Polski konsulat we Lwowie 1987–2012

17

www.kuriergalicyjski.com * kurier galicyjski * 14–27 lutego 2014 nr 3 (199)

WYBRAŁEM LWÓW

We Lwowie znalazłem się z wyboru. Kierowanie przeze mnie placówką, mającą wówczas status agencji

konsularnej, przypada na nadzwyczaj burzliwy, znaczący historycznie, politycznie i społecznie okres

w życiu naszego wschodniego sąsiada. Oderwanie się 24 sierpnia 1991 roku Ukrainy od ZSRR, utrwalo-

ne przez grudniowe referendum, nie tylko zmieniło mapę Europy, lecz spowodowało także konieczność

uwzględnienia tego faktu w polityce zagranicznej naszego państwa. Agencja, jako buforowa placówka,

musiała sprostać nowym wyzwaniom w zmienionej i stale zmieniającej się sytuacji.

diaspory, a także dlatego, że spo-

tłumie niełatwo było wyłuskać oso-

JANUSZ łUKASZEWSKI

Janusz Łukaszewski urodził się

by polskiego pochodzenia, których

dziewałem się interesantów z innych

30 marca 1935 roku na Kresach

Po zaakceptowaniu mojej kan-

anglojęzycznych krajów, zatrudniłem

sprawy staraliśmy się załatwiać w

Wschodnich. Absolwent Wydziału

dydatury przez MSZ nie było jeszcze

pierwszej kolejności.

panią Beatę Fedorcio, biegle włada-

Prawa Uniwersytetu Łódzkiego. W la-

ustalone, na którą placówkę zostanę

jącą językiem angielskim.

W opisanych okolicznościach,

tach 1965–1980 pracował w jednost-

skierowany. Z tak zwanego nowego

Zadania, które stanęły przed

szczególnie w związku z brakiem

kach państwowych, samorządowych

naboru było nas kilku. Dochodziły

pracownikami placówki, były rozlicz-

wyodrębnionych pokoi do pełnienia

oraz w bankowości jako rewident oraz

mnie słuchy, że mam podjąć pracę

ne. Główne z nich wymagają szcze-

konsularnych obowiązków, trudno

radca prawny. W tym czasie pracował

w Szwecji. Gdy minister Krzysztof

gółowego omówienia.

było zapewnić sobie minimum wa-

też jako dyrektor Domu Środowisk

Skubiszewski zapytał mnie, gdzie

runków do spokojnej pracy. Podobny

Nadzwyczaj trudne było – biorąc

Twórczych w Łodzi oraz impresario

chciałbym podjąć pracę, oświadczy-

kłopot dotyczył tak zwanej infrastruk-

pod uwagę napiętą sytuację politycz-

pianisty Edwina Kowalika. Podróżo-

łem, że na Wschodzie. Że pochodzę

tury technicznej. Do swojej dyspozy-

ną – układanie stosunków z lokalnymi

wał wówczas po USA i Kanadzie.

z Kresów i tam upatruję miejsce, w

władzami. Dotychczasowe radzieckie

cji mieliśmy kilkuletniego poloneza,

W 1979 roku służby specjalne

którym chciałbym pomagać roda-

władze każdego szczebla, których

a później poloneza trucka, również

uniemożliwiły mu wyjazd na stypen-

kom. Minister nie krył zdziwienia:

władza była nadal realna, niechętnie

kilkuletniego, których remonty i prze-

dium doktoranckie z Katedry Prawa Finansowego UŁ, warunkując wydanie

„Wszyscy ubiegają się o Zachód, a

odnosiły się do przedstawicieli wy-

glądy odbywały się w odległym Prze-

paszportu podjęciem współpracy.

pan na Wschód. Zgoda – oświadczył

zwolonej spod wpływów ZSRR Pol-

myślu. Z braku doposażenia, aby

W 1980 roku był doradcą (jeszcze przed rejestracją) NSZZ Solidarność

– obejmie pan placówkę we Lwowie.

ski. Z drugiej strony przedstawiciele

sprostać piętrzącym się potrzebom,

Ziemi Łódzkiej, później pracownikiem etatowym – do wprowadzenia stanu

Chyba z pożytkiem dla swojaków”.

dążącej do wyzwolenia, a potem już

wykorzystywaliśmy często – konsul

wojennego. W stanie wojennym przebywał w USA, gdzie uzyskał azyl poli-

Tuż przed wyjazdem pan mi-

tyczny i prawo stałego pobytu.

nister wyraził wobec mnie swoje

Pracował jako dorożkarz w Nowym Jorku, a następnie jako adwokat w

oczekiwania, dotyczące kształtowa-

prestiżowej kancelarii Willy Salesky na Manhattanie. Jednocześnie, od 1981

nia stosunków z państwem przyj-

do 1985 roku pracował dla organizacji politycznych i nielegalnych (w rozumie-

mującym na zasadzie wzajemności.

niu przepisów obowiązujących do roku 1989).

