34

Wspomnienia

20 grudnia 2013–16 stycznia 2014 nr 23–24 (195–196) * kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

Z Łucka na Syberię  (część I)

W 1939 roku ojciec nie został zmobilizowany i do wkroczenia wojsk sowieckich przebywał w Łucku. Wyko-

nywał jakieś prace, o których nic nam nie powiedział. Nagle 18 lub 19 września zdecydował o wyjeździe.

Może otrzymał rozkaz? Zapewne też jako były uczestnik wojny polsko-bolszewickiej, oficer rezerwy Wojska

Polskiego w stopniu podporucznika, komendant powiatowy Związku Strzeleckiego zdawał sobie sprawę,

że będzie narażony ze strony władz okupacyjnych na aresztowanie. Postanowił zatem opuścić zajęty przez

sowietów Wołyń i przedostać się na teren okupacji niemieckiej. Przeszedł przez „zieloną granicę” i zatrzy-

mał się w Warszawie.

więzienie, aby przekazać ojcu coś

TADEUSZ MARCINKOWSKI

do jedzenia i czystą bieliznę. Jednak

rzadko udawało się doręczyć paczkę

My zostaliśmy sami. Rozpoczęła

i nie wiadomo, czy to, co przygotowa-

się ciężka, okupacyjna codzienność.

liśmy, dotarło do ojca. Wiosną 1940

Mama przestała pracować już w

roku znów ciężko zachorowałem na

1934 roku. W tym właśnie roku moja

zapalenie płuc. Tak mocno, że nie

siostra ukończyła szkołę powszech-

było mowy o skończeniu pierwszej

ną im. Królowej Jadwigi w Łucku.

klasy. Mama sama nosiła paczki

Następnie wstąpiła do gimnazjum

do więzienia. Pod koniec kwietnia

im. Tadeusza Kościuszki. W 1938

funkcjonariusz więzienny nie przyjął

roku zdała tak zwaną małą maturę

paczki, informując mamę, że ojciec

i do wybuchu wojny pracowała jako

nie przebywa już w łuckim więzieniu

sekretarka w Związku Szlachty Za-

i prawdopodobnie został przeniesio-

grodowej. Oczywiście pod okupacją

ny do innego. To była ostatnia wia-

sowiecką organizacja ta nie istniała.

domość o ojcu. Wszystkie starania

Nie było pracy, nie było więc w domu

o uzyskanie informacji o jego losie,

i pieniędzy. Później, żeby utrzymać

podejmowane przez moją matkę w

rodzinę, mama zaczęła wyprzeda-

Jan Marcinkowski, pracownik

okresie wojny nie przyniosły żadnych

wać nasze meble i ubrania. Rosjanie

Sądu Okręgowego w łucku.

rezultatów.

kupowali wszystko. Wyczyścili też z

Tadeusz Marcinkowski, autor wspomnień

łuck, lata trzydzieste, fot. z

Rok 1940 był jeszcze bardziej

towarów jedyne otwarte sklepy.

rodzinnego archiwum Tade-

ciężki. Do troski o ojca dołączyły się

na dobranoc i tak zasnąłem. Obu-

nia oczu. Udawałem, że śpię. Po spo-

Na początku października so-

usza Marcinkowskiego

rosnące kłopoty z zaopatrzeniem.

dziło mnie głośne walenie do drzwi.

rządzeniu przez enkawudzistę proto-

wieci zezwolili na uruchomienie

nastyki wiosną i jesienią organizowali

Sytuacja pogarszała się coraz bar-

Ojciec nie przebudził się, gdyż był

kołu rewizji (do dzisiaj przechowała

szkół. Miałem iść do nowo wybudo-

na podwórku, a zimą na strychu.

dziej. Mama wychodziła o świcie, by

bardzo zmęczony podróżą z Rów-

się kopia protokołu, zostawiona przez

wanej szkoły na ulicy Jagiellońskiej,

Okazję obchodzonych przez Rosjan

dostać cokolwiek. Po cukier i chleb

nego i całodziennymi rozmowami z

enkawudzistów mamie) kazano ojcu

ale umieszczono tam szkołę rosyj-

świąt noworocznych wykorzystano

stało się godzinami w długich ko-

domownikami i znajomymi, u których

ubrać płaszcz. Gdy go zabierano, po-

ską czy ukraińską. Poszedłem więc

do świętowania Bożego Narodzenia.

lejkach. W sklepach były tylko: sól

w tym dniu przebywał. Mama wstała

prosił, by pozwolono mu pożegnać się

do szkoły na ulicy Bernardyńskiej.

