22

kurier kulturalny

15–28 listopada 2013 nr 21 (193) * kurier Galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Jesteśmy polskiej kultury sztandarem”

Polski Teatr Ludowy we Lwowie to zupełnie wyjątkowe zjawisko artystyczne. Zaistniał dzięki pracy Piotra Hausvatera –

humanisty i artysty, poety i dramaturga, skromnego nauczyciela, wielkiego pedagoga. Talent organizacyjny, konsekwentne

działanie i poświęcenie oraz wielkie serce Hausvatera przyczyniły się do powstania zespołu. Ten „Teatr życiem płacony” –

by użyć norwidowskiego określenia – to dzieło jego mądrości i uporczywej pracy wizjonera tworzone było od podstaw, choć

przecież budowane na fundamentach wspaniałej tradycji teatralnej w grodzie nad Pełtwią. Stanowiąc nowy fenomen teatr

ten wyrastał z wielu wieków budowania kultury scenicznej we Lwowie przez setki wybitnych indywidualności. W trudnych

czasach Hausvater czerpał z tamtego dorobku, by przenieść go dalej, ubogacić, zachwycić widzów…

operę, operetkę i dramat, Piotr Hau-

MARIUSZ OLBROMSKI

svater dostał się do orkiestry operet-

kowej. Równocześnie zapisał się na

Warto choćby lapidarnie i z ko-

wydział filozoficzny uniwersytetu…”

nieczności wybiórczo wspomnieć o

We wspomnianej szkole handlowej

dziejach polskiego teatru we Lwo-

Hausvater uczył języków i literatury.

wie. Przez stulecia gród nad Pełtwią

Ale swoje zamiłowania teatralne już

miał w tej dziedzinie wielkie osią-

wówczas zrealizował tworząc i pro-

gnięcia, znaczące dla całej kultury

wadząc teatrzyk szkolny. Napisał

polskiej i europejskiej. To właśnie we

dla tego teatrzyku dwa obrazki sce-

Lwowie działał przez pewien okres

niczne o treści legionowej: „Bilans”

(1795–1799) Wojciech Bogusławki

oraz „Radosne święto”.

wystawiając – między innymi – po

Wybuchła wojna, nastała noc

raz pierwszy w dziejach polskiej

okupacyjna, którą przeżył wraz z żoną

sceny „Hamleta” w 1798 roku, a

cudem. Utrzymywał się pracując jako

jego uczeń i współpracownik Jan

nauczyciel i ucząc języka niemieckie-

Nepomucen Kamiński przez wiele

go w przekształconej za sowietów w

dziesięcioleci (1809-1842) kontynu-

dwa technikumy Szkole Handlowej.

ował ze świetnymi efektami pracę

Po zakończeniu wojny pozostał we

artystyczną w okresie zaborów. Te-

Lwowie wraz z garstką przedwojen-

atr prowadzony przez niego pełnił

nych, znakomitych pedagogów i po

ogromną rolę kulturotwórczą i naro-

jakimś czasie podjął znowu pracę

dową, mimo tłumiącej ducha sztuki

nauczycielską w polskiej szkole nr

austriackiej cenzury. Kamiński miał

24. Tam też na nowo rozpoczął pra-

świadomość szczególnego zadania,

Piotr Hausvater (siedzi od lewej) w gronie przyjaciół-aktorów. Rok 1961

cę artystyczno-teatralną. W szko-

jakie powinien pełnić teatr. Właśnie

dzywojenny, a przyszło mu żyć w

le potrafił umiejętnie przekazywać

u niego debiutował Aleksander Fre-

roku jest dziś białym krukiem biblio-

Jak w powojennym Lwowie – w

mieście tętniącym wówczas barw-

uczniom wiedzę. Lekcje ubogacał grą

dro „Intrygą na prędce”, a później dla

filskim, a wiersze z tego tomu były

którym zostały zamknięte wszystkie

nym i bogatym życiem artystycznym,

na skrzypcach, jakby na przekór temu

tego teatru pisywał przez wiele lat

wielokrotnie przedrukowywane przed

polskie instytucje kulturalne, a więk-

naukowym, teatralnym, muzycznym.

co działo się wokół i w samej szkole.

kolejne utwory. Spośród całej plejady

wojną, a także w czasach obecnych.