Zrozumiałem, że nie był zadowolony

W 1987–1988 konsultant prawny Fundacji Rolniczej przy Prymasie Pol-

z aktualnej sytuacji. Słowa te zostały

ski. Od stycznia 1990 do lutego 1994 pracownik Ministerstwa Spraw Zagra-

wypowiedziane wiosną 1990 roku,

nicznych – kierownik Agencji Konsularnej we Lwowie, następnie konsul w

kiedy nikt nie był w stanie przewi-

Konsulacie Generalnym w Chicago. Dwukrotnie odznaczony za działalność

dzieć nadchodzących wypadków.

na rzecz Lwowa i środowisk kresowych Krzyżem II Obrony Lwowa „Semper

Tym razem słowa te miały mieć pełne

Fidelis”. Jako jedyny konsul na kontynencie amerykańskim został wyróżniony

zastosowanie kilka miesięcy później,

przez Stowarzyszenie Weteranów Armii Polskiej na Zachodzie Krzyżem „Mie-

w stosunku do niepodległej Ukrainy.

cze Hallerowskie”, za szczególne zasługi na rzecz tego środowiska. W 2012

Placówka o najniższym statusie

odznaczony medalem „Pro Patria” za całokształt służby Ojczyźnie i wybitne

agencji, jej personalna obsada, jak

zasługi na rzecz Związku Solidarności Kombatantów Polskich.

i lokalowe oraz techniczne wyposa-

Konsul Janusz łukaszewski z żoną Zofią (Fot. ze zbiorów

Przez cały okres pozostawał bezpartyjny. Wdowiec, córka Adriana. Oj-

żenie, były rażąco nieadekwatne,

autora wspomnień)

ciec – Leonard, żołnierz AK obwodu grodzieńskiego.

szczególnie do zadań, które wyła-

niały się w zmienionych okoliczno-

Andrzej Krętowski i ja – nasze prywat-

wolnej Ukrainy nie posiadali póki co

ściach. Obszar działania obejmował

Czornowiła, a także mera Lwowa

jąc istniejącego stanu, na dziesięć

ne samochody. Konsul Józef Fijał ko-

żadnej realnej władzy. Pierwsze za-

niemal połowę Ukrainy, całą tak zwa-

Bohdana Kotyka.

kilometrów przed oficjalną granicą

rzystał grzecznościowo z samochodu

chowywały wielką wstrzemięźliwość

W tej to skomplikowanej sytu-

ną Ukrainę Zachodnią z miastami:

celną w Medyce-Szehyni, utworzyli

polonijnego działacza, pana Mariana

w kontaktach, drugie zaś niewiele

acji udawało się, mimo wszystko,

Lwów, Tarnopol, Stanisławów (obec-

nową, dokonującą odpraw według

Baranowskiego, zapewniając mu je-

mogły zdziałać. Obydwie strony

zachować w dużej mierze zasadę

nie Iwano-Frankiwsk), Łuck, Równe,

własnych, niepisanych reguł. Nota

dynie zwrot kosztów benzyny.

bacznie przyglądały się zachowaniu

wzajemności i współpracy w spra-

Czerniowce, Chmielnicki, Użhorod,

bene, stwarzało to wiele sytuacji z

Łączność umożliwiały dwa sta-

pracowników placówki. Stosunki z

wach, w których decyzje zależały od

Skałat, Chocim, Truskawiec, Zbaraż,

pogranicza bezprawia, wymagają-

cjonarne, dostępne dla ogółu perso-

dotychczasową władzą były utrzy-

kierownictwa Konsulatu. W końcu

Sambor i wiele pomniejszych – aż po

cych interwencji konsulatu. Podob-

nelu, telefony. Kontakt przez kurierów

mywane na tyle, na ile były przydatne

lokalne władze zaczynały powoli ro-

Krzemieniec i Kamieniec Podolski,

ny przykład dwuwładzy – to otwar-

był możliwy mniej więcej co cztery

w wykonywaniu bieżącej pracy, przy

zumieć, że jesteśmy sobie potrzebni.

Zaleszczyki oraz rozległe rubieże

cie nowego przejścia granicznego

tygodnie, co nie zawsze zaspakaja-

jednoczesnej dbałości o utrzymanie

To były sprawy doniosłej wagi, zaś

kraju.

