38

Okruchy historii

20 grudnia 2013–16 stycznia 2014 nr 23–24 (195–196)* kurier galicyjski * www.kuriergalicyjski.com

DR BOLESŁAW ZIELIńSkI

pierwszy prezydent Łucka

(Część I)

Pierwszy prezydent Łucka był jedną z ciekawszych, ale i – zważywszy na sposób opuszczenia przez niego stanowiska prezydenta – bar-

dziej kontrowersyjnych postaci wołyńskiej sceny politycznej okresu dwudziestolecia międzywojennego. Nie sposób pominąć milczeniem

jego mądrych inicjatyw, dzięki którym rozkwitło życie kulturalne na Wołyniu oraz zachowała się pamięć o mieście i ludziach, o ich radości

z odzyskania wolnej Polski oraz staraniach, by Łuck był godny miana stolicy jednego z największych województw Drugiej Rzeczypospoli-

tej – województwa wołyńskiego.

rzuca ciężkim znojem wykarczowane

rów nie było to łatwe zadanie. Łuck w

w Łucku, niegdyś własność rodziny

MAłGORZATA ZIEMSKA

i uprawiane fermy, by po latach tru-

XIX wieku był miastem prowincjonal-

Kronsztejnów, przystosowano na

dów i wyrzeczeń złożyć wszystko na

nym, jednym z wielu polskich miast

potrzeby Miejskiego Wydziału Podat-

Z ułamkowych, z mozołem gro-

ołtarzu Wolnej i Niepodległej! Na listę

guberni wołyńskiej skazanych na

kowego, Miejskiej Kasy Oszczędno-

madzonych źródeł, wśród których

rekrutacyjną przybyło kilkanaście no-

zapomnienie, którego władza rosyj-

ści i przychodni dentystycznej PCK.

najobszerniejsze stanowi zdawko-

wych nazwisk jako dowód miłości do

ska nie zmierzała rozbudowywać ani

Dawne kasyno 11 pułku huzarów

wa notatka w książce pod redakcją

Ojczyzny, nie wyrozumowanej, nie

modernizować, które świadomie od-

rosyjskich przekształcono na gmach

Stanisława Łozy, wyłania się barwna,

wpojonej z zewnątrz, ale zakorze-

cięła od głównej magistrali kolejowej

Okręgowej Policji Państwowej, prze-

pełna zagadek biografia.

nionej w duszy i wypalonej w ogniu

łączącej Warszawę ze wschodem,

budowując budynek w 1924 roku.

Bolesław Zieliński, doktor prawa,

tęsknoty za krajem”.

ale też umiejętnie potrafiła wyko-

W związku z umiejscowieniem w

pisarz, dziennikarz i publicysta, nie

Z armią generała Hallera Bo-

rzystać istniejące w nim warunki do

Łucku wielu ważnych instytucji, mia-

był rodowitym łucczaninem. Pocho-

lesław Zieliński w stopniu kapitana

swoich potrzeb, lokując na przykład

sto musiało się przede wszystkim roz-

dził z Galicji. Urodził się 2 lutego 1877

przemierzył szlak bojowy z Francji do

w zabudowaniach zamkniętych pol-

budowywać. Nie posiadał swojej sta-

roku w Szczawnem koło Sanoka jako

Bolesław Zieliński

Polski. Po odzyskaniu niepodległości

skich klasztorów wojsko. Stacjonu-

łej siedziby sam magistrat. Bolesław

syn Władysława Zielińskiego i Zofii z

tem Łucka. Pełnego zapału działacza

pozostał w kraju. O decyzji powrotu

jące oddziały rosyjskie, zachłanność

Zieliński podjął działania zmierzające

Csatów Zielińskiej. Już jako student

z radością i nadzieją powitano na Wo-

do Polski – swojej i wielu Polaków z

różnego typu spekulantów, by wspo-

do budowy nowej siedziby władz

wydziału prawa Uniwersytetu Jana

łyniu. Na stanowisku powojennych

Ameryki oraz pracy dla Ojczyzny pi-

mnieć choćby skandaliczną sprawę

miejskich, która miała stanąć na pla-

Kazimierza we Lwowie publikował

włodarzy miasta poprzedzili go trzej

sał z zapałem: „reemigrant (...) wiezie

z pomysłem sprzedaży na cegły hi-

cu Bazyliańskim. W albumie „Łuck w

artykuły w „Przeglądzie we Lwowie”

burmistrzowie: Edmund Martynowicz

w darze wyszkolenie w świecie praw-

storycznego serca miasta – starego

obrazach” zachował się wykonany

(1898–1899) oraz w „Gazecie Lwow-

(od 1.06.1919 do 1.06.1920), Jan Su-

dziwego postępu gospodarczego,

zamku Lubarta, oraz szalejące po-

przez Towarzystwo Robót Technicz-

skiej”. Po ukończeniu studiów wyje-

szyński (od 1.0.1920 do 1.02 1923)

wiezie energię, hart i pogardę dla

żary mocno zniszczyły dawną stolicę

nych we Lwowie projekt okazałego

chał do Stanów Zjednoczonych. Tu

i Karol Waligórski (od 1.02.1923 do

trudów i przeciwności. On, który dał

Wołynia. Rozmiaru zniszczeń dopeł-

ratusza. Parter budynku zajmowałyby

był jednym z redaktorów najstarszej

1.12.1923).

