26

Okruchy historii

20 grudnia 2013–16 stycznia 2014 nr 23–24 (195–196) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Pamiętając o Lwowie

„Zdaliśmy właśnie maturę i świat leżał u naszych stóp. Byliśmy najmądrzejsi pod słońcem, a tak przynajmniej wówczas nam

– młodym durniom – się zdawało. Młodość szumiała w nas i wrzała jak ukrop. Życie objawiało się jasne, młode i możliwe,

wszystko leżało w zasięgu dłoni, nigdy nie byliśmy szczęśliwsi i głupsi” – pisał w odległej Australii u schyłku lat 60. XX wieku

polski pisarz Andrzej Chciuk (1920 Drohobycz – 1978 Melbourne) wspominając Drohobycz i Lwów sprzed II wojny świato-

wej – miasta Wielkiego Księstwa Bałaku.

go starcia o Lwów i Galicję Wschod-

to, że mitu nie należy traktować jako

TADEUSZ FIlAR

nią. Wskazał na to, że w sensie

fikcji, a tak jak zdefiniował go polski

potencjału tak demograficznego jak

antropolog Bronisław Malinowski –

Dziedzictwo kulturowe jest tym,

i kulturowego Polacy we Lwowie –

jako rodzaj opowieści, narracji, w

co pozostawili nam ci, którzy byli

stolicy całej Galicji, przeważali tak

ramach, której dane pokolenie prze-

przed nami. Możemy to dziedzictwo

nad Żydami jak i nad Ukraińcami,

kazuje następnemu najistotniejsze

odrzucić lub uznać za swoje i pielę-

z których znaczna część nazywała

wartości i treści, które są nieustannie

gnować pamięć o nim, rozwijać po-

siebie samych mianem Rusinów.

regenerowane i pozwalają trwać da-

przez działanie i kulturę języka, dopi-

„Tutaj należy podkreślić, a czynię to

nym społecznościom, podtrzymywać

sując do niego nowe rozdziały, które

jako historyk zajmujący się dziejami

ich tożsamość, w wymiarze czaso-

staną się dziedzictwem tych, którzy

relacji polsko-ukraińskich, że Franci-

wym dłuższym niż życie jednego

przyjdą po nas.

szek Bujak profesor historii Uniwer-

pokolenia.

W Krakowie zakończył się wła-

sytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu

Integralną częścią krakowskiego

śnie cykl spotkań „W drodze ku Nie-

Warszawskiego i Uniwersytetu Jana

Festiwalu Kultury Pamięci i jego do-

podległości Lwów 1918” w ramach

Przemawia Andrzej A. Zięba

Kazimierza we Lwowie w wydanym

pełnieniem był „Śpiewnik Lwowski” w

Festiwalu Kultury Pamięci. Został

kierowana przez Juliana Romańczu-

w 1908 r. we Lwowie I tomie „Galicji”

„Chimerze” i prelekcja dr. Pawła Na-

zorganizowany przy współpracy Bi-

ców Lwowa, w ramach polsko-

ka, przedstawiła projekt utworzenia

z jednej strony wskazywał, że elitom

leżniaka – „Cmentarze Obrońców

blioteki Jagiellońskiej, „Chimery”, In-

ukraińskich walk o to miasto, starał

ukraińskiego kraju koronnego z Gali-

społecznym galicyjskich Rusinów

Lwowa” w ramach Krakowskiego

stytutu Pamięci Narodowej, Fundacji

się wskazać na przyczyny tego,

cji Wschodniej, Bukowiny i Rusi Pod-

co prawda brakowało jeszcze sporo

Klubu Wtorkowego. Całość przed-

Ocalenia Kultury Kresowej „Chawi-

dlaczego po wkroczeniu do Lwowa

karpackiej. W sierpniu 1918 r. z po-

atutów, by osiągnąć możliwość stwo-

sięwzięcia skłonić może do refleksji,

ra”, Komisji Wschodnioeuropejskiej

wojsk polskich doszło do zamieszek

mysłu tego zrezygnowano, stawiając

rzenia czegoś więcej w szerszym

że w ramach kultury pamięci trzeba

Polskiej Akademii Umiejętności (PAU),

i rabunków sklepów żydowskich w

na tworzenie struktur niepodległego

wymiarze politycznym, ale z drugiej

zaakceptować istnienie wielu czę-

Krakowskiego Klubu Wtorkowego,

tych częściach Lwowa, w których

ukraińskiego państwa ze stolicą we

zauważał, że dynamika rozwoju

sto sprzecznych ze sobą opowieści,

Ogólnopolskiego Okręgu Żołnierzy

ludność ta przeważała, co później

Lwowie.