Hrebenne-Rawa Ruska – w świetle

ło istniejące potrzeby. Jeśli chodzi o

zaufania tych, którzy wkrótce władzę

w mniejszych… Niestety, nawet o

Placówka mieściła się w piętro-

kamer, przez władze w Moskwie –

korespondencję listowną, to z chwi-

przejmą. Stare władze oczekiwały

krok nie posunęła się sprawa nowej

wym budynku przy ul. Świętej Zofii, w

gdy tymczasem wojewoda lwowski,

lą objęcia urzędu istniała możliwość

kontynuowania „biesiad” i nie były

siedziby konsulatu, choć usilnie o to

którym parter przeznaczono na pracę

by zademonstrować swą „władzę w

korzystania z kurierskich usług prze-

w stanie ukryć zdziwienia, że ocze-

zabiegałem. W końcu zrozumiałem,

merytoryczną, natomiast piętro było

imperium”, już nazajutrz, pod byle

myskiej placówki Wojsk Ochrony Po-

kiwań tych nie spełniam. Sytuacja

że rzecz jest ewidentnie polityczna

zajęte na apartament. Zamieszkałem

pozorem to przejście zamknął.

granicza. Okazało się jednak, że ta,

była o tyle skomplikowana, że nawet

i znacznie przekracza ograniczone

tam z żoną Zofią. Pomieszczenia

Również po umocnieniu się no-

choć sprzyjająca, okoliczność nie do

po uzyskaniu przez Ukrainę niepod-

możliwości konsula.

biurowe, oprócz mojego gabinetu,

wej, ukraińskiej władzy sytuacja wciąż

końca spełniała nasze oczekiwania.

ległości wiele funkcji sprawowały

Nadzwyczaj skomplikowanym,

obejmowały trzy nieduże pokoje.

nie była jednoznaczna. Nie sprzyjało

Razem ze mną misję w Agencji

dalej te same osoby. Dla przykładu:

wymagającym stałej uwagi, troski,

Wielce uciążliwym był brak pocze-

to rozwojowi normalnych wzajem-

Konsularnej pełnili: konsul Andrzej

wpływowy szef OWIR-u (służb pasz-

a w konsekwencji często bezpo-

kalni dla interesantów, szczególnie

nych stosunków. Dawały też o sobie

Krętowski i konsul Józef Fijał. Dru-

portowo-wizowych), związany z KGB

średniej pomocy czy interwencji,

w przypadku wizytujących konsulat

znać nurty antypolskie, stwarzając

gą z wymienionych osób zastąpił

pułkownik Ihor Iwanowycz Gorbu-

był problem przejść granicznych.

znaczących osób. Z czasem dla

czasem sytuacje na granicy scysji,

po pewnym czasie wicekonsul Do-

now, pełnił swą funkcję jeszcze przez

Szczególnie dotyczyło to Medyki –

osób ubiegających się o wizy, a także

gdy na przykład jeden z deputowa-

biesław Rzemieniewski. Zatrudniono

długi czas po uzyskaniu przez Ukra-

przejścia o największym nasileniu

przybywających w innych sprawach,

nych w Radzie Lwowa rozpoczynał

też pięciu pracowników pomocniczo-

inę niepodległości.

podróżnych – zarówno drogowego,

wygospodarowałem z korytarza qu-

każde ze mną spotkanie od prowoka-

biurowych. Były to osoby miejscowe.

Istniała też swego rodzaju dwu-

jak i kolejowego. Swoboda podró-

asi-poczekalnię, na pięć, sześć sto-

cyjnego: „Panie konsulu, a jak będzie

Niektórych z zastałych pracowników

władza. Na przykład, przejścia gra-

załatwiona akcja Wisła?” Ale bywało

żowania Polaków, jaka zaistniała w

jących miejsc. W tym okresie Lwów

trzeba było zastąpić innymi, o wyż-

niczne suwerennej już Ukrainy w

zmienionej u nas sytuacji politycznej,

też zupełnie inaczej. I tak z nadzwy-

znów stał się modny i dziesiątki

szych kwalifikacjach, mogącymi spro-

dalszym ciągu kontrolowały radziec-

stała się jakby naszą własną falą tsu-

czaj przychylnym podejściem spoty-

osób, a nawet przekraczające stu

stać wysokim wymaganiom i dającymi

kie służby graniczne i celne. Dopro-

nami. Tworzyli ją przemieszczający

kaliśmy się ze strony deputowanego

interesantów grupy niemal codzien-

rękojmię rzetelności. Z uwagi na inte-

wadzało to do kuriozalnych sytuacji

się w celach handlowych rodacy

do Rady Najwyższej Wiaczesława

nie koczowały wręcz na ulicy. W tym

resantów ukraińskich z kanadyjskiej

– jak ta, gdy Ukraińcy, nie akceptu-