43

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 20 grudnia 2013–16 stycznia 2014 nr 23–24 (195–196)

Pod władaniem Buczackich i Jazłowieckich: Humor

żydowski

Czernelica w XV-XVII wieku

W poprzednim artykule zarysowaliśmy problem pochodzenia nazwy Czernelicy oraz

W pewnym galicyjskim miastecz-

ku bogaty kupiec ofiarował rabinowi

pierwszej wzmianki o miejscowości w źródłach pisanych. W dzisiejszym tekście,

dwieście guldenów na potrzeby gmi-

ny wyznaniowej. Po dwóch godzinach

spróbuję przybliżyć losy Czernelicy od jej pojawienia się na kartach historii w cza-

zjawia się u duszpasterza delegacja

towarzystwa „Ostatnia Posługa” i

sach Władysława Warneńczyka aż do roku 1641, tzn. do momentu wygaśnięcia rodu

prosi, aby pieniądze te przeznaczyć

Jazłowieckich, ówczesnych właścicieli pokuckiego miasteczka.

na naprawą zniszczonego parkanu

wokół cmentarza. W przeciwnym

razie psy i świnie dostaną się przez

nie w dziejach Czernelicy – przekształ-

WITAlIJ NAGIRNYJ

wyrwę w płocie i gotowe spustoszyć

cenie się pierwotnej osady w miasto.

cały kirkut.

Jak już była mowa we wcześniej-

Niestety ani data, ani okoliczności

- Zgoda – powiada rabbi. – Wiem,

szym artykule, z nieznanych nam

tego wydarzenia nie są bliżej znane.

że parkan wy maga naprawy, ale

bliżej powodów, najpóźniej w pierw-

Wiadomo tylko, że w 1578 roku, czyli

jedno mnie dziwi: w jaki sposób psy

szej połowie XV wieku mieszkańcy

w czasach panowania w Rzeczpo-

i świnie dowiedziały się w tak krótkim

osady zaczęli opuszczać stary ruski

spolitej Stefana Batorego, Czernelica

czasie o tych dwustu guldenach?

gród i przenosić się na tereny dzi-

występuje jeszcze jako wieś. W

***

siejszego miasteczka. Nowe miejsce

literaturze naukowej spotykamy róż-

Rabin podczas kazania zwraca

było oddalone ok. 2 km od Dniestru,

ne datowania nadania miejscowości

się z wyrzutem do zebranych w świą-

chronione z dwóch stron rzeką Dołżok

praw miejskich: 1567, 1584, 1592.

tyni osób:

i bezimiennym potokiem, otoczone

Najnowsze badania ukraińskiego

- Podatku wyznaniowego nie

rozległymi polami i obfitujące w źródła

historyka Petra Siredżuka pozwalają

chcecie płacić, ale być pochowanym

z wodą pitną. Właśnie w tym miejscu

jednak uważać rok 1584 za rok

na cmentarzu żydowskim – to spra-

zaczęło tętnić życie całej okolicy.

nadania Czernelicy statusu miasta.

wia wam prawdziwą przyjemność!

Oczywiście, stara osada nie została

Status ten Czernelica zachowała

***

opuszczona od razu. Podstawy dla

przez prawie trzysta pięćdziesiąt lat,

Reb Jaker poucza kandydata

takiego stwierdzenia dają doku-

aż do czasów okupacji sowieckiej

do stanu małżeńskiego jak ma się

menty z końca XV wieku, w których

(utraciła go w 1940 r.).

zachowywać w domu przyszłych

wymieniano dwie Czernelice (Czer-

Ostatni z synów Jerzego Jazło-

teściów:

lenice) – Magna (Wielka) i Gnyła.

wieckiego – Hieronim, tak jak jego

- Gdy siądziesz do stołu obok

Można wnioskować, że pod Wielką

starsi bracia, zmarł nie posiadając

panny, pamiętaj o tym, żebyś nie plótł

Czernelicą rozumiano nowopowstałą

męskiego potomka w 1607 r. Majątek

żadnych głupstw!

osadę nad rzeką Dołżok, tj. dzisiejszą

Jazłowieckich został wówczas podzie-

- A o czym mam z nią rozma-

Czernelicę. Natomiast nazwą Gny-

lony między jego siostry i ich dzieci.

wiać?

