świadomość

60 lat temu, w roku 1953. A jak dalej

od wojsk bolszewickich. W między-

ryczne wydania, jak np. bezpośredni

ska – wdowa po oficerze Wojska

narodową, coraz bardziej się unieza-

potoczą się losy naszego dziennika,

wojennej Polsce na scenie Teatru na

poprzednik Czerwonego Sztandaru

Polskiego, dwaj absolwenci Uni-

leżniał”. Pisząc o czynnikach poma-

zależy od nas pracujących dzisiaj w

Pohulance można było – podobnie

– wydawana po litewsku, rosyjsku

wersytetu Stefana Batorego i Uni-

gających po II wojnie w zachowaniu

jak w ówczesnym Lwowie – obejrzeć

i polsku Czerwona Gwiazda (1952-

zarówno „Halkę” lub „Straszny dwór”

53)” (Wilnoteka, 1.07.2013).

Moniuszki, jak i „Oniegina” Piotra

Powołanie polskojęzycznej gaze-

Czajkowskiego oraz inne operetki

ty – pomimo jej sowieckiego tytułu –

i opery (warto dodać, że obecnie

stało się ogromnie ważnym bodźcem

„Oniegin” znajduje się już tylko w

do utrzymania i rozwijania polskiej

repertuarze opery w Wilnie). Do in-

kultury w Wilnie, na Wileńszczyźnie,

nych muzycznych spektakli chętnie

a także w dużo dalszych miejsco-

grywanych na deskach Teatru na

wościach. Redakcja polskojęzycznej

Pohulance należały „Widma” czyli II

gazety stanowiła jedyną z najważniej-

część „Dziadów” Mickiewicza z mu-

szych polskich organizacji w całym

zyką Moniuszki.

ZSRR. Współpracując z polonistami

Początkową dominację spektakli

wykształconymi m.in. na Wileńskim

muzycznych (a zwłaszcza mniej am-

Uniwersytecie Pedagogicznym stała

bitnych operetek) zmienił przyjazd

się też głównym ośrodkiem sprzyja-

na stałe do Wilna zespołu Reduty

jącym odrodzeniu polskiej inteligencji

pod dyrekcją Juliusza Osterwy, który

na Litwie, miejscem kontaktów pol-

Teatr na Pohulance w Wilnie, stara pocztówka

pierwsze przedstawienie w Teatrze

skich autorów, poetów i dziennikarzy.

na Pohulance dał 23 grudnia 1925

Działo się tak pomimo, że władze

wersytetu Warszawskiego (Juliusz

polskości warto przytoczyć słowa za-

redakcji, od naszych czytelników, re-

roku. Było to „Wyzwolenie” Stanisła-

sowieckie zezwalając w 1953 r. na

Zborowski i Anatol Waleszkiewicz).

mieszczone w „Kurierze Wileńskim”:

klamodawców, wiernych przyjaciół”.

wa Wyspiańskiego. W ciągu niespeł-

powołanie gazety, myślały przede

Po starszym pokoleniu debiutowało

„To, że na Litwie polskość przetrwała

(„Kurier Wileński” 8 lipca 2013).

na czterech lat zespół zaprezento-

wszystkim o sowietyzacji Polaków po-

zaś pokolenie młodsze, wśród nich

w stanie lepszym niż w innych byłych

wał w Wilnie 71 premier. W okresie

przez polskojęzyczną prasę, umiesz-

wiele osób później zaangażowanych

republikach sowieckich, zawdzię-

100-lecie Teatru

międzywojennym na scenie Teatru

czając w redakcji także poprawne

także w inną działalność dziennikar-

czamy Kościołowi i rodzinie przede

na Pohulance w Wilnie

na Pohulance pracowali także m.in.

politycznemu systemowi osoby nie-

ską, kulturalną i polityczną: Krystyna

wszystkim, ale też polskim zespołom

Z okazji jubileuszu 100-lecia

Aleksander Zelwerowicz (będący

polskiej narodowości. Jednak z cza-

Adamowicz, zasłużona dziennikarka

artystycznym, polskiej szkole oraz

powstania budynku Teatru na Pohu-

także przez pewien czas dyrektorem

sem, zwłaszcza od lat 60. w redakcji

wileńska pochodząca ze Lwowa,

– polskiej gazecie”. W schyłkowym

lance w „Kurierze Wileńskim” napi-

teatru) oraz Nina Andrycz.

pracowało już coraz więcej Polaków,

znana tu dobrze Bożena Rafalska

okresie istnienia Związku Sowieckie-

sano: „Teatr na Pohulance jest jed-

W 1939 r. po napaści na Polskę

potrafiących w oficjalnej prasie po-

(założycielka „Gazety Lwowskiej” w

go nakład „Czerwonego Sztandaru”

nym z symboli obecności Polaków

hitlerowskich Niemiec i ZSRR, w

dać czytelnikowi także informacje

1990 r. oraz „Lwowskich Spotkań”),

i Polski w Wilnie”. Został otwarty w

osiągnął liczbę aż 20 tys. egzempla-

włączonym do Republiki Litewskiej

spoza oficjalnej propagandy ZSRR.

