13

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 20 grudnia 2013–16 stycznia 2014 nr 23–24 (195–196)

SZOPkI kRAkOWSkIE

W niedzielę 8 grudnia, w Międzynarodowym Centrum Kultury w Krako-

wie ogłoszono wyniki 71. Konkursu Szopek Krakowskich. Za najładniej-

szą szopkę dużą została uznana szopka leszka Zarzyckiego.

Szopki zaczęły tracić swój tradycyjny

ANDRZEJ PIETRUSZKA

wygląd. Na taki stan rzeczy niewąt-

tekst i zdjęcia

pliwie wpłynął kryzys gospodarczy

Do grodu Kraka wielkimi kroka-

końca lat dwudziestych XX wieku.

mi zbliżają się święta Bożego Naro-

Dzisiaj tradycja jest wciąż żywa

dzenia. Niepowtarzalną świąteczną

i ma wielu wielbicieli. Z czego są ro-

atmosferę nadaje temu miastu m.in.

bione szopki krakowskie? Szkielet

tradycja przedstawiania szopek kra-

szopek jest wykonywany z drewna

kowskich, które są jedyne w swoim

lub sklejki (dykty). Wieże i mniejsze

rodzaju, bowiem odwołują się do

elementy szopki są robione z tektury,

lokalnej tradycji Krakowa. Charakte-

czyli najgrubszego materiału papier-

ryzują się one bogatymi ozdobami,

niczego. Te dwa elementy wyklejane

a swoim wyglądem nawiązują do

są na zewnątrz barwną folią alumi-

zabytków miasta, przedstawiając w

niową – staniolem. Ornamenty wy-

wyjątkowy sposób sceny z narodzin

konywane są z wałeczków staniolu,

Jezusa Chrystusa. Szopki krakow-

które są różnobarwne. Witraże szop-

skie to dzieło sztuki rękodzielniczej.

ki wcześniej były z papieru wykleja-

Przede wszystkim są to miniatury

nego barwnym celofanem, a w latach

stacie z krakowskich szopek można

krakowskich kościołów, w których

pięćdziesiątych zaczęto stosować

podzielić na kilka grup. Pierwsza

są ulokowane postacie z Betlejem.

szklane malowane szybki, zaś dzisiaj

grupa przedstawia tradycyjne po-

Szopki z Krakowa wywodziły się ze

są wykorzystywane przeźroczyste

stacie: święta rodzina, trzej królowie,

statycznych szopek świątecznych

tworzywa sztuczne. W latach sześć-

anioły, pasterze i ich zwierzęta (woły,

i jasełek, które były wystawiane w

dziesiątych zaczęto wykorzystywać

osły, baranki), często towarzyszy im

kościołach w okresie świąt Bożego

elektryfikację w szopkach, a obecnie

śmierć, diabeł, anioł oraz Herod z

Narodzenia. Były to stajenki betle-

wykorzystywana jest mechanizacja

żołnierzami. Druga grupa to posta-

jemskie pokazywane na tle skali-

szopek, co urozmaica ich wygląd.

cie należące do grup kolędniczych:

stego krajobrazu. Umieszczano w

Wieże szopek krakowskich są naj-

maszkary zwierzęce (turoń, koza),

nich figurki małego Jezuska, Maryi,

częściej strzeliste, co jest to charakte-

kozak, dziadek proszalny, czarow-

Józefa, pastuszków, a także owiec,

rystyczne dla gotyku, ale spotykamy

nica, przedstawiciele wędrownych

osłów, wołów oraz figurki innych

też renesansowe arkady i barokowe

zawodów (np. kataryniarze), „obcy”

zwierząt. Na Trzech Króli wstawia-

kopuły. Na iglicach wież bocznych

(Cyganie, Żydzi). Trzecia grupa – po-

no do szopek postacie monarchów.

są przeważnie flagi biało-czerwone

stacie w strojach regionalnych: kra-

Najstarsze figurki jasełkowe pocho-

lub krakowskie biało-niebieskie, a na

kowiacy oraz górale. Czwarta grupa

dzą z XIV wieku, zachowały się w

wieży środkowej jest umieszczany

– bohaterowie krakowskich legend:

klasztorze klarysek, który znajduje

orzełek. Okna szopek mogą być za-

smok wawelski czy hejnalista z wie-

się przy kościele św. Andrzeja.

równo gotyckie, jak i barokowe. Część

ży mariackiej. Piąta grupa – postacie

Wiek XIX był przełomowym dla

dolna szopki nawiązuje do fortyfikacji

historyczne: Jan Długosz, Jan Paweł

szopek krakowskich, ponieważ wte-

miejskich Krakowa. W samym środku

rodzaj, to małe szopki, bez teatrzy-

stawienia, podczas których zamiast

II, Józef Piłsudski. Szósta grupa –

dy ukształtowały się cechy, różniące

szopki jest przedstawiony żłóbek z Je-

ku, przeznaczone do ustawienia pod

sceny wykorzystywano specjalnie

politycy: Aleksander Kwaśniewski,

je od tych, które były wykonywane

zusem i świętą rodziną. W dolnej par-

choinkę. Drugi rodzaj – to duże szop-

wykonaną szopkę na wzór tej, którą

Lech Wałęsa, Jarosław Kaczyński

w innych miejscowościach. Na tę

tii szopki tuż przy fortyfikacji umiesz-

ki, dochodzące czasami nawet do

wykonał M. Ezenekier. Pomogło to

czy Donald Tusk.

