19

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 20 grudnia 2013–16 stycznia 2014 nr 23–24 (195–196)

Ut unum sint!

patriarchy na konferencji naukowej

upamiętniającej arcybiskupa Józe-

Abp Józef Teodorowicz

fa Teodorowicza. Wręczając medal

św. Wartana Mamikoniana jedne-

mu z Ormian polskich patriarcha

odczytał laudację skierowaną do

wobec spraw trudnych

Macieja Bohosiewicza, który swoim

osobistym wieloletnim zaangażo-

waniem doprowadził do ponowne-

w relacjach polsko-ukraińskich

go pochówku arcybiskupa Józefa

Teodorowicza w 2011 r. Patriarcha

wymienił jego zasługi w działalno-

ści na rzecz środowiska ormiań-

Śmierć 75 lat temu ostatniego ormiańskiego pasterza Lwowa oznajmiła o tym, że przestała istnieć pewna

skiego Polsce.

Od 6 lat Maciej Bohosiewicz w

harmonia, która utrwaliła się na tych ziemiach od wieków, kiedy w jednym grodzie w zgodzie ze sobą re-

ramach działalności Fundacji Or-

zydowali aż trzej katoliccy arcybiskupi-metropolici. Po arcybiskupie Józefie Teofilu Teodorowiczu już nigdy

miańskiej KZKO organizuje obozy

nie został mianowany pasterz nielicznej wspólnoty ormiańskiej – barwnej i swojskiej w wielokulturowym

dla wolontariuszy – uczestniczy w

nich młodzież, pochodząca z rodzin

i słynącym z tradycji tolerancji mieście. W czasie II wojny światowej i zmianach, które nastąpiły po niej na

Ormian polskich. Wśród wielu celów

skutek układów pojałtańskich wierni obrządku ormiańskiego zostali wypędzeni ze swych ojczystych ziem

tych wyjazdów są dwa najważniejsze:

bądź też eksterminowani.

inwentaryzacja, porządkowanie i re-

nowacja grobów Ormian polskich roz-

stya nienawiści, idąc z pism i broszur,

WłODZIMIERZ OSADCZY

rzuconych na Kresach oraz integracja

nagromadziła już tyle palnego mate-

młodych potomków Ormian polskich.

riału wśród pewnych sfer młodzieży,

Specyfiką charakteryzującą ży-

Spędzając wakacje na Kresach mło-

tak owładnęła uczuciem, że już się

cie polskich Ormian było to, że w cią-

dzież poznaje historię, kulturę i tra-

nie umie nawet zapytać, czy ta zbrod-

gu wieków całkowicie zasymilowali

dycje swoich przodków oraz bardzo

nia ma cel jaki, bodaj taki, jaki ma

się oni z polską większością języko-

ciężko pracuje na cmentarzach. Co

każda zbrodnia czy też nie; nie umie

wo i kulturowo, pozostając wiernymi

roku odkrywamy nowe miejsca zwią-

się już trzymać pewnej etyki, jeśli tak

Kościoła katolickiego, ale w swym,

zane z ormiańskimi przodkami. W

rzec można, zbrodniczej, i pewnej

ormiańskim obrządku. Scalili się oni

2013 roku, który chyba jest szczegól-

idei interesów, jaka podobnymi czy-

z narodem polskim i jak spuento-

ny, być może prowadzeni niewidzial-

nami zbrodniczymi kieruje. Za ślepym

wał ten fakt Stanisław Wasylewski

ną ręką arcybiskupa Teodorowicza,

tu się idzie szałem namiętnego uczu-

„zastrzyki ormiańskie nie psuły rasy

odnaleźliśmy na cmentarzu w Śnia-

cia, co zwykł straszliwe tylko wokół

polskiej i nigdy na złe nie wychodziły.

tynie płytę nagrobną z 1797 roku z

rzucać słowa: bić i mordować, nie

Raczej na dobre”.

inskrypcją w języku ormiańskim. Jest

pytając o to, co, kiedy i kogo”. Spo-

Takim też „gente Armenus natio-

to pierwsze takie odkrycie poza grani-

łeczeństwo ruskie powinno w tych

ne Polonus” był ostatni ormiańskoka-

cami Lwowa.

okolicznościach byłoby jednoznacz-

tolicki pasterz Lwowa, który zasiadł

nie i radykalnie potępić zbrodnie, zdo-

na stolicy katedry w 1902 r. Objęcie

Konferencji upamiętniającej ar-

być się na „[…] odrzucenie precz od

przez biskupa urzędu w ówczesnym

cybiskupa Józefa Teodorowicza to-

siebie solidarności ze złem, a przez

Lwowie wybitnie podkreślało wielo-

warzyszyła wystawa „Ormianie sem-

to samo rozdzielenie jasne w życiu

narodowy charakter katolicyzmu w

per fidelis”, której autorami są Marta

społecznym i politycznym pomiędzy

mieście zawsze wiernym, gdyż jako

i Maciej Bohosiewiczowie z Fundacji

integralnym radykalizmem, a między

współkonsekratorzy występowali ar-

Ormiańskiej KZKO.

