24

Rozmowy kuriera

20 grudnia 2013–16 stycznia 2014 nr 23–24 (195–196) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Ukraiński palimpsest

Oksana Zabużko to znana ukraińska pisarka, poetka, eseistka. Jest laureatką wielu prestiżowych nagród

literackich, w tym tegorocznej nagrody Angelusa. Jest autorką wielu tomików poetyckich, zbioru opowiadań,

esejów. Sławę i popularność przyniosła jej książka „Badania terenowe nad seksem ukraińskim”. Określane

jako manifest ukraińskiego feminizmu „Badania terenowe”, wydane zostały również w Polsce. Ostatnio

w Polsce ukazał się zapis rozmów Izy Chruślińskiej z Oksaną Zabużko zatytułowany „Ukraiński palimpsest”.

mnie, bo pomysł jest pani Izy Chru-

O nagrodach, książkach i

ślińskiej. Pojawił się po przeczytaniu

polityce z OKSANĄ ZABUŻ-

powieści „Muzeum porzuconych se-

KO rozmawiał w Warszawie

kretów”, którą przeczytała po ukraiń-

MARCIN ROMER.

sku jednym tchem. Wrażenia po tej

lekturze stały się inspiracją do nowej

Nagrodę Angelusa otrzy-

powieści. Miała doświadczenie, bo w

mała Pani za książkę „Mu-

swoim dorobku miała już kilka takich

zeum porzuconych sekre-

wywiadów-rzek przeprowadzonych

tów”, ale dziś porozmawiaj-

m.in. z Zofią Hertz i Jarosławem Hry-

my o innej książce. „Ukraiń-

cakiem. Ten pomysł poparł Andrzej

ski palimpsest” to wywiad

Dąbrowski dyrektor kolegium Euro-

- rzeka, rozmowa z Panią

py Wschodniej z Wrocławia, który

przeprowadzona przez Izę

pozwolił nam spędzić razem tydzień

Chruślińską. Jestem świe-

w odosobnieniu, w zamku w borach

żo po lekturze i jestem pod

dolnośląskich. Byłą to ucieczka od

wrażeniem. Dla polskiego

świata, możliwość pozostania we

czytelnika lata władzy so-

dwoje. Z tego wywiązały się szcze-

wieckiej na Ukrainie, szcze-

re rozmowy – trwały po 8-9 godzin

gólnie te po 1947 roku, sta-

dziennie z małymi przerwami. Pa-

nowią białą plamę, która

nowała tam atmosfera całkowitej

utrudnia, jeśli nie uniemoż-

szczerości i zrozumienia. To okaza-

liwia zrozumienie współcze-

ło się bardzo interesujące. A potem

snej Ukrainy. „Ukraiński pa-

była czarna robota przy spisywaniu,

limpsest” stara się wypełnić

uzupełnianiu i korekcie. Odbierałam

tą lukę, obala stereotypy.

te materiały jako czytelniczka i było

Jest pan jednym z pierwszych jej

to dla mnie najbardziej interesujące.

czytelników. I jestem panu wdzięcz-

Jest to rozmowa pisarza z czytelni-

na za to pytanie. Jestem właśnie w

trakcie tournee, która promuje wy-

kiem, ale czytelnik staje się autorem,

daną ksiązkę. Wczoraj w Lublinie,

a pisarz – jego bohaterem. Na tym

gdy spytano mnie jakiego spodzie-

polega cały urok, zwłaszcza teraz,

wam się odbioru, powiedziałam, że

gdy ta książka wkrótce będzie do-

zaskoczyła mnie reakcja pierwszych

stępna w języku ukraińskim. Będzie

to kompletne misterium, bo czytelnik

czytelników, do których pan też nale-

dostanie niby nowa książkę Oksany

ży. Zaczynając od Adama Michnika

Zabużko, ale nie będzie to jej książ-

i jego przedmowy do tej książki. Na

ka, a Izy Chruślińskiej zapisana ze

pierwszej prezentacji w Gdańsku,

za poważnego historyka w taki spo-

polskich i ukraińskich na tegorocz-

sekretów” wypowiedział się

słów Oksany Zabużko, przy czym

gdzie wydanie dotarło prosto z dru-

sób chce się powygłupiać. Ale jeśli

ne uroczystości na Wołyniu. Każ-

Grzegorz Motyka, zarzuca-

tłumaczoną z polskiego przez inne-

karni, Bazyli Kierski i Wojciech Duda

tak, nie trzeba mu w tym przeszka-

dy dziennikarz, a Michnik przede

jąc Pani posługiwanie się

mówili to samo, że dla nich była to

go tłumacza. Jest to niesamowicie

dzać.

wszystkim jest jednak dziennikarzem

antypolskimi stereotypami?

rewelacja. I teraz pan to potwierdził.

ciekawe.