Michał Mackiewicz (prezes Związku

październiku 1913 r., w rozbudowu-

rzy. Należy przypomnieć, że w cza-

Wilnie znalazło się wielu aktorów

Jak wspominał na łamach tegorocz-

Polaków na Litwie, poseł na Sejm

jącej się wówczas dzielnicy Wilna

sach ZSRR „Czerwony Sztandar” był

warszawskich, którzy występowali

nego „Kuriera Wileńskiego” Zbigniew

Republiki Litewskiej, wydawca tygo-

o nazwie Pohulanka, leżącej na

także regularnie czytany przez wielu

w Teatrze na Pohulance. Należeli

Maciejewski (obecnie członek Akcji

dnika „Magazyn Wileński”), Romuald

wzgórzu nieopodal Starego Miasta,

lwowskich Polaków, spragnionych

do nich m.in. Hanka Bielicka, Danu-

Wyborczej Polaków na Litwie i dy-

Mieczkowski (twórca Polskiej Galerii

gdzie na początku XX w. architekci,

polskojęzycznej prasy. W „Czerwo-

ta Szaflarska i Hanka Ordonówna

rektor polskiego gimnazjum w pod-

Artystycznej w Wilnie, redaktor kwar-

bankowcy i lekarze zaczęli wzno-

nym Sztandarze” można też było

– znana w całej Polsce piosenkarka

wileńskim Niemieżu): „dla partii re-

talnika „Znad Wilii”), Aleksandra Akiń-

sić swoje wille. Od 1913 r. dzielnicę

wówczas co pewien czas przeczytać

i aktorka kabaretowa. Należy przy

dagowano i tłumaczono artykuły za-

czo (dziennikarka portalu Wilnoteka,

najbardziej wyróżnia wzniesiony

o działalności Polaków we Lwowie.

tym dodać, że Wilno od jesieni 1939

mówione u autorów nieredakcyjnych,

spikerka Radia Znad Wilii), Jadwiga

wówczas na ul. Wielka Pohulanka

Dzięki temu wciąż trwała łączność

r. do lata 1940 r. formalnie nie było

dla czytelników zaś, którzy gazetę

Bielawska (w l. 60. redaktor audycji

(obecnie ul. Jana Basanovičiusa)

kulturalna pomiędzy tymi dwoma mia-

jeszcze włączone w skład ZSRR,

czytać umieli i doskonale rozumieli, o

polskich w litewskim radio), Lucyna

stami dawnej II RP, które w wyniku

gmachu teatru projektu Wacława

stąd pewna swoboda polskiego ży-

czym do nich się mówi, przepychano

Dowdo (dziennikarka „Magazynu Wi-

skutków II wojny światowej znalazły

Michniewicza i Aleksandra Parczew-

cia kulturalnego w porównaniu do

artykuły zupełnie innych autorów”.

leńskiego” i portalu Wilnoteka), Jani-

się w granicach ZSRR, stając się tam

skiego. Budowę teatru – trwającą w

innych polskich miast.

Należy przypomnieć, że przemyca-

na Lisiewicz (redaktor nacz. „Naszej

głównymi ośrodkami polskości.

okresie zaboru rosyjskiego – zaini-

Po II wojnie światowej budynek

nie tego rodzaju treści nie zawsze

Gazety”), Krystyna Marczyk (autorka

Dziś – jak można przeczytać:

cjowali pochodzący z polskich rodzin

Teatru na Pohulance przekazano

było zajęciem i bezpiecznym. Nie-

„Małego leksykonu wileńskiej Ros-

„Zmiana ustroju, wieku, a nawet

ziemiańskich: Hipolit Korwin-Milewski

Wileńskiemu Teatrowi Dramatycz-

raz niepokorni autorzy dostawali od

sy”), Henryk Mażul (poeta, związany

tysiąclecia nie miała większego wpły-

i Klementyna Tyszkiewiczowa. Środ-

nemu; później Litewskiemu Teatrowi

wu na charakter Kuriera Wileńskiego

władz nagany, wiele z napisanych

obecnie z „Tygodnikiem Wileńszczy-

ki na jego wzniesienie pochodziły z

Opery i Baletu, następnie Teatrowi

artykułów nie ujrzało też światła

zny”), Helena Ostrowska („Magazyn

– był i pozostaje trybuną litewskich

darowizn i składek polskiego społe-