szość Polaków wyjechała – zdołał

Pełnym najwspanialszych dzieł sztuki

Założył też w dwu szkołach z polskim

dyrektorów i reżyserów lwowskich na

Stanowią kanon polskiej poezji żoł-

Piotr Hausvater założyć teatr, który

i niezwykłej architektury. Znakomicie

językiem nauczania – w szkole nr 24

szczególne uznanie zasłużył sobie

nierskiej i niepodległościowej. Do

nie tylko w tym mieście, ale i na ob-

działał teatr, także opera, operetka,

i szkole nr 10 – młodzieżowe kółka te-

Tadeusz Pawlikowski, który kierował

wspomnianego zbioru wierszy Piotr

szarze całej sowieckiej Ukrainy był

filharmonia. W mieście wychodziły

atralne, których działalność tak wspo-

nowym Teatrem Wielkim (wzniesio-

Hausvater napisał obszerny, ciekawy

przez wiele lat jedyną polską instytu-

dzienniki, działały kina, rozgłośnia

minał kilka lat temu w rozmowie ze

nym według projektu Zygmunta Gor-

wstęp. Warto też wspomnieć, że Jó-

cją kulturalną? Jak potrafił tego doko-

Polskiego Radia, wydawnictwa. Ist-

mną Adolf Wisłowski, współpracow-

golewskiego, obecnie gmach Opery)

zef Mączka był krewnym jego żony.

nać, przetrwać we Lwowie i rozwinąć

niały biblioteki o wspaniałych zbio-

nik Hausvatera, późniejszy kierownik

tworząc znakomity zespół (m.in. Irena

Stąd do wspomnianego zbioru dołą-

działalność artystyczną i oddziaływać

rach, ze słynnym „Ossolineum” na

administracyjny teatru: „W 1947 roku

i Ludwik Solscy, Władysław Roman,

czył szereg nigdzie nie ogłaszanych

nią na serca i umysły pozostałych w

czele. Wybitni profesorowie z wielu

rozpocząłem naukę w szkole nr 24 na

Kazimierz  Kamiński,  Mieczysław

wcześniej wierszy, znajdujących się

mieście rodaków? Zafascynowany

dziedzin nauki i sławni artyści zaglą-

ulicy Majakowskiego 18, przed woj-

Węgrzyn). Do grona dramatopisarzy

w jego posiadaniu. We wstępie pi-

od początku lat dziewięćdziesiątych

dali do kawiarni i restauracji, z któ-

ną Kochanowskiego, a obecnie Łe-

prezentowanych i promowanych w

sał: „Będąc w posiadaniu rękopisów

kolejnymi spektaklami Polskiego Te-

rych żywą legendą był „Atlas”.

wyćkoho. Przez cały okres okupacji

tym czasie na lwowskiej scenie nale-

najwcześniejszych utworów poety,

atru Ludowego, niepowtarzalną aurą

Piotr Hauswater ukończył w

byłem na tajnych kompletach. Uczyli

żeli: Stanisław Wyspiański, Stanisław

nigdy dotąd nie ogłaszanych i znając

duchową jaką tworzy ten zespół, po-

Stanisławowie szkołę średnią, a

nas Franciszka Płonka i ks. salezja-

Przybyszewski, Gabriela Zapolska,

szczegóły jego życia uważam za swój

szukiwałem na to odpowiedzi nie tyl-

także chlubnie szkołę muzyczną im.

nin Masłowski. Salezjanie wydali mi

Władysław Perzyński, Tadeusz Rit-

obowiązek podzielić się tym z publicz-

ko u aktorów, którzy pamiętali Profe-

Stanisława Moniuszki, a potem we

świadectwo, które pomogło mi wstą-

tner, Jan August Kisielewski. Do

nością, zwłaszcza z wojskiem i mło-

sora, ale też dotarłem przed laty do

Lwowie Konserwatorium Muzyczne

pić do szkoły nr 24. Na początku roku

wybitnych aktorów, których talenty

dzieżą szkolną żywiącą głęboki kult

jego rodziny zamieszkałej w Polsce

i kurs koncertowy gry na skrzyp-

szkolnego profesor Hausvater zaczął

publiczność lwowska mogła przez

dla Jozefa Mączki”. Piotr Hausvater

i części ocalałego archiwum, który

cach u prof. Cetnera. Ukończył też

nas namawiać, abyśmy założyli teatr.

wiele lat podziwiać należeli: Helena

przed wojną organizował akademie

udostępniła mi jego wnuczka Elż-

polonistykę i filozofię na Uniwersy-

(…) W sali gimnastycznej nie było sce-

Modrzejewska, Irena Eichlerówna,

ku czci Józefa Mączki, na których wy-

bieta Wawrzyńczak. Poszukiwania

tecie Jana Kazimierza. Zdobył więc

ny. Woziłem swoimi końmi deski do jej

Wanda Siemaszkowa, Stefan Jaracz.