zdrową miłością ojczyzny i swego na-

cybiskupi „polski” – Józef Bilczew-

Wystawa „Ormianie Semper Fide-

rodu”. Razem z tym abp Teodorowicz

ski, metropolita obrządku łacińskie-

lis” pokazuje dzieje Ormian polskich –

apelował o wzmocnienie prawdziwe-

go i „ruski” – Andrzej Szeptycki,

od przybycia do Lwowa wygnańców z

go „pierwiastku patriotyzmu” – „dumy

metropolita obrządku greckiego. Ra-

ormiańskiego królestwa Ani, aż po za-

narodowej” – wyrastającego z etycz-

zem jako episkopat galicyjski biskupi

gładę społeczności w okresie II woj-

Abp Józef Teofil Teodorowicz

nych przesłanek i „opartego o chry-

trzech obrządków stanowili pewną

ny światowej i czasy współczesne.

stianizm”, który miałby się stać „osią

całość oraz harmonię, występowali

klasowymi, historycznymi. Rozwią-

wolno, by Polacy obarczali odpowie-

Ormian polskich możemy traktować

krystaliczną w ruskim narodzie”.

w organach politycznych, reprezen-

zanie tych napięć – zgodnie z na-

dzialnością za zbrodnie wszystkich

jak podwójnych Polaków. Swoim

Jako głos rozsądku przywołuje

towali majestat Kościoła.

uką hierarchy – ma nastąpić na dro-

Rusinów. Z innej zaś strony Rusini, w

świadectwem i patriotyzmem zapisali

abp Teodorowicz słowo abp Andrze-

W myśl abp. Teodorowicza nie-

dze chrześcijańskiej miłości i nauki

obawie o posądzenie o brak patrio-

się pięknie na kartach polskiej histo-

ja Szeptyckiego, przestrzegającego

liczny obrządek ormiański miał być

społecznej: „Jakże więc potrzebna

tyzmu milczeli, do głosu zaś docho-

rii, jednocześnie pielęgnując kulturę

swych wiernych przed strachem pu-

naturalnym ogniwem łączącym ła-

w takich razach polityka Ojczenaszu,

dziły jedynie skrajne rozpolitykowane

i tradycje przodków. Miejsca, gdzie

blicznego potępienia zbrodni. Wobec

cinników i grekokatolików, Polaków

jak ją nazywał Pius IX, a za nim lubił

środowiska zawłaszczające prawo

osiedlali się Ormianie (czyli przede

zła, które przybiera cechy czynu pa-

i Rusinów. „Obrządek nasz jakby kli-

powtarzać śp. ks. Isakowicz. Jakżeż

reprezentowania narodu. Arcybiskup

wszystkim kresy Polski) oraz sylwet-

triotycznego, nie można być obojęt-

nem się wciska między dwa inne ob-

potrzebny jest pewien związek ludzi

pisał: „Politycy poważni gdzieś się

ki wybitnych Ormian działających w

nym. Niesie ono wielką demoralizację

rządki w tym kraju – pisał arcybiskup

ze strony Polaków, któryby miał tę

pousuwali i milczą jakby się przelękli

służbie Rzeczpospolitej to treść wy-

i wypacza samo pojęcie patriotyzmu.

w swym pierwszym liście pasterskim

misję, by w pożyciu Polaków z Rusi-

terroryzmu, a pod adresem mordercy

stawy. Na wystawie nie mógł się nie

Podsumowując, należałoby pod-

skierowanym do diecezjan. – Gdyby

nami baczyć szczególniej na zasady

idzie tyle pochlebstw, tyle hołdu, tyle

pojawić temat współczesnych dzia-

kreślić, że w bardzo trudnych, nace-

jego tu brakło, brakłoby może jakie-

szersze, by w ciąż usiłować stosunek

tkliwego współczucia, że doprawdy

łań potomków rodzin ormiańskich

chowanych rozjątrzonymi emocjami

goś pośredniego tonu, któryby zlewał

wzajemny oprzeć o sprawiedliwość” .

trudno cofnąć określenie, jakie mi

na Kresach. Kiedy oprowadzałam

czasach, kiedy dawne tradycje wie-

nierówności, a gładził napięcia. Ma

Wielkim wyzwaniem dla społecz-

się przed chwilą na pióro nasunęło:

patriarchę po wystawie widziałam

lokulturowości i tolerancji ustępowały

on już w swoim charakterze liturgicz-

ności galicyjskiej stał się mord popeł-

gloryfikacya. Taka sytuacja jest groź-

smutek na jego twarzy, gdy oglądał

miejsce nacjonalizmom wraz z niena-

nym coś pośredniego między dwoma

niony przez studenta ukraińskiego na

ną nie tylko z racji na demoralizację

obecny stan kościołów ormiańskich

wiścią wobec sąsiadów, z którymi

liturgiami, w tradycji zaś naszych ka-

namiestniku Andrzeju hr. Potockim.