Słyszałam, ale to jest jego pro-

i publicystą, prowadzi ciągły dialog z

Adam  Michnik,  autor

W Polsce nie wyobrażano sobie

blem. Mogę powiedzieć tylko to, że

rzeczywistością. Ta przedmowa ma

Coraz więcej książek jest

wstępu do „Ukraińskiego pa-

jaka była przepaść pomiędzy komu-

bardzo ucieszyło mnie to, co po-

ostrze polemiczne. Najpierw trafia

tłumaczonych na oba języki

limpsestu”, też poszukiwał

ną w PRL-u i tą na Ukrainie – nie tyl-

wiedział na spotkaniu w Warszawie

ono w oponentów, którzy chcą w

i jest to niezmiernie ważne,

tam wątków polskich. To na-

ko sowieckiej, ale sowieckiej w wyda-

Adam Michnik, że był zaskoczony

książce odnaleźć coś kontrowersyj-

bo sprzyja wzajemnemu po-

turalne, że po obu stronach

niu ukraińskim. Wojciech Duda użył

powrotem metod Żdanowa – tych

nego dla Polaków.

znaniu i zrozumieniu. Myśli-

staramy się znaleźć coś o

terminu, że czyta się to z uczuciem

metod krytyki socrealistycznej, któ-

my, że już wszystko o sobie

sobie lub coś ze wspólnych

Największą wartością tej

upokorzenia, jak można było mieć

rą Żdanow uprawiał w stosunku do

wiemy, ale tak naprawdę,

dziejów.

książki jest to, że odkrywa

tak mało wyobraźni o tym, co działo

Usprawiedliwiając Michnika, mu-

Anny Achmatowej. Bo mówił, cytuję:

jest to bardzo płytka wie-

ona dla polskiego czytelnika

się tuż „za ścianą”.

szę powiedzieć, że swoją przedmo-

„Jest to absolutna ignorancja tego,

dza. Ale wróćmy do Pani

inny świat. I tym jest cenna.

Ta biała plama to okres od 1947

wę pisał nie tylko po lekturze książki,

co jest dziełem literatury pięknej”. Nie

twórczości. Dość krytycznie

Szczególnie dla tych, którzy

roku i cały okres powojenny, który

ale i po wyjeździe intelektualistów

rozumiem dlaczego osoba uważana

o „Muzeum porzuconych

zajmują się historią stosun-

został wymazany ze świadomości

ków polsko-ukraińskich.

Polaków i polskich intelektualistów.

Nawet nie wiem czy mnie to cie-

Muszę tu dla usprawiedliwienia

szy czy martwi. Bo gdy słyszę „inna

powiedzieć, że ostatnie dziesię-

perspektywa”, to wtedy dopiero wi-

ciolecia komunizmu stały się białą

dzę jak mizerna jest polska wiedza

plamą i dla samych Ukraińców. A

o kulturze ukraińskiej. Bo kultura jest

to za sprawą samych władz komu-

tym środowiskiem, w którym wyro-

nistycznych Ukrainy. Na przełomie

słam, w którym pracuję i w którym

lat 80. i 90. KGB Ukrainy zniszczyło

żyję. To jest przerażające jak mało

lub wywiozło do Moskwy – do dziś nie

o sobie wiemy. W książce są przypi-

wiadomo – archiwa z lat 70 – 80. Są

sy, bo to o czym rozmawiamy z Izą

listy zniszczonych dokumentów, ale

Chruślińską, ciągle wymaga jakiegoś

czy zostały one zniszczone? Ludzie

wytłumaczenia i wyjaśnienia. Nawią-

z tego okresu, którzy byli w nomen-

zywałam do tematów, które w szcze-

klaturze radzieckiej, współpracowali

gólny sposób byłyby nteresujące dla

z organami, nie odeszli i to właśnie

Polaków. Wieków naszego sąsiedz-

powoduje dziś trudności we wprowa-

twa i współistnienia nie sposób wytłu-

dzaniu reform na Ukrainie.

maczyć bez „czynnika polskiego” w

Odpowiadając na pana pytanie

historii ukraińskiej. Jest tam wiele do

skąd pomysł, to właściwie nie do

odkrycia. Ta książka może posłużyć