czane są postacie diabła czy anioła.

trzech metrów wysokości, odgrywano

odrodzić tradycję szopkarską Krako-

Co roku w pierwszy czwartek

Często spotykane są inne motywy

w nich przenośne lalkowe widowiska,

wa. W przedmieściach Krakowa, jak

grudnia tuż przy pomniku Adama

szopek krakowskich: wieża kościoła

do których pisano specjalnie teksty i

i w samym mieście, znów zaczęto

Mickiewicza na Rynku Głównym

Mariackiego i kopuła kaplicy Zygmun-

muzykę.

chodzić z szopką po kolędzie. Po-

odbywa się konkurs szopkarski.

towskiej na Wawelu, wieża ratuszowa

Najbardziej popularnym szopka-

nowne zainteresowanie trwało je-

Tradycja ta została zapoczątkowa-

i różne krakowskie kościoły.

rzem krakowskim był Michał Ezene-

dynie sześć lat. Poziom wykonywa-

na w 1937 roku z inicjatywy Jerze-

Figurki do szopki wyrabiane są

kier (murarz i kaflarz z Krowodrzy),

nych prac obniżył się, co zmniejszyło

go Dobrzyckiego, który był wielkim

z drewna lub z drutu oraz tkanin. Po-

był wykonawcą najdoskonalszej ar-

zainteresowanie tą dziedziną sztuki.

miłośnikiem szopek krakowskich.

chitektonicznie formy szopki. Jego

Konkurs trwa do dnia dzisiejszego.

szopka jest do dziś naśladowana

Od 1946 roku organizacją konkursu

przez wielu twórców współczesnych

zajmuje się Muzeum Historyczne

szopek. O szopce tej nieraz można

Miasta Krakowa.

usłyszeć, że jest to „szopka matka”,

5 grudnia, w dniu konkursu szop-

że względu na jej kunszt. M. Ezene-

karze ustawiali swoje dzieła przy

odmienność wpłynęła zabytkowa

kier wraz ze swoim zespołem kolęd-

pomniku Adama Mickiewicza. Po

architektura miasta, a głównie ko-

niczym, w którym był również jego

hejnale mariackim o godz. 12:00

ścioły. Różnorodność, która przeja-

syn Leon, nosił swe szopki po kolę-

korowód twórców przeszedł wokół

wiała się w krakowskich budynkach

dzie w latach 1864–1914. Właśnie

Rynku przed scenę, gdzie odbyła

sakralnych była przejawem wielu

w 1914 roku kończy się tzw. złoty

się prezentacja szopek.

inspiracji twórczych artystów. W Kra-

okres szopki krakowskiej. W czasie

W tym roku wystawa konkursowa

kowie wykształcił się indywidualny

I wojny światowej władze austriackie

szopek krakowskich na Rynku Głów-

rodzaj szopki, która jest smukła, wie-

zabroniły kolędowania z szopkami.

nym jak zwykle była piękna, bajecz-

lopoziomowa, wieżowa i zrobiona

Tradycja nieco zanikła, a jej wierni

nie kolorowa, zachwycała różnorod-

z lekkich i nietrwałych materiałów.

kontynuatorzy albo wyjechali za gra-

nością i bogactwem. Każdą szopkę

Twórcami szopek byli cieśle, mu-

nicę, albo poumierali. Powrót do tra-

artyści-szopkarze stworzyli z precy-

rarze oraz pracownicy budowlani,

dycji nastąpił w dwudziestoleciu mię-

zją, fantazją i pomysłowością. Ich

wywodzący się przede wszystkim z

dzywojennym, podjęto wtedy próby

fantazja nie ma granic. Jest to jedna

podkrakowskich okolic: Zwierzyńca,

wskrzeszenia tradycji szopkarskiej,

z niezwykłych tradycji polskich, którą

Krowodrzy, Czarnej Wsi, Grzegórzek

lecz nie było to łatwym zadaniem.

należy kultywować i przekazywać na-

oraz Ludwinowa. Była to również

Konkurencję stwarzało kino oraz

stępnym pokoleniom.

znakomita okazja zarobku, ponieważ

nowe formy rozrywki. W 1923 roku

prace budowlane były zawieszone w

z inicjatywy Ludwika Strojka, dyrek-

Wystawę pokonkursową można

okresie jesienno-zimowym. Tworzyli

tora Archiwum Akt Dawnych miasta

oglądać do 23 lutego 2014 roku.

oni dwa rodzaje szopek. Pierwszy

Krakowa, zaczęto odgrywać przed-