16

Przegląd wydarzeń

20 grudnia 2013–16 stycznia 2014 nr 23–24 (195–196) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Bóg się rodzi”… Czyli jak to przed wiekami

w Polsce świętowano

Dziś, z okazji zbliżających się Świąt Bożego Narodzenia, wpadamy niejednokrotnie w zadumę, zastanawiamy się nad

tym, co nam przyniósł kończący się kolejny rok kalendarzowy, wybiegając jednocześnie myślą do przodu i zastanawiając

się jak spędzimy nadchodzące Święta i co przyniesie nam Nowy 2014 Rok. Przyszłości oczywiście przewidzieć nie moż-

na, ale warto chociaż na chwilę spojrzeć na przeszłość, na bogatą polską tradycję świętowania Narodzenia Pańskiego

i Nowego Roku.

nie dużo, ale warto zwrócić uwagę na

GRZEGORZ CHAJKO

fakt, iż mimo tak odległych czasów

Warto też przy tej okazji dodać,

oraz różnych, nawet już wówczas

że na przestrzeni wieków zwycza-

archaicznych zachowań, elementem

je naszych przodków bardzo się

dominującym w odpowiednim prze-

zmieniały, a przez to różniły między

życiu Świąt były modlitwa, jedność

sobą. Dlatego też, dokonując wybo-

rodzinna i dobra zabawa. Dzięki ta-

ru, przyjrzyjmy się wyjątkowo tylko

kim praktykom ludność odnajdywała

najważniejszym zwyczajom staropol-

prawdziwy sens i radość z przeżywa-

skim w XVII i XVIII wieku, które jak

nia Świąt Bożego Narodzenia.

łatwo zauważyć, często posiadały

Po kolędzie na Nowy Rok idziemy,

jeszcze pogański rodowód.

Do was wszystkich, co nam dacie,

Okres świąteczny przed wieka-

weźmiemy;

mi, podobnie jak i teraz, rozpoczynał

Pół talarka, grochu miarka –

się okresem adwentu. W tym czasie

zda się to,

ludność diametralnie zmieniała tryb

Z kwika szperka, tłusta nerka –

życia, rezygnując z dotychczasowe-

zje się to.

go intensywnego życia, na rzecz wła-

Worki próżne, mamy różne, co dacie,

snego wyciszenia, modlitwy i powagi

To weźmiemy, nie wzgardziemy,

tegoż czasu. Medytacji i postom ko-

uznacie.

ścielnym sprzyjała też jesienno-zimo-

Mąki, krupy, w swoje kupy niech idą,

wa aura – długa szaruga i wieczory

Drobne kasze, sadła nasze,

oraz brak prac polowych. W zaciszu

aż przyjdą.

domowego ogniska kobiety wspólnie

I kaczora, i gąsiora weźmiemy.

zajmowały się przędzeniem, tkaniem,

A kiełbasy, te za pasy zatkniemy.

przy których śpiewały religijne pieśni.

dzielono się opłatkiem i składano ży-

dań można było spotkać tylko w naj-

otrzymując w zamian w darze słoni-

I co z grzędy do kolędy należy,

W tym też czasie, zawsze przed

czenia. Tradycyjnie zostawiano wolne

bogatszych domach. Wieczerzy wi-

nę, ser, grzyby i inne produkty.

Niech i z nami co z rogami pobieży.

wschodem słońca, ludność udawała

nakrycie dla nieobecnych i wspomina-

gilijnej towarzyszyły także rozmaite

Znane było również kolędowa-

Na odchodzić niech o wodzie

się na roraty, odprawiane w zupełnie

no tych, którzy odeszli już do wiecz-

zwyczaje. Do powszechnie znanych

nie. Przebrani za zwierzęta, np. wilki,

nie będzie,

ciemnym kościele, jedynie przy świe-

ności. Pamiętano też o zwierzętach,

należało rozściełanie na podłodze

niedźwiedzie i tury, czyli tak zwane

Niech dzban stoi, tak przystoi

cącym się na ołtarzu świeczniku.

z którymi dzielono się wigilijnymi po-

i pod obrusem słomy, co miało w

„turonie” czeladnicy, żacy i wiejscy

kolędzie.

Na wigilijnym stole dominowały

karmami, a nawet opłatkiem. Uroczy-

zamyśle symbolizować pamiątkę

parobcy, wędrowali od domu do

Niech się flaszki, a nie fraszki

przyrządzone na różny sposób ryby,

stości nocy wigilijnej sprzyjała dodat-

betlejemskiej stajenki. W rzeczywi-

domu, wystawiając przedstawienia,

pokażą,

grzyby, placki na miodzie, słodycze

kowo atmosfera, która zawsze miała

stości jednak była to pozostałość z

którym towarzyszyły także różnego

Niech się szklanki jako wianki ukażą,

oraz różnego rodzaju napoje alko-

charakter domowy i rodzinny, łączący

czasów pogańskich. W niektórych

rodzaju zabawy.

holowe. Na terenach wschodnich

wszystkich domowników.

domach pod obrusem wkładano też

Trudno wymieniać i opisywać

A my za to na to lato życzem wam

I Rzeczypospolitej tradycyjnie po-

Po wieczerzy wigilijnej, zakra-

siano, a w chatach wiejskich w kącie

tutaj wszystkie zwyczaje i obyczaje,

Zdrowia. Dobrze, żeście szczodrze

dawano kutię. Bez względu jednak

pianej często mocniej alkoholem,

umieszczano snop słomy.

które towarzyszyły staropolskiemu

radzi nam.

na region ówczesnego państwa

udawano się do kościoła na paster-

Przy stole wigilijnym zasiadali

społeczeństwu, bo było ich niezmier-

polskiego dwanaście zwyczajowych

kę, która z racji spożywania trunków

zwyczajowo wszyscy domownicy,

przebiegała zwykle w bardzo weso-

łym nastroju.

Święta Bożego Narodzenia dia-

metralnie zmieniały poważny cha-

rakter adwentowego oczekiwania.

Zmieniał się nastrój, a zamknięty

i spokojny dotąd dom otwierał się

na gości, rozbrzmiewał wesołą ko-

lędą i oferował bogate świąteczne

jadło. Zaczynał się długotrwały okres

zabaw, przedstawień, tańców, które

trwały do mięsopustów. W święto św.

Szczepana, 26 grudnia, obsypywano

się owsem, co według ludowych wie-

rzeń miało sprowadzić pomyślność

i zapewnić dobre urodzaje.

W czasach staropolskich nie

ubierano choinki, gdyż tego zwy-

czaju wówczas jeszcze nie znano.

Podobnie też nie świętowano Syl-

westra, ale w tym dniu oddawano się

różnego rodzaju wróżeniu – próbując

przewidzieć przyszłość w nadcho-

dzącym roku. Panowało wówczas

mniemanie, że jeśli komuś powie-

dzie się żartem okraść inną osobę,

to wówczas cały nadchodzący rok

będzie dla niego szczęśliwy.

W okresie między Bożym Na-

rodzeniem a Wielkim Postem miej-

scowy duszpasterz wraz z organistą

i innymi sługami kościelnymi chodzili

po kolędzie, błogosławiąc domostwa i