ukraińskiego ruchu narodowego była

które wynikają z głęboko ludzkiej

Armii Krajowej Obszaru Lwowskiego

zostało określone mianem pogromu

Paweł Należniak w swoim wy-

potężna. I dlatego – jak radził, trzeba

potrzeby szukania zrozumienia wła-

im. Orląt Lwowskich, Towarzystwa Mi-

lwowskiego. Wskazał m.in. na to, że

stąpieniu uzasadnił dlaczego Polacy

się z Rusinami porozumieć”.

snej przeszłości i tej indywidualnej, i

łośników Lwowa i Kresów Południo-

strona polska już sam fakt próby po-

mogą zawdzięczać przynależność

Już w 1890 r. miała miejsce tzw.

tej zbiorowej. Opowieści, świadectw

wo-Wschodnich i Stanicy Kresowej.

zostania w neutralności w konflikcie

Lwowa do Polski w okresie do 1939

ugoda polsko-ruska, którą Namiest-

kulturowych o Lwowie, tych utrwalo-

W 95. rocznicę polsko-ukraiń-

polsko-ukraińskim ze strony miej-

nych, na co zwrócił uwagę Tomasz

skich walk o Lwów, które rozpoczęły

scowych Żydów uznała za sprzyja-

Kuba Kozłowski, są setki tysięcy. Po-

się po proklamowaniu 1 listopada

nie Ukraińcom, chociaż, jak podkre-

1918 r. powstania Zachodnio-Ukra-

wstają nowe. Każdy kto kocha, to, co

ślił, polskie władze Lwowa uczyniły

ińskiej Republiki Ludowej (ZURL) ze

kocha, tworzy swą własną opowieść

wszystko co możliwe, by zamieszki

stolicą we Lwowie, począwszy od 17

o przedmiocie/podmiocie swojej mi-

te szybko opanować.

listopada w Krakowie zorganizowano

łości. Pewnie też dzięki temu może

Wątek ten powrócił również w

kolejno koncert „Orlątko”, projekcje

żyć i tworzyć nowe, oryginalne dzieła,

prezentacji Tomasza Kuby Kozłow-

filmowe objęte cyklem tematycznym

ważne dla niego i dla innych. Lwów to

skiego, znakomicie zilustrowanej

Kino Stanicy Kresowej: „Abp. Józef

rodzinne miasto m.in. poety Zbignie-

oryginalnymi materiałami ikonogra-

Bilczewski”, reż. Krzysztof Żurowski

wa Herberta i polskiego kompozytora

ficznymi. Znaczące w tej prezentacji

i pianisty żydowskiego pochodzenia

(20 XI), „Droga do…”, reż. Bogusław

były pytania, które jako zachętę do

Alfreda Longina Schütza, który nocą

Dąbrowa-Kostka (21 XI), „Cienie”, te-

przemyśleń jej autor starał się zadać:

z 17/18 maja 1944 r., na kilka go-

goż samego autorstwa (25 XI), „Tam

dlaczego w tak polskim mieście, o

dzin przed decydującym szturmem

gdzie lwowskie śpią orlęta” (27 XI) –

tak wielkiej skali kulturowej i demo-

żołnierzy gen. Władysława Andersa,

reportaż filmowy powstały przy okazji

graficznej przewagi, strona polska

skomponował melodię „Czerwonych

otwarcia Cmentarza Orląt Lwowskich

dopuściła do tego co stało się 1 listo-

maków na Monte Cassino”.

w czerwcu 2005 r..

pada 1918 r. i czy w tym kontekście

Lwów to miasto tych, którzy

22 listopada, w 95. rocznicę

nie można było ograniczyć skali da-

mieszkają w nim teraz, tych, którzy

wkroczenia do Lwowa polskich od-

niny krwi Orląt Lwowskich. Za jedną

kiedykolwiek czuli się z nim związa-

działów wojskowych, w Bazylice

z przyczyn tego, że stało się inaczej,

Tomasz Kuba Kozłowski

ni i tych, którzy do niego z różnych

Mariackiej odbyła się msza za Or-

uznał skłócenie pomiędzy różnymi

powodów na krócej lub dłużej przy-

lęta Lwowskie, a dzień później w

r. lwowskim dzieciom i młodzieży –

nik Galicji Kazimierz Badeni zawarł

polskimi kręgami decyzyjnymi, które

bywają. To także i moje miasto, tak z

siedzibie PAU przy ul. Sławkowskiej

Orlętom Lwowskim i lwowskim ko-

z narodowcami ukraińskimi, kiero-

wiedziały dużo o planach ukraiń-

powodów rodzinnych, osobistych jak

miała miejsce debata Lwów 1918,

bietom, ofierze ich krwi, walczącym

wanymi przez Juliana Romańczuka.