sobie radę na obcej ziemi, nie zna-

niły działania wojenne. W 1915 roku

sklepy, natomiast I i II piętro przezna-

polskojęzycznej gazety codziennej

Jako prezydent Łucka, nawiązu-

jąc języka, obyczajów i zwyczajów,

Łuck szturmem zdobyli Austriacy.

czano dla magistratu. Projekt ten nie

w USA – „Dziennika Związkowego”

jąc do tradycji historycznej, dążył do

nie obawia się przeszkód i walki

Rok później w okolicach miasta roze-

doczekał się jednak realizacji.

w Chicago oraz „Rekordu” w Detro-

doprowadzenia miasta, zepchniętego

życiowej wśród swoich, skoro za

grała się jedna z największych bitew

Po okresie zaborów Polacy nie

it. W Detroit między redagowaniem

na polityczny i kulturalny margines po

cel sobie wytknął dobro i siłę Polski

I wojny światowej na froncie wschod-

mieli żadnego domu, mieszkania czy

artykułów a ławnikowaniem w magi-

przeniesieniu podczas zaborów stoli-

i jeno dla tego dobra i siły chce pra-

nim, oddając miejscowość na po-

lokalu, w którym mogłoby ogniskować

stracie organizował polskie trupy te-

cy guberni wołyńskiej do Żytomierza,

cować”. Od momentu odzyskania

wrót w ręce Rosjan. Następnie Łuck

się życie organizacyjne. W listopadzie

atralne. W czerwcu 1917 roku zawarł

do poziomu innych większych miast

niepodległości były hallerczyk podjął

zajęli Ukraińcy pod wodzą atamana

1924 roku magistrat oddał do użytku

związek małżeński. W tymże roku

Polski. Świadom czekających go

zatem tę pełną poświęcenia służbę

Semena Petlury, po nich legioniści

Dom Stowarzyszeń Polskich. Grupo-

rozpoczął też pracę jako inspektor

Ojczyźnie. We wrześniu 1920 roku

wał on 27 Towarzystw Polskich, mię-

rekrutacyjny Armii Polskiej w Nowym

pełnił już stanowisko burmistrza To-

dzy innymi Związek Inwalidów, Towa-

Jorku (1917–1918). We wrześniu

runia. W rocznicę wkroczenia wojsk

rzystwo Rolnicze, Związek Chrześci-

1917 roku zajął się redagowaniem

polskich do miasta, czyli w styczniu

jańskich Rzemieślników, Towarzystwo

wydanej drukiem przez „Sokoła

1921 roku, zgodnie z obietnicą daną

Techników, Towarzystwo Mierników,

Polskiego” w Pittsburghu, bogato

w Cleveland kolegom – oficerom

Towarzystwo Szkół Średnich i Wyż-

ilustrowanej zdjęciami, broszury „O

rekrutacyjnym wraz z prezydentem

szych, Harcerzy, Sokołów i Strzelców,

Armii Polskiej we Francyi”, w której

drem Bolesławem Wolszlegierem

Towarzystwo Wioślarskie, Narodową

gorąco agitował Polaków w Stanach

zorganizował w Toruniu I Zjazd Pola-

Organizację Kobiet i Ligę Obrony Po-

Zjednoczonych do wstępowania w

ków z Ameryki i byłych Hallerczyków.

wietrznej. W budynku znajdowała się

szeregi Armii Polskiej. Po latach ze

Jako współautor słowa wstępnego

wielka sala balowa, czytelnia, biblio-

wzruszeniem wspominał swoją pracę

do „Trzydniówki wydanej z okazji I

teka, restauracja, a nawet wystawa

w Komisji Rekrutacyjnej, zapał i po-

Zjazdu Polaków z Ameryki w Toru-

obrazów. Członkowie różnych Towa-

święcenie rodaków z Ameryki, zgła-

niu” takimi słowami witał przybyłych z

rzystw i Związków znakomicie bawili

szających się do polskiego wojska:

całego świata gości: „Szczęść Boże

się w Domu Stowarzyszeń Polskich w

„Skwar wdzierał się ze wszyst-

obradom Waszym, aby jak najwspa-

czasie karnawału, a wszelki dochód z

kich stron do mojego pokoju w Biu-

nialsze wyniki uwieńczyły zamiary

tych imprez przeznaczano na cele

rze Rekrutacyjnym Armii Polskiej w

Wasze, aby Polska odczuła potęgę

dobroczynne. Z kolei na zebraniach

Nowym Jorku. Dokoła słychać było

duszy wychodźstwa, które nie ba-

prócz zwykłej pracy organizacyjnej

tylko stuk maszyn do pisania, ulicz-

cząc na zbytki i wygody w potężnym

starano się przybliżyć osobom zrze-

ny gwar ruchliwej 2 avenue i szept

kraju, rzuciło wszystko i do wytęsk-

szonym w stowarzyszeniach sylwet-

sierżantów porządkujących akta dnia

Pracownicy Magistratu miasta łucka w latach 1924/1925.