Urządzono nam choinkę, w czasie

i nafta. Na szczęście moja siostra

i otworzyła drzwi. Do mieszkania we-

ze mną. Podszedł do mego łóżeczka,

Nie chodziłem tam długo, gdyż za-

której przedstawiliśmy program arty-

Lodzia znalazła pracę jako maszy-

szli enkawudziści w obecności świad-

pochylił się nade mną i pocałował

chorowałem na zapalenie płuc. Bra-

styczny. Ja występowałem w insce-

nistka w banku koło soboru. We

ków, którymi byli sąsiedzi. Kazali ojcu

mnie w czoło. Byłem tak przeraźliwie

kowało opału. I w domu, i w szkole

nizacji piosenki „Jadą, jadą misie”.

wrześniu tego roku poszedłem po

wstać i ubrać się. Rozpoczęli rewizję,

przestraszony, że i wtedy nie odwa-

było przeraźliwie zimno. Z trudem

Posadzono nas na krzesłach. Ubrano

raz drugi do pierwszej klasy - ukoń-

przeszukując wszystkie szafy, komo-

żyłem się otworzyć oczu, by poże-

wracałem do zdrowia.

w kożuszki, futrem na wierzch. Prze-

czyłem ją z wyróżnieniem. Moja nowa

dy, łóżka, kanapę, zaglądali pod piec,

gnać się z ojcem. Dalej udawałem, że

Niespodziewanie pojawił się oj-

suwaliśmy się z krzesełkami i śpiewa-

szkoła numer 7 mieściła się na ulicy

a w pokojach, gdzie nie palono, do

śpię i dopiero gdy go wyprowadzali z

ciec. Nikt z rodziny nie wie, dlaczego

liśmy piosenkę.

Piłsudskiego, naprzeciw Banku Rol-

pieców. Tu znaleziono odznaczenia

kuchni, odważyłem się otworzyć oczy

– narażając życie – pod koniec listo-

Wiosną 1941 roku, w związku

nego. Zajęcia prowadzono w języku

i legitymacje ojca oraz jakieś do-

i popatrzeć na niego. Widziałem go

pada 1939 roku powrócił na Wołyń.

z niebezpieczeństwem wywózek na

polskim. Pobyt w szkole wspominam

kumenty schowane przez ojca lub

wtedy po raz ostatni.

Zapewne nie była to tylko tęskno-

Sybir (wcześniej były już trzy: w lu-

bardzo miło. Nauczycielami byli Po-

mamę. Zabrano również dwa albumy

Ojciec został osadzony w wię-

ta za rodziną. Musiało istnieć coś

tym, kwietniu i czerwcu 1940 roku),

lacy. Doskonale radzili sobie w tych

naszych zdjęć i liczne zdjęcia luzem.

zieniu w Łucku. Znajdowało się ono

znacznie ważniejszego, co sprawiło,

nie przestrzegając roczników zaczę-

trudnych warunkach. Ponieważ nie

W trakcie rewizji leżałem cały czas w

około 500 m od naszego domu.

że przyjechał z Warszawy w rodzin-

to przygotowania do komunii świę-

było sali gimnastycznej, zajęcia gim-

łóżeczku. Nie otwierałem z przeraże-

Chodziliśmy co tydzień z mamą pod

ne strony. Przecież w październiku

tej. Prowadził je ksiądz Władysław

aresztowano Józefa Kurmanowicza,

Bukowiński. Chodziliśmy na nauki

zastępcę przewodniczącego łuckiego

do katedry. Wielkim przeżyciem była

Związku Strzeleckiego, i Władysła-

pierwsza spowiedź, wyznanie grze-

wa Leję – zastępcę komendanta tej

chów i strach przed karą. Jeszcze

samej organizacji. Pojawienie się na

przed zakończeniem roku szkolnego

Wołyniu w tej sytuacji było niezwykle

poszliśmy do pierwszej komunii. W

niebezpieczne. Tymczasem ojciec

tym dniu oraz jeszcze dwie niedziele

zatrzymał się u swoich sióstr w Rów-

później służyłem do mszy. Dzwoni-

nem, gdzie przebywał kilka dni. Mimo

łem dzwonkami.

ostrzeżeń najbliższych 9 grudnia rano

Szybciej nastąpiło także za-

przyjechał do Łucka, a w nocy z 9 na

kończenie roku szkolnego, nie jak

10 grudnia został aresztowany przez

zawsze w czerwcu, ale już 19 maja.

NKWD. Dobrze zapamiętałem aresz-

Zapamiętałem ten dzień dobrze ze

towanie ojca.

względu na miłe wspomnienia. Znów

Zima 1939/1940 roku była bar-

przygotowaliśmy program artystycz-

dzo mroźna. Z powodu braku opału

ny. Wszyscy byliśmy ubrani w polskie

wszyscy spaliśmy w kuchni, gdzie

stroje ludowe. Dla chłopców zrobiono

paliło się zdobywanym różnymi spo-

czapki krakowskie z tektury i koloro-

sobami drewnem. Ojciec przyjechał

wego papieru. Moja towarzyszka do

do domu 9 grudnia rano. Po gorącym

tańca miała śliczny strój łowicki. By-

powitaniu z mamą tulił nas i całował.

łem nią oczarowany.

Mówił, jak bardzo za nami tęsknił.

Nie zdążyłem się jednak nacie-

Opowiadał o życiu w Warszawie

szyć ani szkolnym sukcesem, ani

pod ciężkim butem germańskiego

wakacjami. W siedem dni po zakoń-

najeźdźcy. Później poszedł gdzieś

czeniu roku szkolnego wywieziono

do znajomych i wrócił bardzo późno,

Jan Marcinkowski prowadzi swój oddział ulicą Jagiellońską, fot. z rodzinnego archiwum

nas na Sybir.

gdy już zasypiałem. Pocałował mnie

Tadeusza Marcinkowskiego