ła Czernelica najprawdopodobniej

Zgodnie z aktem podziału spadku po

- Najlepiej o miłości, o rodzinie

określano stare horodyszcze. Jest

Hieronimie Jazłowieckim, datowa-

i o filozofii.

też możliwe, że nazwa ta dotyczyła

nym na 1622 r., Czernelica – miasto

Gdy młodzieniec znalazł się w

jakiegoś innego miejsca w najbliższej

i folwark, wraz z całym kluczem

przewidzianej przez swata sytuacji,

okolicy. Niestety, przy obecnym stanie

czernelickim, przeszła do Jadwigi Ja-

a do stołu podano rosół z knedelka-

źródeł nie możemy jednoznacznie

złowieckiej, żony rotmistrza Andrzeja

mi, pomny udzielonych mu instruk-

rozwikłać tej kwestii.

Bełżeckiego. To właśnie na okres

cji, zaczął od miłości. Zagadnął więc

O ile Gnyła Czernelica pojawia

przynależności Czernelicy do Jadwigi

przyszłą małżonkę:

się w źródłach tylko raz, to Wielka

przypadają pierwsze wzmianki o

- Lubisz knedelki?

Czernelica jest wzmiankowana wie-

istnieniu zamku w Czernelicy (o tym

- Nie.

lokrotnie. Jak już wspominaliśmy w

szerzej w kolejnych numerach KG).

Herb Czernelicy wg Tek A. Schneidera, źródło: Dział Rękopi-

- A czy twój brat lubi knedelki?

poprzednim artykule, 7 marca 1440

Brak męskiego przedstawiciela rodu

sów Biblioteki Stefanyka we lwowie

- Nie mam brata.

r. w Krakowie, król Władysław War-

spowodował jednak, że pretensje

- A gdybyś miała brata, to on by

w czasie najazdu mołdawskiego w

neńczyk obiecał staroście czerwono-

do spadku po Hieronimie Jazło-

Gnyłą, ponieważ inna część miej-

lubił knedelki?

1531 r., gdyż znajdowała się niedale-

grodzkiemu Teodorykowi Buczackie-

wieckim rościło sobie wiele osób,

scowości – Czernelica Magna – nie

***

ko drogi, którą posuwały się główne

mu Czernelicę, wraz z szesnastoma

nawet takich, które nie miały ku temu

została wspomniana w tym doku-

Reb Jaker skojarzył młodą parę.

siły hospodara mołdawskiego Piotra

innymi miejscowościami na Pokuciu

większych podstaw. Akta ziemskie

mencie. Sprawa ta wskazuje jednak,

Na pytanie przyszłego małżonka o

Raresza. Po Mikołaju przeszła w po-

i Podolu zachodnim, w dziedziczne

halickie informują, że w 1636 r. posia-

że pod koniec wieku XV obie części

rodzinę narzeczonej, stwierdził krót-

siadanie jego syna Jerzego Jazłowiec-

władanie, na znak podziękowania

dłości Jadwigi najechał i częściowo

Czernelicy musiały być zamieszkane

ko i węzłowato:

kiego (Monasterskiego), przyszłego

za cztery szuby tkane złotem i dwa

złupił, a częściowo zagarnął jej zięć,

i stanowiły pewną wartość dla właści-

- Ojciec panny nie żyje.

wojewody ruskiego i hetmana wielkie-

konie, podarowane przez Teodoryka

wojewoda kijowski Jan Tyszkiewicz.

cieli. Jednakże w następnych latach

Wkrótce odbył się cichy ślub, po

go koronnego. Po jego zgonie (1575),

królowi. Wszystko wskazuje na to,

Wiemy, że wówczas ucierpiała rów-

Czernelica Gnyła już nie występuje w

którym pan młody dowiaduje się, iż

Czernelica pozostała we władaniu

że Władysław III dotrzymał słowa i

nież Czernelica z nieukończonym

źródłach i nie wiadomo jak potoczyły

rzekomo zmarły teść odsiaduje kil-

jego potomków, co poświadczają re-

Czernelica przeszła w posiadanie

jeszcze zamkiem. Mimo tego, że

się jej losy.

kuletni wyrok za oszustwo. Śpieszy

gesty poborowe województwa ruskie-

rodu Buczackich, herbu Abdank.

Tyszkiewicz został zmuszony do

Wydaje się najbardziej prawdo-

więc z awanturą do swata:

go z 1578 r., co prawda bez podania

W aktach ziemskich zachował się

zwrócenia Jadwidze zagarniętych

podobne, że po śmierci Jana Mona-

- Pan mnie okłamał, reb Jaker,

danych do którego z czterech synów

dokument z 24 (lub 26) października

posiadłości, po dawnej świetności

sterskiego (po 1493 r.) dobra jego, w

mówiąc, że teść mój nie żyje! On

Jerzego należał klucz czernelicki.