nionej acz biednej jeszcze i nieza-

ki i osiągnięcia wielkich Polaków. W

poprzedniego [...] Wreszcie rozpo-

Pośrodku prezydent miasta łucka dr Bolesław Zieliński

gospodarowanej Ojczyzny powró-

1925 roku Liga Obrony Powietrznej

czął się ruch. – Napływają! – Obok

ciło”. Uroczystość miał zaszczycić

Państwa urządziła w gmachu Domu

kombinezonów i niebieskich koszul

obecnością prezydent Ignacy Pade-

Stowarzyszeń Polskich radiostację.

robotniczych białe ubrania tenisowe,

obowiązków we wstępie do albumu

Piłsudskiego, później bolszewicy i ar-

rewski, który w dniach zjazdu (16–18

W 1924 roku Magistrat zbudował też

obok ubogich, w warsztatach znisz-

„Łuck w obrazach” pisał:

mia konna Budionnego. Dopiero pod

stycznia) przebywał jednak w Paryżu.

dwie kryte ogniotrwałym materiałem

czonych ubrań starannie wypraso-

„Nie turystami, lecz gospodarza-

koniec 1920 roku zniszczone miasto

Na zjeździe był za to obecny generał

hale targowe, a w roku następnym

wane okrycia. – Najwięcej jednak

mi tej ziemi jesteśmy. Niechże więc

weszło w skład II Rzeczypospolitej.

Haller. W dniu wyzwolenia miasta,

oddano do użytku trzecią halę. Wzno-

spracowanych rąk sękatych i twarzy

miejsce sentymentalnego roztkliwia-

Na początku lat dwudziestych,

czyli 18 stycznia, wziął on udział w

szono nowe budynki mieszkalne. W

napiętnowanych zażartą walką o byt.

nia się nad zabytkami i przeszłością

kiedy Bolesław Zieliński obejmował

uroczystości poświęcenia kamienia

albumie Łuck w obrazach zachowały

Przeróżna gwara polska. Mazurzenie

Łucka zajmie wprowadzenie w życie

urząd prezydenta, Łuck, który w

węgielnego pod pierwszy w Polsce

się plany nowych kamienic oraz za-

spod Płocka i śpiewny akcent spod

testamentu przodków naszych, któ-

1921 roku stał się oficjalnie stolicą

Obelisk Niepodległości. Wzniesienie

budowy pobrzeża obok mostu Bazy-

Białowieży pomieszały się z polsko-

rzy do nas czynami swemi przemó-

województwa, borykał się przede

pamiątkowego obelisku było również

liańskiego.

amerykańskim żargonem. – Wszyst-

wili. Niech praca nasza zbiorowa

wszystkim z problemem braku od-

inicjatywą Bolesława Zielińskiego. W

Magistrat pod kierunkiem Bole-

ko jednak w swej treści szczere, po-

nad podniesieniem miasta i zwią-

powiednich gmachów dla funkcjo-

komitecie artystycznym, powołanym

sława Zielińskiego zadbał również

tężne i wiarą w zwycięstwo tchnące!

zaniem go z Macierzą spełni bodaj

nowania instytucji publicznych i pań-

do sprawy powstania monumentu,

o zdrowie mieszkańców. Ponieważ

Na słowa: Proszę mnie zapisać! –

w części Jagiellonowe wskazania.

stwowych. Przewagę w mieście sta-

zasiadał między innymi Julian Fałat.

Łuck nie miał wodociągów, a nie-

otwierały się serca dla tej ukochanej

Łuck jest polskim; bo nim był, będzie

nowiła zabudowa drewniana. Czym

Organizator zjazdu przedstawił też

które dzielnice od lat używały wody

braci, która porzuciła kraj rodzinny, by

polskim, bo nim jest”.

prędzej należało dostosować istnie-

uczestnikom uroczystości opracowa-

rzecznej, w 1924 roku wywiercono

z dala od rosyjskich knutów, pruskich

Stojąc na czele magistratu, Bole-

jące gmachy murowane do potrzeb

ny przez siebie „Projekt ustaw Związ-

cztery studnie artezyjskie: dwie na

„kultrurkampfów” i austriackiej nędzy

sław Zieliński odważnie podjął wie-

różnego typu instytucji. W dawnych

ku Polaków z Ameryki w Polsce”.

Krasnem, jedną przy ul. Traugutta

zdobyć niezależność za morzem – a

le ważnych przedsięwzięć. Marzył

rosyjskich składach monopolowych

Na początku grudnia 1923 roku

i jedną przy ul. Matejki. W 1924

teraz – na pierwszy zew rzuca popłat-

wszak o „wskrzeszeniu dawnego

umieszczono zatem w 1925 r. Izbę

Bolesław Zieliński został prezyden-

roku założono także pierwsze na

ne warsztaty, własne domy i rodziny,

wielkiego Łucka”. Po latach zabo-

Skarbową. Największą kamienicę