życia politycznego, ale i powszechne

w Horodence czy Śniatynie i radość

od wieków zamieszkiwano te same

płanów i naszych biskupów obrządek

Była to nowa jakość w relacjach mię-

wypaczenia w życiu rodzinnym i spo-

widząc młodzież pracującą przy

ziemie, abp Teodorowicz potrafił bu-

nasz tę misję swoją rzeczywiście

dzynarodowościowych gdyż został

łecznym. Abp Teodorowicz zwraca

porządkowaniu nagrobków ormiań-

dować swój patriotyzm na zasadach

spełniał, a miałby w sobie zawsze

uruchomiony nieznany dotąd w życiu

się: „Lecz czy sądzicie, że mord, któ-

skich w Kutach.

chrześcijańskich, te też zasady

wielkie warunki, by ją spełniać nie-

politycznym kraju terroryzm. Najgor-

ry wkracza w życie publiczne da się

Potwierdzeniem  sformułowa-

miały, jego zdaniem być wytyczną w

porównywalnie lepiej, dla obu stron

szym jednak wynikiem tego zajścia

odłączyć od życia wewnętrznego, od

nia „Ormianin to dwa razy Polak”

kształtowaniu relacji między naroda-

korzystniej” .

było to, że społeczność ukraińska w

życia rodzinnego, od życia moralne-

niech będą słowa, które powiedział

mi. Mimo doświadczonych krzywd,

W tym samym liście pasterskim

Galicji nie osądziła tej zbrodni, a część

go? Czy sądzicie, że z dekalogu moż-

patriarcha po otrzymaniu „Złotego

mimo, iż jedna ze stron znalazła się w

abp Teodorowicz odnosił się do za-

jej nawet entuzjastycznie poparła.

na tak bezkarnie wymazać przykaza-

Dyplomu” – „Nie odczytuję tego dy-

sytuacji zwycięzcy, a druga – zwycię-

ogniających się relacji między Pola-

Abp Teodorowicz w związku z zaist-

nie „nie zabijaj” i zastąpić je apoteozą

plomu, jako wyróżnienia dla siebie,

żonego, nigdy nie należało zatracać

kami a Rusinami/Ukraińcami w Gali-

niałą sytuacją napisał osobną pracę

morderstwa?”.

ale dla wszystkich Ormian, którzy

ludzkości. Na trudne czasy, nazna-

cji. Rok wstąpienia na stolicę biskupią

„Obecny moment kwestyi Polsko-

Z perspektywy okrutnych do-

od wieków są związani z historią

czone rozlewem krwi pobratymczej

nowego ormiańskiego pasterza był

ruskiej” w której profetycznie prze-

świadczeń II wojny światowej, które

Rzeczpospolitej. Wielu z nich wpi-

abp Józef Teofil Teodorowicz nie mógł

przecież rokiem niebywałej eskala-

strzegał oba narody przed wielkim

naznaczyły wielowiekową polsko-

sało się mocno w dzieje waszej Oj-

zaproponować nic innego, jak powtó-

cji napięć i animozji między obiema

niebezpieczeństwem wynikającym z

ukraińską koegzystencję piętnem

czyzny, walczyło o jej wolność i nie-

rzyć nakaz Chrystusa – Ut unum sint,

narodowościami od wieków miesz-

radykalizmu, terroryzmu i braku mo-

niespotykanego ludobójstwa, zdu-

podległość, służyło swoimi talentami

którym zamknął w 1908 r. swą pracę

kających na tych ziemiach. Każda

ralnego osądu zbrodni. Pasterz wołał

miewająco brzmi przestroga zawar-

i czuło się Polakami ormiańskiego

o stosunkach polsko-ruskich.

ze stron swe krzywdy i roszczenia

do obu narodowości by nie milczeć

ta we wnikliwej analizie ormiańskiego

pochodzenia”.

uzasadniała racjami narodowymi,

i nie poddawać się emocjom. Nie

pasterza: „Widać bowiem, że sugge-

kg