1454 r., w którym Teodoryk Buczacki

rodu Jazłowieckich nie zostało już

tym Czernelicę, otrzymał w spadku

przecież siedzi w więzieniu!

Po bezpotomnej śmierci starszych

występuje jako właściciel Czernelicy.

śladu. Na Jadwidze, zmarłej w 1641

jego syn (ze ślubu z Barbarą Olek-

- I pan to nazywa życiem?!

synów Jerzego Jazłowieckiego – Mi-

Po śmierci Teodoryka (1456), Czer-

r., skończył się ród Jazłowieckich i

są), Mikołaj Monasterski, kasztelan

***

chała (1582), Mikołaja (1595) i Piotra

nelica pozostała w posiadaniu jego

olbrzymia fortuna została podzielona

kamieniecki. Za czasów Mikołaja do

Wśród grajków podwórzowych w

Andrzeja (1581), większość majątku

synów Michała i Jana. 11 maja 1469 r.

przez ich krewnych, przede wszyst-

Monasterskich powrócił dawniej nale-

moim rodzinnym mieście prym wiodła

rodzinnego znalazła się w rękach

synowie Teodoryka dokonali podziału

kim rody Czuryłów i Stanisławskich.

żący do ich rodu Jazłowiec i od tego

trójka „instrumentalistów”: kataryniarz,

najmłodszego z braci – Hieronima,

ojcowizny i Czernelica, zgodnie z za-

Przyniosło to także ważne zmiany

czasu zaczęli oni używać nazwiska

garbaty skrzypek i osobnik z mie-

wojewody podolskiego.

wartą umową, przeszła w posiadanie

dla Czernelicy, o których opowiemy

Jazłowieccy. We władaniu tej linii rodu

dzianą tacą, która służyła do zbiórki

Z czasami synów Jerzego Jazło-

młodszego z braci, Jana, założyciela

w kolejnym artykule.

Buczackich-Jazłowieckich Czernelica

honorariów. Pewnego razu spytałem

wieckiego wiąże się ważne wydarze-

linii Buczackich-Monasterskich. W

pozostawała aż do 1641 r.

kg

kataryniarza, skąd mają pewność, że

roku 1493 część Czernelicy, mia-

O ile dzieje miejscowości w XV

kwestujący wspólnik ich nie okrada.

Zapraszamy chętnych do śpiewania

nowicie Czernelica Gnyła, stała się

w. możemy chociaż częściowo od-

- Okrada? Nas? Czy wyglądamy

przyczyną rozprawy sądowej między

tworzyć to wiek XVI pozostaje „białą

na takich frajerów?! Przed wyjściem

w polskim chórze mieszanym ECHO”

Janem Monasterskim a Anną, dzie-

plamą” w historii Czernelicy. W źró-

do miasta dajemy mu do prawej ręki

dziczką Czyszek. Inicjatorem sprawy

dłach wspomniana została zaledwie

Próby oraz spotkania towarzyskie – w poniedziałki oraz czwartki o godz.

tacę, a do lewej – trzy żywe muchy.

był Jan, a powodem zwlekanie Anny z

kilka razy. Z tak szczupłych informacji

18:30, pod kierownictwem profesjonalnych animatorów i pedagogów muzyki.

Inkasując codzienny zarobek nie li-

rozliczeniem się za dzierżawę Gnyłej

źródłowych możemy wywnioskować

Jeśli masz lat 30+, 40+, 50+ itd. i możesz poświęcic czas dwa razy w

czymy pieniędzy na tacy, lecz muchy

Czernelicy. Ostatecznie, Monasterski

tylko, że Czernelica, do chwili zgonu

tygodniu na próby (2 godz.), to nauczysz się pięknego repertuaru z chórali-

w garści...

wygrał sprawę i Anna musiała spłacić

Mikołaja Monasterskiego (ok. 1559),

styki polskiej (i nie tylko). Jeśli jesteś młody i dysponujesz zapałem do nauki,

Horacy Safrin,

dług. Prawdopodobnie Monasterski

znajdowała się w jego posiadaniu.

to skuteczne nowoczesne pliki dzwiękowe pomogą szybko przyswoić tobie

Przy sabasowych świecach

wydzierżawił jedynie Czernelicę

Niewykluczone że mogła ucierpieć

partie głosowe. Skorzystaj z ZAPROSZENIA!