głaszał okolicznościowe przemówie-

te przerodziły się potem w obszerną

bardzo wszechstronne artystyczne

urządzenia. Uczyliśmy się w dzień,

W dwudziestoleciu międzywojennym

nia. Warto przy okazji wspomnieć, że

rozprawę. Choć wcześniej pisał na

i humanistyczne wykształcenie. Po

urządzaliśmy scenę nocami. Dziwni

scena lwowska należała do najcie-

Lwów był miastem, w którym panował

jego temat Zbigniew Chrzanowski w

studiach podjął upragnioną pracę

byli entuzjaści teatru – uczniowie.

kawszych w Polsce, a prezentowane

szczególny kult Legionów, jako że tu

folderach Polskiego Teatru, pojawiły

nauczyciela – miał też zamiłowania i

Prawie wszyscy nie odpowiadali wie-

przez Leona Schillera w Teatrze Wiel-

ukrywał się i przebywał przez wiele

się lapidarne wspomnienia Adolfa

talent pedagogiczny, który rozwijał do

kowo klasom, do których uczęszczali,

kim realizacje „Dziadów”, „Kordiana”,

lat Józef Piłsudski, tu powstał ponad

Wisłowskiego „Początki Polskiego

końca życia. Lubił pracować z dziećmi

byli starsi (…)Woziłem także drewno z

„Snu srebrnego Salomei” stały się

sto lat temu Związek Walki Czynnej –

Teatru Ludowego we Lwowie” w

i młodzieżą. Posadę zdołał znaleźć w

lasu na dekoracje. Przywoziłem książ-

jednymi z największych wydarzeń

zalążek Legionów i polskiej armii.

„Gazecie Lwowskiej” w 2003 roku,

lwowskiej Szkole Handlowej miesz-

ki i zeszyty z drukarni. Dyrektor szkoły

artystycznych tego okresu. Wilam

O fascynacji Hausvatera te-

wspomnienia w cennej książce Ja-

czącej się przy ulicy Franciszkańskiej

Kabarowski dawał nam zeszyty do

Horzyca, współpracownik i konty-

atrem napisała najpiękniej jego żona

nusza Wasylkowskiego „Teatr z ulicy

9, gdzie wkrótce opracował „Wypisy

notowania tekstu ról, bo nie mieliśmy

nuator Schillera, także realizujący

Maria. W liście udostępnionym mi

Kopernika” oraz sekwencja w filmie

do nauki o handlu”, a także napisał –

na czym pisać”. Młodzieżowe grupy

„teatr monumentalny”, wpisał się w

przez jego wnuczkę, a skierowanym

Jerzego Janickiego „Bardzo mały –

czerpiąc ze swej wiedzy polonistycz-

teatralne, które organizował Hausva-

historię lwowskiej sceny wieloma

w 1968 roku do redaktora Jerzego

wielki teatr”, jednakże ta wyjątkowo

nej – broszurę „Handel i przemysł

ter, początkowo występowały w szko-

wspaniałymi spektaklami, między

Waldorffa czytamy o jego lwowskim

zasłużona dla kultury postać nie zo-

w obcej literaturze powieściowej i

łach oraz brały udział w przeglądach

innymi wystawiając po raz pierwszy

okresie: „Przez jakiś czas pracował

stała utrwalona. Powoli więc wyłaniał

dramatycznej”. Żywo interesował się

osiedlowych, miejskich i obwodo-

w 1933 roku „Kleopatrę” Cypriana

jako pierwszy skrzypek w teatrzyku

mi się niezwykły obraz, który w tym

literatura piękną, co między innymi

wych. Zespół nabierał doświadczenia,

Kamila Norwida. Działalność obu

prowadzonym przez Andę Kitsch-

artykule jedynie naszkicuję.

zaowocowało wydaniem z rękopisów

zdobywał dyplomy i uznanie, co było

tych reżyserów jest do dzisiaj fa-

man pod nazwą „Czwórka”. Z za-

Piotr Hausvater urodził się w

poszerzonego zbioru wierszy najwy-

ogromnie ważne. W zespole pano-

scynującym zjawiskiem nie tylko dla

chwytem opowiadał mi o jej talentach

1894 roku, a więc w chwili odzy-

bitniejszego poety legionowego Jó-

wała atmosfera nie tylko zrozumienia

badaczy dziejów Melpomeny, ale

kompozytorskich i o jej piosenkach.

skania przez Polskę niepodległości

zefa Mączki. Tom „Starym szlakiem”

dla sprawy, ale także koleżeńskości

też wciąż inspiruje nowe pokolenia

Gdy dyrektor Ludwik Czarnowski za-

był już dojrzałym człowiekiem. Jego

pięknie wydany w Warszawie w 1938

i wzajemnej pomocy. Jak wspominał

twórców teatralnych.

czął organizować teatry we Lwowie:

młodość przypadła na okres mię-