skich, ale zabrakło im woli współpra-

i zawodowych. We wrześniu 2009 r.

zorganizowana przez Stanicę Kre-

o miasto w ramach oddziałów ochot-

Później młodsze pokolenie ukraiń-

cy, by do realizacji tych planów nie

spotkałem się w moim Lwowie z „do-

sową i Komisję Wschodnioeuropej-

niczych, zanim 22 listopada 1918 r.

skich działaczy narodowych porozu-

dopuścić.

tknięciem” istnienia przeczucia „mitu”,

ską PAU. Jej uczestnicy wysłuchali

wkroczyły tam polskie regularne od-

mienie to zerwało. Doszło wtedy – w

Referaty, a zwłaszcza prezen-

wnikającego w głębsze wymiary rze-

referatów: „Geneza wojny o Lwów”

działy wojskowe. Wskazywał też na

I. dekadzie XX w. do zaostrzenia re-

tacja Tomasza Kuby Kozłowskiego,

czywistości, słuchając na dawnym

prof. nadzw. Czesława Partacza z

szereg paradoksów tych dni, kiedy to

lacji polsko-ukraińskich. W I. połowie

wywołały dość żywą reakcję ze stro-

Bernardyńskim placu

autorskiej

Politechniki Koszalińskiej, „Losy lud-

z jednej strony trwały polsko-ukraiń-

1914 r. w efekcie polsko-ukraińskich

ny słuchaczy. Pytano m. in. o to czy

pieśni miejscowego ulicznego bar-

ności cywilnej Lwowa w czasie woj-

skie walki, przy znaczącej przewadze

negocjacji, prowadzonych z udzia-

zasadne jest używanie w kontekście

da – Mykoły Traczuka: „Ty szedewr

ny polsko-ukraińskiej 1918–1919”

strony ukraińskiej, a z drugiej strony

łem arcybiskupa Andrzeja Szeptyc-

polskiej obrony Lwowa określenia

Bożyj”/„Tyś skarbem Bożym” (słowa

dr. Pawła Należniaka z Instytutu Pa-

działały teatry, kawiarnie i trwały ne-

kiego, ustalono, że ulegnie zmianie

„mit” – jako synonimu czegoś nie-

ukraińskie w transkrypcji, wolny prze-

mięci Narodowej, „Trzeci element:

gocjacje pomiędzy Polakami i Ukraiń-

ordynacja do sejmu galicyjskiego,

prawdziwego, bajkowego. Piszący te

kład cytowanego fragmentu własny):

Żydzi w dobie walk polsko-ukraiń-

cami. 16 listopada arcybiskupi Lwo-

w duchu korzystnym dla Ukraińców,

słowa zwrócił w tej dyskusji uwagę na

skich o Lwów 1918–1919” dr. hab.

wa: obrządku łacińskiego – Józef

oraz że we Lwowie powstanie ukra-

Ty poluby mene ja brat

Pokochaj mnie – jestem bratem

Andrzej A. Zięby z Uniwersytetu Ja-

Bilczewski i greckokatolickiego – An-

iński uniwersytet państwowy. Tych

Prosty meni krasa sestryce

Przebacz mi siostro urodziwa

giellońskiego i zapoznali się z pre-

drzej Szeptycki, wystosowali wspólny

ustaleń nie udało się już zrealizować

W tobi je wicznyj Bożyj ład

W tobie jest wieczny Boży ład

zentacją multimedialną: „Listopado-

list do polityków polskich i ukraińskich

wskutek wybuchu I. wojny światowej.

Powir meni moja sestryce

Zaufaj mi o siostro miła

we rozrachunki. Wokół mitu obrony

o wzajemne ustępstwa i zaprzestanie

Po stronie Austro-Węgier walczyły

Lwowa”, przedstawioną przez To-

przelewu krwi, co doprowadziło obie

w niej polskie formacje wojskowe

Tobi spiwaju u switanku

Tobie zaśpiewam o poranku

masza Kubę Kozłowskiego z Domu

strony do zawieszenia broni, trwają-

– Legiony Józefa Piłsudskiego i od-

Na perehodi w wicznyj Lwiw

W pasażu do wiecznego Lwowa

Spotkań z Historią w Warszawie.

cego w praktyce do 21 listopada.

działy ukraińskie – ukraińscy Strzelcy

Wsi bidy tut składy na hanku

I swe niedole składam na ganku

Czesław Partacz ukazał szerszy

Andrzej A. Zięba w referacie

Siczowi. W 1916 r. ukraińska repre-

Tebe załyszyw hnit i hniw

Swój gniew i ból powierzę tobie

kontekst konfliktu polsko-ukraińskie-

o sytuacji żydowskich mieszkań-

zentacja parlamentarna w Wiedniu,